ნიკელი

ნიკელი^[1][2] (ლათ. Niccolum; ქიმიური სიმბოლო — ${\displaystyle {\ce {Ni}}}$) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეოთხე პერიოდის, მეათე ჯგუფის (მოძველებული კლასიფიკაციით — მერვე ჯგუფის თანაური ქვეჯგუფის, VIIIბ) ქიმიური ელემენტი. მისი ატომური ნომერია 28, ატომური მასა — 58.693, t_დნ — 1455 °C, t_დუღ — 2730 °C, სიმკვრივე — 8.908 გ/სმ³. მოვერცხლოსფრო-თეთრი მბზინვარე ლითონი მცირე ოქროსფერი შეფერილობით ერთ-ერთია იმ ოთხი ფერომაგნიტურ ელემენტებს შორის, რომლებიც არსებობენ ოთახის ტემპერატურაზე; დანარჩენი სამია რკინა, კობალტი და გადოლინიუმი. იგი იმყოფება ქიმიურ ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეათე ჯგუფში.

ნიკელი, ₂₈Ni

ზოგადი თვისებები
მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა	მოვერცხლისფრო-თეთრი
სტანდ. ატომური წონა Ar°(Ni)	58.6934±0.0004 58.693±0.001 (დამრგვალება)
ნიკელი პერიოდულ სისტემაში
წყალბადი ჰელიუმი ლითიუმი ბერილიუმი ბორი ნახშირბადი აზოტი ჟანგბადი ფთორი ნეონი ნატრიუმი მაგნიუმი ალუმინი სილიციუმი ფოსფორი გოგირდი ქლორი არგონი კალიუმი კალციუმი სკანდიუმი ტიტანი ვანადიუმი ქრომი მანგანუმი რკინა კობალტი ნიკელი სპილენძი თუთია გალიუმი გერმანიუმი დარიშხანი სელენი ბრომი კრიპტონი რუბიდიუმი სტრონციუმი იტრიუმი ცირკონიუმი ნიობიუმი მოლიბდენი ტექნეციუმი რუთენიუმი როდიუმი პალადიუმი ვერცხლი კადმიუმი ინდიუმი კალა სტიბიუმი ტელური იოდი ქსენონი ცეზიუმი ბარიუმი ლანთანი ცერიუმი პრაზეოდიმი ნეოდიმი პრომეთიუმი სამარიუმი ევროპიუმი გადოლინიუმი ტერბიუმი დისპროზიუმი ჰოლმიუმი ერბიუმი თულიუმი იტერბიუმი ლუტეციუმი ჰაფნიუმი ტანტალი ვოლფრამი რენიუმი ოსმიუმი ირიდიუმი პლატინა ოქრო ვერცხლისწყალი თალიუმი ტყვია ბისმუტი პოლონიუმი ასტატი რადონი ფრანციუმი რადიუმი აქტინიუმი თორიუმი პროტაქტინიუმი ურანი (ელემენტი) ნეპტუნიუმი პლუტონიუმი ამერიციუმი კიურიუმი ბერკელიუმი კალიფორნიუმი აინშტაინიუმი ფერმიუმი მენდელევიუმი ნობელიუმი ლოურენსიუმი რეზერფორდიუმი დუბნიუმი სიბორგიუმი ბორიუმი ჰასიუმი მეიტნერიუმი დარმშტადტიუმი რენტგენიუმი კოპერნიციუმი ნიჰონიუმი ფლეროვიუმი მოსკოვიუმი ლივერმორიუმი ტენესინი ოგანესონი – ↑ Ni ↓ Pd კობალტი ← ნიკელი → სპილენძი
ატომური ნომერი (Z)	28
ჯგუფი	10
პერიოდი	4 პერიოდი
ბლოკი	d-ბლოკი
ელექტრონული კონფიგურაცია	[Ar] 3d8 4s2
ელექტრონი გარსზე	2, 8, 16, 2 ან 2, 8, 17, 1
ელემენტის ატომის სქემა
ფიზიკური თვისებები
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში	მყარი სხეული
