ਬਿਸ਼ਨੋਈ | ||
---|---|---|
| ||
ਵਰਗੀਕਰਨ | ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ ਦਾ ਉਪ ਸੰਪਰਦਾ | |
ਗੁਰੂ | ਗੁਰੂ ਜੰਭੇਸ਼ਵਰ | |
ਧਰਮ | ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ | |
ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | ਮਾਰਵਾੜੀ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਬਾਗੜੀ ਹਿੰਦੀ ਹਰਿਆਣਵੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ | |
ਦੇਸ਼ | ਭਾਰਤ | |
ਇਲਾਕੇ | ਮੁੱਖ: ਰਾਜਸਥਾਨ ਹੋਰ: ਹਰਿਆਣਾ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਪੰਜਾਬ ਗੁਜਰਾਤ | |
ਖੇਤਰ | ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ | |
ਜਨ ਸੰਖਿਆ | ਲਗਭਗ 1500000 |
ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਪੰਥ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਨੋਈ ਪੰਥ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਪੰਥ (ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਪਰਦਾ) ਹੈ ਜੋ ਪੱਛਮੀ ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੰਭੇਸ਼ਵਰ (ਗੁਰੂ ਜੰਭੋਜੀ, ਗੁਰੂ ਜੰਭਾ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) (1451-1536) ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ 29 ਨਿਆਮਾਂ (ਸਿਧਾਂਤ/ਹੁਕਮਾਂ) ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ।[1][2][3][4] 2010 ਤੱਕ, ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਪੰਥ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 600,000 ਅਨੁਯਾਈ ਹਨ।[5] ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਜੰਭੇਸ਼ਵਰ ਨੇ 1485 ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਥਲ ਢੋਰਾ ਵਿਖੇ ਸੰਪਰਦਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 120 ਸ਼ਬਦ ਹਨ, ਨੂੰ ਸ਼ਬਦਵਾਣੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਅਗਲੇ 51 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੰਭੋਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।[6][7] ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਸੰਪਰਦਾ ਨੇ ਜਾਟਾਂ, ਬਾਣੀਆਂ, ਚਰਨਾਂ, ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ।[8][9][10]
ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਧਰਮ ਦੀ ਨੀਂਹ ਗੁਰੂ ਜੰਭੇਸ਼ਵਰ ਨੇ ਬੀਕਾਨੇਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਸੀ।
ਬਿਸ਼ਨੋਈਆਂ ਦੇ 29 ਸਿਧਾਂਤ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:[11][12]