Nitroheno
Ti nitroheno ket maysa a kimiko nga elemento nga addaan iti simbolo iti N, ti atomiko a numero iti 7 ken atomiko a masa iti 14.00674 u. Ti elemento a nitroheno ket saan a namarisan, awan ti ayamuom, awan ti naman, ken kaaduan a nalpay a diatomiko nmga alingasaw iti pagalagadan a kasasaad, a nagbuklan ti 78.09% babaen ti tomo iti Tangatang iti Daga.[1] Ti elemento a nitroheno ket naduktalan idi a kas nailasin a komponente iti angin, babaen ti Eskoses a mediko a ni Daniel Rutherford, idi 1772.
| |||||||||||||||||||||||||
| Langa | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Saan a namarisan nga alingasaw, likido wenno natangken Likido a nitroheno  Dagiti espektral a linia iti nitroheno | |||||||||||||||||||||||||
| Sapasap a tagikua | |||||||||||||||||||||||||
| Nagan, simbolo, numero | nitroheno, N, 7 | ||||||||||||||||||||||||
| Kategoria ti elemento | saan a metal | ||||||||||||||||||||||||
| Grupo, puntos, leppad | 15, 2, p | ||||||||||||||||||||||||
| Pagalagadan ti atomiko a kadagsen | 14.0067(2) | ||||||||||||||||||||||||
| Langa ti elektron | 1s2 2s2 2p3 | ||||||||||||||||||||||||
| Dagiti elektron tunggal maysa a kontsa | 2, 5 (Imahen) | ||||||||||||||||||||||||
| Bagbagi a tagikua | |||||||||||||||||||||||||
| Paset | alingasaw | ||||||||||||||||||||||||
| Densidad | (0 °C, 101.325 kPa) 1.251 g/L | ||||||||||||||||||||||||
| Panagayus ti densidad iti b.p. | 0.808 g·cm−3 | ||||||||||||||||||||||||
| Panagburek a punto | 63.15 K, -210.00 °C, -346.00 °F | ||||||||||||||||||||||||
| Panagburek a punto | 77.36 K, -195.79 °C, -320.33 °F | ||||||||||||||||||||||||
| Tinallo a punto | 63.1526 K (-210°C), 12.53 kPa | ||||||||||||||||||||||||
| Kritiko a punto | 126.19 K, 3.3978 MPa | ||||||||||||||||||||||||
| Kapudot iti panaglunag | (N2) 0.72 kJ·mol−1 | ||||||||||||||||||||||||
| Kapudot iti panagsengngaw | (N2) 5.56 kJ·mol−1 | ||||||||||||||||||||||||
| Malaon a kapudot | (N2) 29.124 J·mol−1·K−1 | ||||||||||||||||||||||||
| Sengngaw a presion | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| Dagiti atomiko a tagikua | |||||||||||||||||||||||||
| Dagiti oksihenasion a kasasaad | 5, 4, 3, 2, 1, -1, -2, -3 (napigsa a naasido nga oksido) | ||||||||||||||||||||||||
| Elektronegatibidad | 3.04 (Pauling a panagrukod) | ||||||||||||||||||||||||
| Dagiti ionisasion nga enerhia (adu pay) | Umuna: 1402.3 kJ·mol−1 | ||||||||||||||||||||||||
| Maika-2: 2856 kJ·mol−1 | |||||||||||||||||||||||||
| Maika-3: 4578.1 kJ·mol−1 | |||||||||||||||||||||||||
| Kobalente a rayus | 71±1 pm | ||||||||||||||||||||||||
| Van der Waals a rayus | 155 pm | ||||||||||||||||||||||||
| Sabsabali pay | |||||||||||||||||||||||||
| Kristal a patakder | heksagonal | ||||||||||||||||||||||||
| Nabatombalani a panagurnos | diamagnetiko | ||||||||||||||||||||||||
| Kapudot a pannakaisaknap | 25.83 × 10−3 W·m−1·K−1 | ||||||||||||||||||||||||
| Kapardas iti uni | (alingasaw, 27 °C) 353 m·s−1 | ||||||||||||||||||||||||
| CAS a rehistro a numero | 7727-37-9 | ||||||||||||||||||||||||
| Dagiti katalnaan nga isotopo | |||||||||||||||||||||||||
| Kangrunaan nga artikulo: Dagiti isotopo iti nitroheno | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Ti nitroheno ket maysa a kadawyan nga elento iti law-ang, a nakarkulo iti agarup a pagkapito iti dagup a kaadu iti bukod tayo nga ariwanas ken ti sistema a solar. Iti irurumsuana idiay ket naipanunutan a gapuanan ti sintesis babaen ti panaglunag manipud iti karbon ken hidroheno kadagiti supernova. Gapu ta nalaka a panagbalbaliw ti elemento a nitroheno ken dagiti kadawyan a kompuestona nga addan ti hidroheno ken oksiheno, ti nitroheno ket kadawyan a basbassit a mabirukan kadagiti kabatbatoan a planeta iti kaunega ti sistema a solar, ken daytoy ket minaig a narasay nga elemento ditoy Daga. Nupay kasta, a kas ti kaso iti Daga, ti nitróheno ken dagiti kompuestona ket kadawyan a rumsua a kas dagiti alingasaw iti tangatang dagiti planeta ken bul-bulan nga addaan iti tangatang.
Adu kadagiti naipangpangruna iti industria a kompuesto, a kas ti amoniako, nitriko nga asido, organiko a nitrato (dagiti propulsor ken dagiti panagbumtak), ken dagiti sianuro, ket aglaon ti nitroheno. Ti patingga a napigsa a panagpiansa ti elemento a nitroheno ket iturayanna ti nitroheno a kimika, a punganay ti panagrigat para iti organismo ken industria iti panagbettak ti piansa ti panagibaliw N2 kadagiti mausar a kompuesto, ngem daytoy pay ket agibibbet ti adu a pakadagupan iti kadawyan a maus-usar nga enerhia no dagitoy a kompuesto ket mapuoran, bumtak, wenno agsubli a malungsot iti alingasaw a nitroheno.
Ti nitroheno ket rumsua kadagiti amin nga agbibiag nga organismo, kangrunaan kadagiti amino nga asido ken isunga dagiti protina ken dagiti nukleiko nga asido (DNA ken RNA). Ti bagi ti tao ket aglaon ti agarup a 3% babaen ti kadagsen ti nitroheno, ti maikapat a kaaduan nga elemento kalpasan ti oksiheno, karbon, ken hidroheno. Ti nitróheno ket agtaeng iti kimiko a patakder kadagiti gangani amin a neurotransmisor, ken daytoy ket naisangayan a komponente dagiti alkaloide, dagiti biolohiko a molekula a napataud a kas dagiti maikadkadua a metabolito babaen kadagiti adu nga organismo. Ti nitroheno a siklo ket ilawlawagna ti panaggunay ti elemento manipud iti angin a mapan iti biospera ken dagiti organiko a kompuesto, ken ti panagsubli ti tangatang. Dagiti sintetiko a napataud a nitrato ket nagruna a nailimug dagiti industria nga abuno,[1] ken nangruna a pagrugitan a gapunan ti eutropisasion kadagiti sistema ti danum.