Tomas Aquino
Ni Santo Tomas Aquino, O.P. (1225 – 7 Marso 1274), wenno Tomas ti Aquino wenno Aquino, ket maysa idi nga Italiano a Dominikano a padi ti Romano Katoliko a Simbaan, ken nangruna a makaimpluensia a pilosopo ken teologo iti tradision ti Eskolastisismo, nga iti kaunegan daytoy ket naamammoan nga isu pay ti "Umel a Lalaki a Baka" "Angheliko aDoktor", Doctor Communis, ken Doctor Universalis.[5] Ti nagan nga Aquinas ket mangibaga dagiti taudan ti kaputotanna iti pagilian ti Aquino iti agdama a Lazio: Ni Thomas ket nanipud kadagiti natakneng a pamilia ti Pagarian ti Napoles, nga addaan kadagiti titulo dagiti "konde ti Aquino". Isu ti nangiyun-una a klasiko a nagipakpatakder ti masna a teologo, ken ti ama ti Tomismo. Isu ket adu ti impluensiana iti Laud a kapanunotan, ken kaaduan ti moderno a pilosopia ket naaramid idi ti panagrang-ay ken reputasion kadagiti kapanunotanna, a naisangsangayan dagiti lugar ti etika, masna alinteg, metapisika, ken politikal a teoria.
| Santo Tomas Aquino | |
|---|---|
 | |
| Dagiti salaysay | |
| Nayanak | Tomas Aquino Idi 1225[1] Roccasecca, Pagarian ti Sicilia |
| Natay | 7 Marso 1274[1] Fossanova, Dagiti Estado ti Papa |
| Trabaho | Padi, Pilosopo, Teologo |
| Etnisidad | Italiano[2][3][4] |
| Edukasion | Urnos ni San Benedicto Unibersidad ti Napoles Federico II |
| Kita | Eskolastisismo, Tomismo |
| Suheto | Metapisika, Lohika, Teolohia, Isip, Epistemolohia, Etika, Politika |
| Kangrunaan nga ob-obra | Summa theologiae Summa Contra Gentiles |
Ni Tomas ket tinengtengngel ti Katoliko a Simbaan a kas maysa a modelo a manursuro para kadagiti agad-adal ti kinapadi, ken ti kangatuan a panagiyebkas ti masna a panagrason ken panagipagarupan a teolohia. Dagiti panagad-adal ti obrana, segun kadagiti dokumento ti papa ken mahisterial, ket maysa a lugar a nasken a programa ti panagadal para kadagiti kinapadi wenno diakono, ken dagiti pay relihioso a pormasion ken dagiti agad-adal kadagiti sagrado a disiplina (Katoliko a pilosopia, teolohia, pakasaritaan, liturhia, ken kanon a linteg).[6] Dagiti obra a nakaidayeganna ket ti Summa theologiae ken ti Summa Contra Gentiles. Maysa kadagiti 35 Doktor ti Simbaan, isu ket naipanpanunotan a ti kalatakan a teologo ken pilosopo ti Simbaan. Ni Papa Benedicto XV ket nangirangarang: "Daytoy nga (Dominikano) Urnos … ket nakagun-od iti baro a kadayeg idi ti Simbaan ket nangirangarang dagiti insursuro ni Tomas ket kabukbukodanna ken ti Doktor, ket naipammadayawan ti naisansangayan a dayaw manipud kadagiti Pontipiko, ti apo ken patron dagiti Katoliko a pagadalan."[7]
Biograpia
Dominikano (1225–1244)
Ni Tomas ket naipasngay idiay Roccasecca idi c. Enero 28, 1225, segun kadagiti nadumaduma a mannurat, idiay kastilio ti amana, ni Landolfo ti Aquino, Roccasecca nga adda idiay Contea di Aquino (iti dayta a panawen ket ti Pagarian ti Sicilia. Iti tatta nga aldawen ket ti Italia, daytoy ket adda idi idiay rehion ti Lazio). Ti ama ni Tomas ket saan idi a kameng ti kabilegan a sanga ti pamilia ngem nagtengtengngel laeng ti titulo a miles, bayat a ti ina ni Tomas, a ni Dame Teodora, ket kameng ti Rossi a sanga ti pamilia ti Neapolitano Caracciolo.[8] Ti kabsatna lalaki ni Landolfo ket maysa idi nga abad iti kasisigud a Benedictino nga abadia idiay Monte Cassino. Bayat nga amin nga anak a lalaki ti pamiliana ken napanda kadagiti pagsapulan ti milisia,[9] ti pamilia ket panggependa para ken ni Tomas a mangsurot ti ulitegna iti abadia;[10] daytoy ket mabalinton a pormal a pagsapulan a dalan ti ub-ubing nga anakna a lalaki ti akin abagatan nga Italiano a nobilidad.[11]
