Heiðarvíga saga

 

Wikiorðabókin er með skilgreiningu á orðinu

launa lambið gráa

Heiðarvíga saga er ein Íslendingasagnanna og er talin vera ein hin elsta þeirra. Þar segir frá afkomendum Egils Skallagrímssonar og langvarandi deilum og átökum Borgfirðinga og Húnvetninga, sem náðu hámarki í bardaga á heiðinni Tvídægru, en af honum dregur sagan nafn. Hún hefur stundum verið kölluð Víga-Styrs saga og Heiðarvíga.

Sagan er illa varðveitt. Á 17. öld virðist hún aðeins hafa verið til í einu skinnhandriti og barst það til Svíþjóðar 1683. Fyrri hluta sögunnar fékk Árni Magnússon prófessor svo lánaðan, en 12 blaðsíður urðu eftir í Svíþjóð. Fyrri hlutinn brann svo í brunanum í Kaupmannahöfn árið 1728. Jón Ólafsson úr Grunnavík, aðstoðarmaður Árna Magnússonar, hafði skrifað söguna upp á pappír nokkrum mánuðum fyrir brunann. Pappírshandritið brann einnig en Jón skrifaði svo fyrri hluta sögunnar upp eftir minni. Þess vegna hefst sagan nú á setningunni „Atli stóð í dyrum úti og var hann veginn af manni nokkrum“, en Jón mundi ekki hver Atli þessi var eða hvernig hann tengdist efni sögunnar að öðru leyti. Eitt blað hafði þó vantað í skinnhandritið þegar sagan var seld til Svíþjóðar, og var það talið að fullu glatað en kom í leitirnar í handritasafni Landsbókasafnsins um miðja 20. öld. Var það komið norðan úr Öxnadal.

Í sögunni kemur fyrir setningin „þar launaði ég þér lambið gráa“, sem unglingurinn Gestur Þórhallason sagði þegar hann drap Víga-Styr, sem hafði vegið Þórhalla föður Gests og boðið honum grátt hrútlamb í föðurbætur. Er þaðan komið orðtakið „að launa einhverjum lambið gráa“.