B-2 Spirit | |
---|---|
![]() | |
Yashirin Strategik bombordimonchi | |
Ishlab chiqaruvchi | Northrup Grumman |
Milliy kelib chiqishi | Amerika Qo'shma Shtatlari |
Birinchi parvoz | 1989-yil 17-iyul (32 yil oldin) |
Xizmatga kirish | 1997-yil 1-yanvar |
Konstruktor | Northrup Grumman |
Foydalanuvchilar | Amerika Qo'shma Shtatlari harbiy havo kuchlari |
Birlikning narxi | 1 mlrd AQSH dollari(uskunalarsiz) NSIAD ma'lumotlariga ko'ra 2 milliard 100 million 300 ming AQSH dollari(uskunalar bilan) |
Ishlab chiqarish yillari | 1987-2000-yillar |
Northrop Grumman B — 2 Spirit — bu Northrop Grumman tomonidan ishlab chiqilgan Amerikaning ogʻir yashirin strategik bombardimonchi samolyoti. "Uchuvchi qanot" sxemasiga ega birinchi zamonaviy ommaviy ishlab chiqarilgan ogʻir samolyot. Samolyot yadroviy qurollarni yetkazib berish uchun moʻljallangan. Parvozlar 1989-yilda boshlangan, ishlab chiqarish 1999-yilda toʻxtatilgan. B-2 uchun RCS ning aniq qiymati xabar qilinmagan[1], turli hisob-kitoblarga koʻra, bu qiymat 0,0014 m² dan 0,1 m² gacha[2].
B-2 Spirit 15 000 m gacha boʻlgan balandlikdagi hujum missiyalarini bajarishga qodir, ichki yoqilgʻida bitta yoqilgʻi quyish bilan 11 000 kmdan ortiq masofani bosib oʻtishga qodir. U 1997-yilda Lockheed F-117 Nighthawk hujum samolyotidan keyin ilgʻor yashirin texnologiyaga ega boʻlgan ikkinchi samolyot sifatida xizmatga kirgan[3]. Dastlab yadroviy bombardimonchi sifatida ishlab chiqilgan boʻlsa-da, B-2 Spirit birinchi marta 1999-yilda Kosovo urushida oddiy, yadroviy boʻlmagan oʻq-dorilarni tashlashda ishlatilgan. Keyinchalik u Iroq , Afgʻoniston va Liviyada xizmat qilgan[4].
Bu aviatsiya tarixidagi eng qimmat samolyot hisoblanadi.
Ogʻir bombardimonchi samolyotni yaratish 1979-yilda Advanced Technology Bomber (ATB) dasturi doirasida boshlangan. Oʻsha vaqtda "Sovuq urush" yuqori darajaga chiqqandi va 1979-1980-yillardagi saylov kampaniyasi paytida prezidentlikka nomzod Ronald Reygan Amerika armiyasini qayta tiklashga vaʼda berdi. 1980-yil 22-avgustda AQSh Mudofaa vazirligi istiqbolli yashirin samolyotlar, shu jumladan ATB loyihasini yaratish boʻyicha ishlar olib borilayotganligini ochiq eʼlon qildi[5].
Loyihalarni baholashdan soʻng, ATB tanlovi ikkita jamoaga qisqartirildi — Northrop / Boeing va Lockheed / Rockwell, har bir jamoa keyingi tadqiqotlar uchun buyurtma oldi. ATB loyihasi Aurora kod nomi ostida moliyalashtirildi. 1981-yil 20-oktabrda Northrop / Boeing jamoasi dizayn tanlovida gʻolib deb topildi[6].
Northrop loyihasi „Sharpa“ nomi bilan B-2 belgisini oldi. Samolyotning dizayni 1980-yillarning oʻrtalarida oʻzgartirildi, birinchi parvozni ikki yilga kechiktirilishi dasturga yana bir milliard AQSh dollari sarflanishiga olib keldi. 1989-yilga kelib bombardimonchini ishlab chiqish uchun jami 23 milliard AQSh dollari sarflangan[7].
