Аварлар (көшпелі халық)
Аварлар (гр. Άβαροι; лат. Avari) — VI ғасырда Орталық Еуропаға қоныс аударып, онда Авар қағандығы мемлекетін құрған (VI—IX ғғ.) ортаазиялық көшпелі халық. Олар шығу тегі белгісіз әртүрлі еуразиялық көшпенділердің одағының бөлігіне кірген Вархониттер[1] (Varchonites) және Псевдоаварлар[2] (Византия деректерінде) деген атаулармен де белгілі[3][4][5]. Аварларды дәстүрлі түрде жужандарға теңестіреді. Зерттеушілердің көпшілігінің пікірінше, жужандардың негізгі тайпалары монғол тілдес болғанымен, олар бірқатар түркі тайпаларын да өзіне бағындырған.
Этникалық тиістілік
Қазіргі уақытта тарихнамада аварлардың этногенезі туралы үш негізгі көзқарас бар:
- олар моңғол тілінде сөйлейтін этнос – сәнби немесе жужандар.
- олар түркі тілдес оғыр этносы;
- олар негізінен Арал өңірінде өмір сүріп, уғырлармен біріккен иран тілдес этнос – хиониттер. Б. з. IV ғасырында Аммиан Марцеллин атап өткен;
Сонымен бірге, барлық теориялар әртүрлі этникалық элементтердің ықтимал ықпалын мойындайды және аварлар, қалай болғанда да, біртекті тайпа емес және олар Еуропаға қоныс аударған кезде, түркі тілдес тайпалардың күшті ықпалында болды деп келіседі.
Э.Паркер мен түркітанушы А.Дыбо «юебан» қазіргі дыбыс, ал «авар» көне дыбыс деп есептейді.