Rumpun bahasa Iran

Penggolongan bahasa
	Indo-Eropa Indo-Iran Iran Barat; Avesta (Tengah); Timur; ; ; ;

Rumpun bahasa
Iran
Iranik
Rumpun bahasaIran Iranik
Etnis	Bangsa Iran
Persebaran	Asia Barat Daya, Kaukasus, Eropa Timur, Asia Tengah, dan bagian barat Asia Selatan
Penggolongan bahasa
Penggolongan bahasa
	Indo-Eropa Indo-Iran Iran Barat; Avesta (Tengah); Timur; ; ; ;
Bahasa induk	Proto-Iran
Kode bahasa
ISO 639-5	ira
Linguasfer	58= (phylozone)
Glottolog	iran1269
	; Daerah dan negara dimana bahasa-bahasa Iran dituturkan
	Portal Bahasa
	Sunting kotak info • L • B • PWBantuan penggunaan templat ini

Rumpun bahasa Iran atau Iranik adalah cabang dari rumpun bahasa Indo-Iran yang merupakan anggota dari rumpun bahasa Indo-Eropa. Para penutur bahasa-bahasa Iran sering disebut Bangsa Iran. Bahasa ini dibagi menjadi tiga tahap sejarah yaitu, bahasa Iran Kuno (sampai 400 SM), bahasa Iran pertengahan (400 SM - 900 M), dan Iran Baru (sejak 900 M). Bahasa Iran Kuno meliputi bahasa Persia Kuno dan Bahasa Avesta. Bahasa Iran pertegahan meliputi bahasa Persia Pertengahan, Parthia, dan Baktria.

Pada tahun 2008, diperkirakan ada 150-200 juta orang penutur ibu bahasa Iran. Ethnologue memperkirakan ada 86 bahasa yang termasuk ke dalam kelompok ini, bahasa Iran dengan jumlah penutur terbanyak adalah Bahasa Persia, Pashtun, Kurdi, dan Balochi.

Nama

Nama Iran diterapkan pada bahasa apapun yang diturunkan dari Proto-Iran.^[1]

Beberapa cendekiawan, seperti John Perry, lebih memilih nama Iranik sebagai nama antropologis untuk keluarga linguistik dan kelompok etnis dari kategori ini (banyak ditemukan di negara Iran modern), sedangkan Iran tentang hal-hal yang berkaitan dengan negara itu. Dia menggunakan analogi yang sama seperti dalam membedakan Jerman dari Jermanik, dan membedakan Turki dari Turkik.^[2]

Penggunaan istilah untuk rumpun bahasa Iran ini diperkenalkan pada tahun 1836 oleh Christian Lassen.^[3] Robert Needham Cust menggunakan istilah Irano-Arya pada tahun 1878,^[4] dan orientalis seperti George Abraham Grierson dan Max Müller membandingkan Irano-Arya (Iranik) dan Indo-Arya (Indik). Beberapa cendekiawan dan para ahli bahasa, terutama dari Jerman, telah menghidupkan kembali kesepakatan penamaan itu.^[5]^[6]^[7]^[8]

Penggolongan

Rumpun bahasa Iran dibagi menjadi beberapa cabang berikut:

Iran Barat, dibagi lagi menjadi:
- Barat Daya, di mana Persia (termasuk Persia Dari dan Tajik, serta Luri) adalah bagian dengan penutur yang dominan;
- Barat Laut, di mana Kurdi adalah bagian dengan penutur yang dominan.
Iran Timur, dibagi lagi menjadi:
- Tenggara, di mana Pashtun adalah bagian dengan penutur yang dominan;
- Timur Laut, cabang terkecil, di mana Ossetia adalah bagian dengan penutur yang dominan.

