Радон

Радон [ˈʁaːdɔn, мөн: ʁaˈdoːn] (радитай адил латинаар радиус „цацраг“, түүний цацраг идэвхт шинж чанараас шалтгаалан) нь цацраг идэвхт химийн элемент юм. Дэс дугаар 86, элементийн тэмдэглэгээ Rn. Үелэх системийн 8-р үндсэн бүлэг буюу 18-р IUPAC-бүлэгт байрлах ба инертийн хийнд орно.

Шинж чанар
[Xe] 4f14 5d10 6s2 6p6 Үелэх систем
Ерөнхий
Нэр, тэмдэг, атомын дугаар	Радон, Rn, 86
Цуваа	Үнэт хий
Бүлэг, үе, блок	18, 6, p
Гадаад байдал	өнгөгүй
CAS дугаар	10043-92-2
Дэлхийн гадаргад эзлэх хэмжээ	6,1 · 10−11 ppm[1]
Атомын шинж чанар [2]
Атом масс	222 u
Ковалент радиус	150 пм
Ван дер Ваальсын радиус	220[3] пм
Электрон бүтэц	[Xe] 4f14 5d10 6s2 6p6
1. Ионжилтын энерги	1037 кЖ/моль
Физикийн шинж чанар [2]
Бодисын төлөв	хийн төлөвт
Талст бүтэц	талдаа төвтэй куб
Нягт	9,73 кг/м3[4]
Соронзон чанар	дисоронзон
Хайлах цэг	202 K (−71 °C)
Буцлах цэг	211,3 K (−61,8 °C)
Молийн эзлэхүүн	(хатуу) 50,50 · 10−6 м3/моль
Ууршилтын дулаан	16,4 кЖ/моль
Хайлах дулаан	2,89 кЖ/моль
Дулаан дамжуулалт	0,00364 Вт/(м · К)
Изотопууд
Изотоп ИХ t1/2 ЗТ ЗЭ (МэВ) ЗБ 210Rn {син.} 2,4 h α 6,159 206Po ε 2,374 210At 211Rn {син.} 14,6 h ε 2,892 211At α 5,965 207Po 212Rn {син.} 23,9 мин α 6,385 208Po … … … … … … 217Rn {син.} 0,54 мсек α 7,889 213Po 218Rn үлдэгдэлд 0,35 мсек α 7,263 214Po 219Rn 1 % 3,96 сек α 6,946 215Po 220Rn 9 % 55,6 сек α 6,405 216Po 221Rn {син.} 25,0 мин β− 221Fr α 217Po 222Rn 90 % 3,824 d α 5,590 218Po 223Rn үлдэгдэлд 23,2 мин β− 1,000 223Fr 224Rn {син.} 107 мин β− 224Fr
Өөр бусад изотопуудыг үзэх: Изотопуудын жагсаалт
Аюулгүй байдлын заавар
GHS-Аюулын тэмдэг: [5] Зэрэглэл алга АТ-фразын жагсаалт H: дээш үзэх P: дээш үзэх
Цацраг идэвхт задрал
Цацраг идэвхт элемент
Боломжит ба хэрэглэх байдлыг харгалзан аль болох СИ-системийн нэгжүүдийг хэрэглэсэн болно. Хэрэв ямар нэгэн тайлбар байхгүй бол дээр өгөгдсөн утгууд хэвийн нөхцлийн утгууд болно.

Радоны бүх изотопууд нь цацраг идэвхтэй. Хамгийн тогтвортой изотоп нь ²²²Rn бөгөөд хагас задралын хугацаа нь 3,8 хоног байдаг. Радид хагас задрал явагдсаны үр дүнд радон үүснэ. Радоны ²¹⁹Rn und ²²⁰Rn гэсэн хоёр байгалийн изотопууд байдаг ба заримдаа түүнийг нэрлэж ирсэн түүхэн хоёр, гурав дахь нэрээр нь актинон (An) эсвэл торон (Tn) хэмээн нэрлэх нь бий. Үүнээс гадна ахиад хоёр байгалийн изотопууд байдаг ба эдгээр нь төрөл бүрийн шалтгаанаар дэлхийн гадарга дээр байдаггүй байна. Энэхүү харьцангуй элбэг тохиолдог гурван изотоп нь задгай орчинтой харьцуулахад агааржуулалт муутай өрөөнд ихээр хуримтлагддаг учраас эрүүл мэндэд аюул учруулах боломжтойгоос гадна радоны хүнд муугаар нөлөөлөх нөлөөлөл нь нэлээд өндөр юм. Радоны аюулын үндсэн эх сурвалж нь радон өөрөө биш харин түүний задралын бүтээгдэхүүнүүд бөгөөд үүн дотроос альфа задралаар үүсэх полонийн изотоп нь хамгийн их хортой нөлөөтэй. Радон нь дэлхийн гадаргуу дээрх нийт цацраг идэвхт цацрагийн ихэнх хувийг эзэлдэг (жишээ нь германд нэг хүнд оногдох дундаж эффектив тунгийн хэмжээ 1,1 мЗв) бол түүний дараа хөрсний ялгарах цацраг ба агаар мандлын цацраг орно. Жишээ нь хүнсний бүтээгдэхүүнд байгалиасаа байх цацраг идэвxт бодисын хэмжээ нь жилд 0,1 мЗв орчим байна.