ლურჯფეხა

ლურჯფეხა
	;
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:	სოკოები
განყოფილება:	ბაზიდიუმიანი სოკოები
კლასი:	აგარიკომიცეტები
რიგი:	ფირფიტოვანნი
ოჯახი:	ტრიქოლომასებრნი
გვარი:	ლეპისტა
სახეობა:	ლურჯფეხა
ლათინური სახელი
	Lepista personata (Fr.) Cooke
MB	445547

ლურჯფეხა (ლათ. Lepista personata) — ლეპისტას გვარის სოკო ტრიქოლომასებრთა ოჯახისა. გავრცელებულია ევროპის მთელ კონტინენტზე.

კარგი ხარისხის პირობითად საჭმელი სოკოა. მოხმარებამდე საჭიროა მისი თერმულად დამუშავება. იზრდება მდელოებზე, საძოვრებზე, პარკებში, ველობებსა და ტყის პირებში, ზაფხულიდან ზამთრის დასაწყისამდე.

სოკო პირველად აღწერა შვედმა მიკოლოგმა ელიას მაგნუს ფრისმა 1818 წელს როგორც Agaricus personatus.^[1] მიმდინარე ბინომინალური სახელწოდება მიანიჭა ბრიტანელმა მიკოლოგმა და ბოტანიკოსმა მორდეკაი კუბიტ კუკმა 1871 წელს.^[2]

სამეცნიერო სინონიმები:

Agaricus personatus' Fr. (1818) basionym
Tricholoma personatum (Fr.) P.Kumm. (1871)
Tricholoma personatum var. anserinum (Fr.) Sacc. (1887)
Tricholoma anserinum (Fr.) Sacc. (1895)
Rhodopaxillus saevus (Fr.) Maire (1913)
Tricholoma saevum (Fr.) Gillet (1920)
Rhodopaxillus personatus (Fr.) Singer (1943)
Lepista saeva (Fr.) P.D.Orton (1960)
Clitocybe saeva (Fr.) H.E.Bigelow & A.H.Sm. (1969)

აღწერა

საკმაოდ დიდი ზომის სოკოა. ქუდის დიამეტრი — 6-15 (20—25-მდე) სმ, ხორციანია, ბალიშისებრი, ბრტყლად ამოზნექილი, გლუვი. ქუდის ფერი — მოყვითალო, კრემისფერი ან ღია ყავისფერი, იისფერი ელფერით. კიდეები შეკეცილი, ზრდასთან ერთად სწორდება.

რბილობი — მკვრივი, ნაცრისფერ-იისფერი, ზოგჯერ — ნაცრისფერი, ნაცრისფერ-ყავისფერი, თეთრი. ხილის სუნითა და სასიამოვნო მოტკბო გემოთი.

ჰიმენოფორი — ფირფიტებიანი, ხშირი, განიერი, ფეხთან შეზრდილი კბილისებურად.^[3] ღია ყვითელი ან კრემისფერი შეფერილობის.

ფეხის სიგრძე — 10 სმ, სისქე — 2-3 სმ, მკრივი, ცილინდრული, ძირისკენ ოდნავ გამსხვილებული (იშვიათ შემთხვევაში გურზისებრი), გლუვი, სიგრძივ-ბოჭკოვანი. ნორჩობაში ზედაპირი დაფარულია ფანტელებით (საბურველის ნარჩენები). ფეხის ფერი — მონაცრისფრო-იისფერი, ზოგჯერ მოცისფრო. საყელოს გარეშე.

სპორების ფხვნილი — მკრთალ-ვარდისფერი.^[4] სპორები — 6-8×4-5 მკმ,^[5]^[6] ელიფსისებრი, მცირედ ხორკლებიანი, მოვარდისფრო.

გავრცელება და ეკოლოგია

გავრცელებულია ევროპის მთელ კონტინენტზე. არსებობს ცნობები, რომ სოკო აღმოჩენილია ჩრდილოეთ ამერიკაში, კერძოდ აშშ-ში, კალიფორნიის შტატში.^[7]

იისფერასგან განსხვავებით, ლურჯფეხა იზრდება არა ტყეებში, არამედ მდელოებზე, საძოვრებზე, პარკებში, ველობებსა და ტყის პირებში, როგორც წესი ჯგუფებად. ზოგჯერ ქმნის „ქაჯის წრეს“.^[5]^[6]

სეზონი — ზაფხულიდან ზამთრის დასაწყისამდე.

მსგავსი სახეობები

Clitocybe nebularis
Cortinarius alboviolaceus
Cortinarius balteatus
Cortinarius camphoratus
Cortinarius cyanites
Cortinarius salor
Cortinarius iodes
Cortinarius purpurascens
Cortinarius traganus
Cortinarius violaceus
Lepista glaucocana
Lepista nuda
Lepista sordida

კვებითი ღირებულება

კარგი ხარისხის პირობითად საჭმელი სოკოა, თუმცა ზოგიერთი ადამიანის შემთხვევაში შესაძლოა ალერგიული რეაქცია გამოიწვიოს. მოხმარებამდე საჭიროა მისი თერმულად დამუშავება^[8] (უნდა მოიხარშოს 10-20 წუთის განმავლობაში), რათა თავიდან იქნას აცილებული საჭმლის მომნელებელი სისტემის მოშლა. განსაკუთრებით ფასობს შემწვარი სახით ძმარში ან ცხიმში დაკონსერვებული.^[9] აგრეთვე იყენებენ სოუზებსა და სალათებში. ზოგიერთი სახელმძღვანელო ახალბედა მესოკოვეებს ურჩევს თავი შეიკავონ მისი შეგროვებისაგან, რადგანაც იგი მეტად წააგავს აბლაბუდიანი სოკოების გვარის ბევრ შხამიან წარმომადგენელს.^[10]