იუსუფ აქჩურა
იუსუფ აქჩურა (თურქ. Yusuf Akçura; დ. 2 დეკემბერი, 1876წელი, ციმბირი, რუსეთის იმპერია - გ. 11 მარტი, 1935) - ეთნიკურად თათრული წარმოშობის ცნობილი თურქი პოლიტიკოსი, მწერალი და იდეოლოგი. იგი ადრეულ რესპუბლიკურ პერიოდში წარმოჩნდა პანთურქიზმის გამოჩენილ იდეოლოგად და დამცველად, რომლის თხზულებები ფართო აუდიტორიისთვის გახდა სასურველი და რომელიც სტამბოლის უნივერსიტეტის ერთ-ერთი წამყვანი პროფესორი გახდა.
| იუსუფ აქჩურა | |
|---|---|
 | |
| დაბადების თარიღი | 2 დეკემბერი, 1876 ციმბირი, რუსეთის იმპერია |
| საქმიანობა | პოლიტიკური ლიდერი, მწერალი, იდეოლოგი |
ბიოგრაფია
იუსუფ აქჩურა დაიბადა რუსეთის იმპერიაში, ციმბირში თათრების ოჯახში და იქ ცხოვრობდა მანამ, სანამ შვიდი წლის ასაკში ის და დედამისი ოსმალეთში გადასახლდებოდნენ. მან განათლება მიიღო კონსტანტინოპოლში და 1895 წელს ჩაირიცხა ჰარბიე მექტებში (სამხედრო კოლეჯში), სანამ დაინიშნებოდა თანამდებობაზე Erkan-i Harbiye (გენერალური შტაბის კურსი), ოსმალეთის სამხედროების პრესტიჟულ სასწავლო პროგრამაში. მაგრამ 1896 წელს იგი დაადანაშაულეს ახალგაზრდა თურქების მოძრაობაში მონაწილეობისთვის და ოსმალეთის ლიბიაში, ფეზზანში, ტრაპლუსგარბში გადაასახლეს.[1]
მოღვაწეობა
იგი გადაურჩა გადასახლებას 1899 წელს და პარიზისკენ აიღო გეზი, სადაც წამოიწყო თურქული ნაციონალიზმისა და პანთურქიზმის ერთგული დაცვა. იგი 1903 წელს დაბრუნდა რუსეთში, დასახლდა ზიევაში ციმბირის გვერდით და დაიწყო ამ თემაზე ვრცელი თხზულებების წერა. მან უდიდესი ყურადღება მიიპყრო 1904 წელს გამოქვეყნებული შრომისთვის Üç Tarz-ı Siyaset (სამი პოლიტიკა), რომელიც თავდაპირველად დაბეჭდილი იყო კაიროში ჟურნალ Türk- ში.[2] ნაშრომში მოუწოდებდნენ თურქებს, უარი ეთქვათ ოსმალეთის მრავალეთნიკურ იმპერიაზე და ეღიარებინათ თავიანთი თურქული იდენტობა. ის იყო რუსეთში მუსლიმთა პარტიის Ittifaq al-Muslimimin- ის ერთ-ერთი თანადამფუძნებელი. 1908 წელს იგი დაბრუნდა სტამბოლში და გახდა თურქული ბუხრების წამყვანი ძალა. მისმა იდეებმა უფრო მეტი ინტერესი გამოიწვია "ახალგაზრდა თურქების რევოლუცია"-ში. 1911 წელს აჰმედ აგაოღლუსთან, ალი ჰუსეინზადესთან და სხვებთან ერთად დააარსა თურქეთის იურდუს ასოციაცია.[3] 1911 წლის ნოემბერში თურქ იურდუმ დაიწყო გამოცემა ჟურნალის სახელწოდებით, რომელიც ცდილობდა გამხდარიყო თურქული ნაციონალიზმის ინტელექტუალური ძალა.[4]
1915 წელს მან კვლავ დააფუძნა აჰმეტ აღაოღლუსთან და ალი ჰუსეინზადესთან სტამბოლში თურქულ-თათრული კომიტეტი (TTC), რომლის მიზანიც იყო თურქი მაჰმადიანების უფლებების დაცვა რუსეთში.[5] 1916 წლის ივნისში TTC– მ დელეგაცია გაგზავნა ეროვნებათა კონფერენციაში, მაგრამ მას არ შეეძლო ერთიანი რეზოლუციის წარდგენა. ყველა დელეგატს უნდა წარმოედგინა თავისი ერი. ამიტომ აქჩურა თათრებზე საუბრობდა და ითხოვდა იგივე სამოქალაქო, პოლიტიკურ და რელიგიურ უფლებებს, რაც რუს მართლმადიდებლებს და ითხოვდა, ასევე, მშობლიურ ენაზე სწავლების უფლებას. 1916 წლის ივლისში იგი ეწვია ციურიხს და კონტაქტი დაამყარა ვლადიმერ ლენინთან. მას სურდა გაეგო, თუ რა გეგმები ქონდა რევოლუციის ლიდერ თურქი ხალხის ბედთან დაკავშირებით.[6] 1917 წლის ზაფხულში მას დაევალა მოლაპარაკება ოსმალეთის ტყვეების განთავისუფლებაზე რუსეთში ოსმალეთის წითელი ნახევარმთვარის მიერ. ამიტომ მან პირველად იმოგზაურა დანიაში, შვედეთში და დაახლოებით ერთი წელი დარჩა რუსეთში.
ოსმალეთის წითელ ნახევარმთვარეში მისიის შესრულების შემდეგ, იგი თურქეთში დაბრუნდა და 1919 წლის ოქტომბერში შეუერთდა ახლად დაარსებულ პარტიას Milli Türk Fırkası. გარკვეულწილად განსხვავებული რეჟიმისგან, მან განსაზღვრა თურქული იდენტობა წმინდა ეთნიკური თვალსაზრისით და ქვეყნის საზღვრებს გარეთ ეძებდა ნათესაურ ურთიერთობას სხვა თურქ ხალხებთან. 1923 წელს იგი აირჩიეს სტამბულის დეპუტატად, რომელ თანამდებობაზეც ის დარჩა 1934 წლამდე, სანამ იგი არჩეულ იქნა ყარსის დეპუტატად. 1932 წელს იგი გახდა თურქეთის ისტორიული საზოგადოების პრეზიდენტი.[7]
იგი გარდაიცვალა სტამბოლში 1935 წელს. იგი დაკრძალეს სტამბოლში Edirnekapı Martyr's Cemetery-ზე.[8]