ყარახანიდების სახელმწიფო
ყარახანიდების სახელმწიფო (სპარს. قَراخانيان, ყარახანიან ან სპარს. خاقانيه, ხაკანია, ჩინ.: 黑汗, ჩინ.: 桃花石) — ადრინდელი ფეოდალური სახელმწიფო, რომელიც ჩამოყალიბდა აღმოსავლეთ თურქესტანის, შვიდმდინარეთსა და სამხრეთ ტიანშანისპირა ტერიტორიაზე X საუკუნის 90-იან წლებში. იგი შექმნეს თურქმა ტომებმა - უმთავრესად ყარლუყებმა, ჩიღილიმ, იაღმამ. ამ უკანასკნელთაგან წარმოიშვა ყარახანიდების დინასტია, რომელიც მართავდა სამეფოს.[1] X საუკუნის შუა წლებში ზემოჩამოთვლილ ტომებში გავრცელდა ისლამი. თურქების დაპყრობით პოლიტიკას მავერანაჰრში მოჰყვა სამანიდების სახელმწიფოს სწრაფი დაცემა. 992 წელს ყარახანიდების სახელმწიფოს მეთაურმა ბოღრა-ხან ჰარუნმა დაიპყრო ბუხარა, მისი მემკვიდრე ნასრ I მთელ მავერანაჰრს დაეუფლა 996-999 წლებში. ყარახანიდების სახელმწიფო საუფლისწულოებად იყოფოდა, ცენტრალური ხელისუფლება მოისუსტებდა. სხვადასხვა დროს ყარახანიდების სახელმწიფოს დედაქალაქი იყო ქაშგარი. მიწის მფლობელობის უმთავრეს ფორმად დარჩა იქტა. XI საუკუნის 60-70-იან წლებში დაიწყო ყარახანიდების სახელმწიფოს შეჯახება სელჩუკებთან, რასაც მოჰყვა დეცენტრალიზაცია და შინაფეოდალური ომები. დასუსტებული ყარახანიდების სახელმწიფოს სულთან სანჯარის (1118-1157 წწ.) დროს სელჩუკებმა დაიმორჩილეს. XII საუკუნის 30-40-იან წლებში ყარახანიდების სახელმწიფოში შეიჭრნენ და გაბატონდნენ ყარახატაელები. 1212 წელს ყარახანიდების სახელმწიფოს ნარჩენები ხვარაზმის შაჰმა მუჰამედმა შეიერთა.
| ყარახანიდების სახელმწიფო قَراخانيان / Qarākhānīyān | ||||
| ||||
|---|---|---|---|---|
 ყარახანიდების სახელმწიფო 1000 წელს. | ||||
| დედაქალაქი | ბალასაგუნი კაშგარი სამარყანდი | |||
| ენა | ტიურკი უიღურული არაბული | |||
| ფართობი | 3 000 000 კმ² | |||
| მმართველობის ფორმა | მონარქია | |||
| ხანი | ||||
| - 840–893 | ბილგე კულ ქადირ-ხანი (პირველი) | |||
| სულთანი | ||||
| - 1204–1212 | უთმან ულუღ-სულთანი (ბოლო) | |||
| ისტორია | ||||
| ისტორია | ||||
| - დაარსება | 840 | |||
| - გაუქმება | 1212 | |||
.GIF){kind=small}
.PNG){kind=small}
იხილეთ აგრეთვე
ლიტერატურა
- ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 630.
- Davidovich, E. A. (1998), „The Karakhanids“, Bosworth, C.E., History of Civilisations of Central Asia, 4 part I, UNESCO Publishing, pp. 120, ISBN 92-3-103467-7
- Golden, Peter. B. (1990), „The Karakhanids and Early Islam“, Sinor, Denis, The Cambridge History of Early Inner Asia, Cambridge University Press, ISBN 0-521-2-4304-1
- Svatopluk Soucek (2000). A history of Inner Asia. Cambridge University Press. ISBN 0-521-65704-0.