Iti edad a lima, ni Tomas ket nangrugrugi ti nasapa a panagadalna idiay Monte Cassino ngem kalpasan ti pannakapasamak ti milisia a suppiat a nagbaetan ni Emperador Federico II ken ni Papa Gregorio IX ket immabot idiay abedia idi nasapa a 1239, ni Landolfo ken Teodora ket inserrekda ni Tomas idiay studium generale (unibersidad) a kabangbangon babaen ni Federico idiay Napoles.[12] Mabalin a ditoy ti nakaiyammuan ni Tomas ken ni Aristoteles, Averroes ken Maimonides, nga isuda amain ket makaimpluensianto iti teolohiko a pilosopiana.[13] Iti pay las-ud ti panagad-adalna idiay Napoles ni Tomas ket naimpluensian ni Juan ti San Julian, ti maysa a Dominikano nga agsersermon idiay Napoles, isu na idi ket paset ti aktibo a ganetget babaen ti Dominikano nga urnos nga agkintos dagiti napsnek a sumursurot.[14] Idiay ti nangisursuro kaniana iti aritmetik, heometria, astronomia, ken musika idi ket ni Petrus de Ibernia.[15]
Idi agedad ti sangapulo ket siam, ni Tomas ket nangikeddeng a tumipon kadagiti Dominikano nga Urnos. Daytoy a panagtukkiad ni Tomas ket saan a kinayat ti pamiliana, a nagnamnama kaniana nga agbalin a maysa a Benedictino a monghe ken ti agbalin nga abad ti nabileg nga Abadia Montecassino idiay asideg kadagiti dominio ti pamiliana.[16] Iti panagpadas a mangpawil iti pannakibiang ni Teodora iti panagpili ni Tomas, dagiti Dominikano ket inurnosda nga umalis ni Tomas idiay Roma, ken manipud idiay Roma,naipatulod idiay Paris.[17] Nupay kasta, iti panagbanniagana a mapan idiay Roma dagiti kabsatna a lalaki, babaen ti panangibagbaga ni Teodora, kinemmegda isuana idi immininum manipud iti maysa nga ubbog ken insublida kadagit nagannak kaniana idiay kastilio ti Monte San Giovanni Campano.[17]
Ni Tomas ket naibalud idi idiay ti dua tawen kadagiti kastilio ti pamilina idiay Monte San Giovanni ken Roccasecca iti maysa a panagpadas a a mangpawil kaniana iti panagitultuloyna iti Dominikano a ruam ken ti panangiduron kaniana iti panangilikud ti baro nga aspirasion.[13] Dagiti politikal a pakadandanagan ket nagpawil ti Papa iti panangibilin a ruruar ni Tomas, nga adda daytoy ti nagbanagan ti pannkaiyatiddog ti pannakabalud ni Tomas.[18] Ni Tomas ket nangipalplabas daytoy a panawen iti tribunal iti panangisursurona dagiti kakabsatna a babai ken ti pannakisinnaritana kadagiti kameng ti Dominikano nga Urnos.[13] Dagiti kameng ti pamiliana ket napungtutanda a nagublag ken ni Thomas, a nagtultuloy a nagkedkeddeng a tumipon kadagiti Dominikano. Iti maysa a puntos, dua kadagiti kabsatna lalaki ket nangupada ti maysa a pampam tapno sulisogenna isuna. Segun ti sarita ni Tomas ket pinapanawna ti pampam babaen ti panagusar ti maysa a landok ti apoy. Iti dayta met laeng a rabii adda dagiti dua nga anghel ti nagparang kaniana idi siu ket matmaturog ken nagpapigsa ti panangikeddengna nga agtultuloy a selibe.[19]
Babaen idi 1244, idi nakitkitana a napay amin a panagublag ken ni Tomas, ni Teodora ket nagkikita a mangisalakan ti dignidad ti pamiliana, nangurnos isuna para iti panagtalaw ni Toams iti rabbi babaen ti maysa a tawa. Iti panunotna, ti maysa asekreto nga itatatalaw manipud iti pannakabalud ket ssan unay a makadangran ngem ti nawara a panagsuko kadagiti Dominikano. Immuna a naipatulod ni Tomas idiay Napoles ken kalpasan daytoy idiay Roma tapno makisarungkar ken ni Johannes von Wildeshausen, ti Apo a Heneral ti Dominikano nga Urnos.[20]
Dagiti nagibasaran
Dagiti akinruar a silpo
Dagiti midia a mainaig ken ni Tomas Aquino iti Wikimedia Commons
Dagiti inadaw a sasao a mainaig ken ni Tomas Aquino iti Wikiquote (iti Ingles)
.jpg){kind=link}