Rumpun bahasa Iran Kuno

Beragamnya bahasa dan etnis Iran Pertengahan menunjukkan bahwa keberagaman bahasa telah ada di antara penutur-penutur bahasa Iran terdahulu. Dari banyaknya bahasa dan dialek tersebut, hanya tiga bukti langsung secara tertulis yang dapat ditemukan yaitu:

Bahasa Avesta, bahasa kitab Avesta dan bahasa liturgis Zoroastrianisme.
Bahasa Media, bahasa yang dituturkan oleh bangsa Mede.
Bahasa Persia Kuno, bahasa asli orang Iran barat daya yaitu orang Persia.^[9]

Rumpun bahasa Iran Pertengahan

Yang disebut sebagai "bahasa Iran Pertengahan" di sejarah kebahasaan Iran dinilai bermula pada abad ke-4 SM hingga abad ke-9 M. Secara linguistik, bahasa-bahsa Iran Pertengahan dikelompokkan menjadi dua yaitu Barat dan Timur.

Rumpun Barat diisi oleh bahasa seperit bahasa Parthia dan bahasa Persia Pertengahan, sementara bahasa Baktria, Sogdiana, Khwarezmia, Saka, dan bahasa Ossetia Lama (Skithia-Sarmatia) berada di rumpun Timur. Kedua bahasa di rumpun Barat memiliki keterkaitan linguistik yang dekat. Di sisi lain, rumpun Timur adalah kelompok geografis yang memiliki kesamaan dengan bahasa Avesta. Bahasa-bahasa Timur banyak ditulis dengan aksara turunan abjad Aram yang dikembangkan dari aksara Aram Kekaisaran Akhemeniyah. Bahasa Baktria merupakan pengecualian, dengan bahasa ditulis menggunakan alfabet Yunani.

Bahasa Persia Pertengahan (Pahlavi) merupakan bahasa resmi dari Kekaisaran Sassaniyah di Iran. Bahasa Persia Pertengahan digunakan dari abad ke-3 Masehi hingga awal abad ke-10. Bahasa Persia Pertengahan, Parthia, dan Sogdiana juga digunakan sebagai bahasa tulis Maniisme.^[10]