B-2 Spirit birinchi marta 1988 -yil 22-noyabrda AQSh harbiy-havo kuchlarining Palmylel shahridagi 42-sonli zavodida (Kaliforniya) yigʻilgan joyda namoyish etilgan. Birinchi ommaviy parvoz 1989-yil 17-iyulda boʻlib oʻtdi[8].
Samolyotni sotib olish | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
Yil | Samolyot miqdori | Budjet (mlrd dollar) | Manba | |||
Samolyot narxi | Tadqiqot (ITITKI) | Uskunalar | Jami | |||
1986 | 2 | $2,3484 mlrd | $1,7157 mlrd | 0 | $4,1440 mlrd | [9] |
1987 | 1 | $2,7982 mlrd | $1,5460 mlrd | 0 | $4,3693 mlrd | [10] |
1988 | 4 | $2,6866 mlrd | $1,2614 mlrd | 0 | $4,0282 mlrd | [11] |
Jami 21 ta B-2 Spirit samolyoti ishlab chiqarilgan. Ularning deyarli barchasi Amerika shtatlari nomi bilan ataladi.
Raqami | Nomi | Ishlab chiqarilgan yili | Qoʻshimcha maʼlumot |
---|---|---|---|
82-1066 | Spirit of America | 14-iyul 1992-yil | Prototip. U birinchi parvozini 1983-yil 17-iyulda amalga oshirgan. |
82-1067 | Spirit of Arizona | 11-dekabr 1991-yil | |
82-1068 | Spirit of New York | 10-dekabr 1997-yil | |
82-1069 | Spirit of Indiana | 22-may1999-yil | |
82-1070 | Spirit of Ohio | 18-iyul 1997-yil | |
82-1071 | Spirit of Mississippi | 23-may1997-yil | |
88-0328 | Spirit of Texas | 21-avgust 1987-yil | |
88-0329 | Spirit of Missouri | 31-mart1986-yil | Xizmatga topshirilgan birinchi B-2 Spirit |
88-0330 | Spirit of California | 11-noyabr 1988-yil | |
88-0331 | Spirit of South Carolina | 30-dekabr 1989-yil | |
88-0332 | Spirit of Washington | 29-noyabr 1990-yil | Yongʻinda jiddiy shikastlangan. Qayta tiklangan. |
89-0127 | Spirit of Kansas | 17-fevral 1995-yil | 2008-yil 23-fevralda halokatga uchragan |
89-0128 | Spirit of Nebraska | 28-iyun 1995-yil | |
89-0129 | Spirit of Georgia | 14-noyabr 1995-yil | |
90-0040 | Spirit of Alaska | 22-mart 1993-yil | |
90-0041 | Spirit of Hawaii | 10-yanvar 1996-yil | |
92-0700 | Spirit of Florida | 3-iyul 1996-yil | |
93-1085 | Spirit of Oklahoma | 15-may 1996-yil | |
93-1086 | Spirit of Kitty Hawk | 30-avgust 1996-yil | Aka-uka Raytlarning vatani nomi bilan atalgan Shimoliy Karolina shtatini anglatadi. |
93-1087 | Spirit of Pennsylvania | 5-avgust 1997-yil | |
93-1088 | Spirit of Louisiana | 10-noyabr 1997-yil |
B-2 Spirit dunyodagi eng qimmat samolyot (va ehtimol aviatsiya tarixidagi eng qimmat samolyot). 1998-yilda bitta B-2 narxi, ilmiy -tadqiqot ishlarini hisobga olmaganda, 1,157 milliard dollarni tashkil etgan. 1997-yil uchun butun B-2 Spirit dasturining qiymati qariyb 45 milliard dollarga baholandi[19]; Ilmiy-tadqiqot ishlarini hisobga olgan holda, oʻsha paytda bitta Samolyotning narxi 2,1 milliard dollarga yetgan[20].
AQSh Harbiy-havo kuchlari va ishlab chiqaruvchilarning fikricha, samolyotning qimmatligi asosan uni xarid qilishning qisqarishi bilan bogʻliq. SSSR parchalanishi munosabati bilan, dastlab rejalashtirilgan 132 ta bombardimonchi samolyotdan atigi 20 tasi sotib olindi[21].
