Fanganýlenda
Fanganýlenda er byggð sem reist er fyrir fanga í útlegð til að einangra þá á afskekktum stað. Fanganýlendur eru oftast settar upp á eyjum eða í fjarlægum hjálendum. Orðið er oftast notað um samfélög fanga þar sem fangaverðir og alvaldir landstjórar fara með öll völd, en ekki um fangelsi, þótt það kunni að vera afskekkt.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Andamans_QE3_116.jpg/220px-Andamans_QE3_116.jpg)
Fanganýlendur voru í sögunni reistar í kringum hegningarvinnu fanga í stórum stíl í vanþróuðum nýlendum. Í reynd voru slíkar fanganýlendur lítið annað en þrælabúðir. Bretar, Frakkar og önnur nýlenduveldi settu gjarnan upp fanganýlendur í nýlendum sínum, stundum með eins konar vistarbandsfyrirkomulagi sem fangar gátu unnið af sér. Breskir fangar voru sendir í Chesapeake-nýlendurnar í Maryland og Virginíu í Norður-Ameríku. Slíkir fangar voru allt að fjórðungur brottfluttra frá Bretlandseyjum á 18. öld. Fylkið Georgía var upphaflega stofnað sem fanganýlenda fyrir skuldafanga. Uppreisnarmenn í uppreisnum Skota og Íra voru líka sendir til Ameríku. Eftir Frelsisstríð Bandaríkjanna hófu Bretar að senda fanga til Ástralíu, Norfolkeyju og Tasmaníu. Stríðsfangar í seinna Búastríðinu voru sendir í nauðungarvinnu til Bermúda. Á Indlandi ráku Bretar líka fanganýlendur á Andamaneyjum og Hijli.
Franskar fanganýlendur voru meðal annars Djöflaeyja (Île du Diable) í Frönsku Gvæjana, Nýja-Kaledónía og Furueyja í Kyrrahafi þangað sem pólitískir andófsmenn voru sendir.
Rússar settu upp fanganýlendur í Síberíu og á Sakalíneyju. Katorgabúðir og síðar Gúlagið voru fanganýlendur í Síberíu þar sem refsifangar voru látnir vinna þrælkunarvinnu við lagningu járnbrauta, skógarhögg og námavinnslu meðal annars.