Диспрозий
Диспрозий (көне грекше: δυσπρόσιτος; лат. Dysprosium; Dy) — Менделеевтің Периодтық кестесінің лантаноидтар тобындағы химиялық элемент. Реттік нөмірі - 66, атомдық массасы - 162,5 г/моль. Жеті тұрақты изотоптары бар.
| |||||||||||||||
Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
күміс ақ металл ![]() | |||||||||||||||
Атом қасиеті | |||||||||||||||
Атауы, символ, нөмірі | Диспрозий, 66 | ||||||||||||||
Топ, период, блок | ІІІ, 6, f | ||||||||||||||
Атомдық масса (молярлық масса) | |||||||||||||||
Электрондық конфигурация | [Xe] 4f10 6s2 | ||||||||||||||
Қабықшалар бойынша электрондар | 2, 8, 18, 28, 8, 2 | ||||||||||||||
Атом радиусы | 178 пм | ||||||||||||||
Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
Ковалентті радиус | 192±7 пм | ||||||||||||||
Ион радиусы | (+3e) 90,8 пм | ||||||||||||||
Электродты потенциал | Dy←Dy3+ -2,29В | ||||||||||||||
Тотығу дәрежелері | 0, +1, +2, +3, +4 | ||||||||||||||
Иондалу энергиясы | 1-ші: 573.0(5,88) кДж/моль (эВ) | ||||||||||||||
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
Тығыздық (қ.ж.) | 8,55 г/см³ | ||||||||||||||
Балқу температурасы | 1685 K (+1411°C) | ||||||||||||||
Қайнау температурасы | 2835 K (+2561°C) | ||||||||||||||
Булану жылуы | 291 кДж/моль | ||||||||||||||
Молярлық жылусыйымдылық | 28,16 Дж/(K·моль) | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
Тор құрылымы | алтыбұрышты | ||||||||||||||
Тор параметрлері | a=3,593 c=5,654 Å | ||||||||||||||
c/a қатынас | 1,574 | ||||||||||||||
Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
Жылуөткізгіштік | (300 K) 10,7 Вт/(м·К) | ||||||||||||||
Юнг модульі | α формасы: 61,4 ГПа | ||||||||||||||
Жылжу модульі | α формасы: 24.7 ГПа | ||||||||||||||
Пуассон коэффициенті | α формасы: 0.247 | ||||||||||||||
Виккерс қаттылығы | 410–550 МПа | ||||||||||||||
Бринеллий қаттылығы | 500–1050 МПа | ||||||||||||||
CAS нөмірі | 7429-91-6 |
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Dysprosium.svg/100px-Dysprosium.svg.png)
Dysprosium (Dy)
Диспрозийді 1886 ж. француз химигі П. Э. Лекок де Буабодран спектроскоп жәрдемімен гольмий тұздарының ерітіндісінен тапқан. Диспрозий жер қыртысында 4,5*40−4%, басқа лантаноидтермен аралас кездеседі.
Физикалық қасиеттері
Диспрозий — күміс түсті сұр металл.Балқу температурасы - 1685 К, қайнау температурасы - 2835 К.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Dysprosium.jpg/200px-Dysprosium.jpg)
2008 жылы әлемде 1 кг таза (99—99,9 %) диспрозийдің бағасы - 180—250 доллар болған.
Химиялық қасиеттері
Ауада өте баяу тотығады, 100 °C-тан биік температурада - тез.
Қыздырғанда галогендермен, азотпен, сутекпен әрекеттеседі. Қышқылдармен (HF-тан басқа) әрекеттескенде Dy (׀׀׀) тұздары түзеледі. (׀׀׀), не взаимодействует с растворами щелочей.
Қолдануы
Металлургияда, электроникада, ядролық энергетикада қолданады. Химияда - катализатор ретінде пайдаланады.
Тағы қараңыз
Сыртқы сілтемелер
Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Dysprosium |
Дереккөздер
- “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998