AQShning rasmiy maʼlumotlariga koʻra, 2010-yilga kelib, bitta B-2 Spirit bombardimonchi jangovar boʻlmagan avariya natijasida halokatga uchragan. 2008-yil 23-fevralda B-2 samolyoti (bort raqami 89-0127, Spirit of Kanzas) Tinch okeanidagi Guam orolida Amerikaning Andersen harbiy bazasida qulab tushdi. Bunday turdagi samolyot birinchi marta halokatga uchrashi edi[25]. Ushbu voqea sodir boʻlganidan keyin ushbu turdagi barcha samolyotlarning parvozlari toʻxtatildi. 2008-yil aprel oyining oxirida parvozlar qayta tiklandi[26].
Tekshiruv komissiyasi avariyaga xodimlarining beparvoligi, unda toʻplangan kondensatni olib tashlash uchun havo bosimini qabul qiluvchining isitishini yoqmagani sabab boʻlgan degan xulosaga keldi. Shu sababli, samolyotni boshqarish tizimi haddan tashqari yuqori tezlikni olgan va muddatidan oldin yerdan koʻtarilish buyrugʻini olgan. Ekipajning harakatlari toʻgʻri deb tan olindi, bort tizimlarining ishlashida normal rejimdan boshqa ogʻishlar aniqlanmadi va simulyatorda vaziyatni simulyatsiya qilish samolyotni saqlab qolishning iloji yoʻqligini koʻrsatdi[27].
2010-yil fevral oyida yana bir B-2 Spirit (bort raqami 88-0332, nomi Spirit of Washington) xuddi shu Anderse
n aviabazasida dvigatellarni ishga tushirish vaqtida dvigatel boʻlinmasidagi yongʻin natijasida jiddiy zarar koʻrdi[28]. Shikastlangan samolyot deyarli 4 yil davomida taʼmirda boʻlib, faqat 2013-yil 16-dekabrda yana fazoga koʻtarilgan. Qayta tiklash ishlarining umumiy qiymati 105 000 000 dollardan oshgan.
SSSR Tu-160 | SSSR Tu-95 | AQSH XB-70 Valkiriya | AQSH B-1A | AQSH B-1B | AQSH B-2 | AQSH B-52 | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Tashqi koʻrinish | ![]() | ![]() | ![]() | ![]() | ![]() | ![]() | ![]() |
Maksimal uchish ogʻirligi, tonnada | 275 | 172,0[31] | 246 | 176,8 | 216,4 | 171 | 229[32] |
Maksimal jangovar yuk, tonnada | 45 | 20 | 29,4 | 34 | 34[33][34] (+22,7 qoʻshimcha) | 27 | 22,7 |
Maksimal tezlik, km/soat | 2230 | 882 | 3309[35] | 2300[36] | 1328 | 1010 | 957 |
Jang radiusi, km | 7300[37] | 6500 | 6900 | 5543 | 5300 | 7210[32] | |
Jangovar yuk bilan uchish masofasi, km | 10 500 | 12 100 | nomaʼlum | 9817 | 12 000 | nomaʼlum | nomaʼlum |
Maksimal masofa, km | 14 500[38] | 15 000 | n/d | 13 500[39] | 11 100 | 16 090[32] | |
Eng baland parvoz, metrda | 21 765 | 11 900 | 23 600 | 18 900 | 18 290 | 15 000 | 16 765 |
Yashirin texnologiyalarni qoʻllash | yoʻq | yoʻq | yoʻq | yoʻq | Qisman | Ha | yoʻq |
Xizmat koʻrsatayotgan samolyotlar soni | 17 | 68[40] | yoʻq | 4 | 64[40] | 19[40] | 58[41] |
2021-yilgacha AQSh havo kuchlarida 20 ta bombardimonchi bor.
19 ta B-2 (dastlab 20, 1 tasi halokatga uchragan) Missuri shtatidagi Uaytman havo kuchlari bazasiga biri ktirilgan va AQSH Harbiy havo kuchlari global zarba qoʻmondonligi (AFGSC) tarkibida. Ushbu boʻlinma AQShdagi B-2 samolyotlarining yagona doimiy (faol) eskadroni hisoblanadi.