დნობის ტემპერატურა	1455 °C ​(1728 K, ​​2651 °F)
დუღილის ტემპერატურა	2730 °C ​(3003 K, ​​4946 °F)
სიმკვრივე (ო.ტ.)	8.908 გ/სმ3
სიმკვრივე (ლ.წ.)	7.81 გ/სმ3
დნობის კუთ. სითბო	17.48 კჯ/მოლი
აორთქ. კუთ. სითბო	379 კჯ/მოლი
მოლური თბოტევადობა	26.07 ჯ/(მოლი·K)
ნაჯერი ორთქლის წნევა P (პა) 1 10 100 1 k 10 k 100 k T (K)-ზე 1783 1950 2154 2410 2741 3184
ატომის თვისებები
ჟანგვის ხარისხი	−2, −1, 0, +1, +2, +3, +4
ელექტროდული პოტენციალი
ელექტრო­უარყოფითობა	პოლინგის სკალა: 1.91
იონიზაციის ენერგია	1: 737.1 კჯ/მოლ 2: 1753.0 კჯ/მოლ 3: 3395 კჯ/მოლ
ატომის რადიუსი	ემპირიული: 124 პმ
კოვალენტური რადიუსი (rcov)	124±4 პმ
ვან-დერ-ვალსის რადიუსი	163 პმ
ნიკელის სპექტრალური ზოლები
სხვა თვისებები
ბუნებაში გვხვდება	პირველადი ნუკლიდების სახით
მესრის სტრუქტურა	კუბური წახნაგცენტრირებული
ბგერის სიჩქარე	4900 m/s (ო. ტ.)
თერმული გაფართოება	13.4 µმ/(მ·K) (25 °C)
თბოგამტარობა	90.9 ვტ/(მ·K)
კუთრი წინაღობა	69.3 ნომ·მ (20 °C)
მაგნეტიზმი	ფერომაგნეტიკი
იუნგას მოდული	200 გპა
წანაცვლების მოდული	76 გპა
დრეკადობის მოდული	180 გპა
პუასონის კოეფიციენტი	0.31
მოოსის მეთოდი	4.0
ვიკერსის მეთოდი	638 მპა
ბრინელის მეთოდი	667–1600 მპა
CAS ნომერი	7440-02-0
ისტორია
აღმომჩენი და პირველი მიმღებია	Axel Fredrik Cronstedt (1751)
ნიკელის მთავარი იზოტოპები
იზო­ტოპი გავრცე­ლება­დობა ნახევ. დაშლა (t1/2) რადიო. დაშლა პრო­დუქტი 58Ni 68.077% სტაბილური 59Ni კვალი 7004760000000000000♠7.6×104 წ ε 59Co 60Ni 26.223% სტაბილური 61Ni 1.140% სტაბილური 62Ni 3.635% სტაბილური 63Ni სინთ 7002100000000000000♠100 წ β− 63Cu 64Ni 0.926% სტაბილური
ნიკელი ვიკისაწყობში •

ნიკელის გამიყენების მაგალითები ცნობილია ჯერ კიდევ ქრისტეს შობამდე 3500 წლის წინათ, მაგრამ პირველად გამოყო და მისი ქიმიურ ელემენტად კლასიფიკაცია მოახდინა შვედმა ქიმიკოსმა კროონსტეტმა 1751 წელს, რომელსაც თავდაპირველად მისი შენადნობი აერია სპილენძის მინერალში. უფრო სუფთა სახით იგი მიღებული იყო 1804 წელს გერმანელი ქიმიკოსის ი. რიხტერის მიერ.^[3]

ნიკელის უდიდესი მომპოვებელი კვანძები განლაგებულია კანადაში - სადბერის კრატერი, რუსეთში - ნორილსკი და ახალ კალედონიაში. დედამიწის ქერქში ნიკელის შემცველობაა 5,8•10⁻³%.^[3] ლითონი კოროზიისადმი მაღალი მდგრადობით გამოირჩევა, რის გამოც მას იყენებენ სხვა ლითონების დასაფარად, მონეტების წარმოებაში, მაგნიტებსა და მრავალი საყოფაცხოვრებო ხელსაწყოსა თუ ნივთის დასამზადებლად.