Perbandingan

Kosakata	Zaza	Soran	Kurmanji	Pashtun	Tati	Talisi	Baluchi	Gilaki	Mazandaran	Persia Tat	Luri	Persia Iran	Persia Pertengahan	Partia	Persia Kuno	Avesta	Ossetia
indah	rınd, xasek	nayab, cuwan	rind, delal, bedew, xweşik	x̌kūlay, x̌āista	xojir	ghašang	dorr, soherâ, mah rang, sharr, juwān	xujir, xojir	xoşgel, xojir	güzəl, ziba, qəşəng	qəşaŋ, xoşgel	zibā/xuš-čehr(e)/xoşgel(ak)/ghashanq/najib	hučihr, hužihr	hužihr	naiba	vahu-, srîra	ræsughd
darah	goni	xwên	xwîn, xûn	wīna	xevn	xun	hon	Xun	xun	xun	xī(n)	xūn	xōn	gōxan		vohuni-	tug
roti	nan, non	nan	nan	ḍoḍəi, məṛəi	nun	nun	nān, nagan	nown	nun	nun	nu(n)	nān	nān	nān			dzul
bawa	ardene	/anîn, hawerdin, hênan	anîn	(rā)wṛəl	vârden, biyordon	varde	âurten, yārag, ārag	havardən, hardən, avardən	biyârden	avardən	o(v)erden,	āwurdan, biyār ("(kamu) bawa!")	āwurdan, āwāy-, āwar-, bar-	āwāy-, āwar-, bar-	bara-	bara, bar-	xæssyn
saudara (laki-laki)	bıra	brader, bira	bira	wror	bərâr	bira, boli	brāt, brās	berær, barâr	birâr	birar	berar	barādar	brād, brâdar	brād, brādar	brātar	brātar-	æfsymær
datang	ameyene	hatin, were	hatin, were,	rā tləl	biyâmiyan	ome	āhag, āyag, hatin	hamæn, amown	biyamona, enen, biyâmuen	amarən	umae(n)	āmadan	āmadan, awar	awar, čām	āy-, āgam	āgam-	cæwyn
menangis	bermayene	girîn, giryan	girîn	žəṛəl	bərma	berame, bame	greewag, grehten	burme	birme	girəstən	gerevesen, gereva	gerīstan/gerīye	griy-, bram-	barmâdan			kæwyn
gelap	tari	tarî/tarîk	tarî	skəṇ, skaṇ, tyara	ul, gur, târica, târek	toki	tār			tariki	tārīk	tārīk, tār	tārīg/k	tārīg, tārēn	tārīk	sâmahe, sâma	tar
putri	keyne, çêne/çêneke	kîj, kiç, kenîşk, düet (pehlewanî)	dot, keç	lūr	titiye, dətar	kinə, kila	dohtir, duttag	lâku, kowr, kijâ( (perempuan) dətər (putri)	kîjâ(perempuan), deter (putri)	duxtər	doxter	doxtar	duxtar	duxt, duxtar		duxδar	čyzg (Iron), kizgæ (Digor)
hari	roce, roje, roze	řoj	roj	wrəd͡z (rwəd͡z)	revj, ruz	ruj	roç	ruj	ruz, ruj	ruz	ru	rūz	rōz		raucah-	raocah-	bon
melakukan	kerdene	kirdin	kirin	kawəl	kardan, kordan	karde	kanag, kurtin	gudən, kudən	hâkerden	saxtən	kerde	kardan	kardan	kartan	kạrta-	kәrәta-	kænyn
pintu	ber, keyber, çêber	derge/derke, derga	derî	wər	darvâca	bə	dar, gelo, darwāzag	bər	dar, loş	dər	dər, dar	dar	dar	dar, bar	duvara-	dvara-	dwar
mati	merdene	mirdin	mirin	mrəl	bamarden	marde	mireg, murten	murdən	bamerden	mürdən	morde	mordan	murdan		mạriya-	mar-	mælyn
keledai	her	ker, gwêdirêj	ker	xər	astar, xar	hə, hər	har, her, kar	xar	xar	xər	xər	xar	xar				xæræg
memakan	werdene	xwardin	xwarin	xwāṛə, xurāk / xwaṛəl	harden	harde	warag, warâk, wārten	xowrdən	xerâk / baxârden	xardən	harde	xordan / xurāk	parwarz / xwâr, xwardīg	parwarz / xwâr		hareθra / ad-, at-	xærinag
telur	hak, akk	hêk/hêlke, tum	hêk	hagəi	merqâna, karxâ	morqana, uyə	heyg, heyk, ā morg		merqâne, tîm, balî	xaykərg	xā'a	toxm, xāya ("testicle")	toxmag, xâyag	taoxmag, xâyag		taoxma-	ajk
bumi	erd	zemîn, zewî, ʿerz, erd	erd, zevî	d͡zməka (md͡zəka)	zemin	zamin	zemin, degār	zəmi, gel	zamîn, bene	xari	zemi	zamīn	zamīg	zamīg	zam-	zãm, zam, zem	zæxx
malam (awal)	şan	êware	êvar	māx̌ām (māš̥ām)	nomâzyar, nomâšon	shav	begáh		nemâşun	şangum	evāra	begáh	ēvārag	êbêrag			izær
mata	çım	çaw/çaş	çav	stərga	coš	čaş,gelgan	cham, chem	çum	çəş, bəj	çüm	tīya, çaş	čashm	čašm	čašm	čaša-	čašman-	cæst
ayah	pi, pêr	bawk, bab, babe	bav, bab	plār	piyar, piya, dada	piya, lala, po	pet, pes	piyer, per	pîyer, per	piyər	bua	pedar, bābā	pidar	pid	pitar	pitar	fyd
takut	ters	tirs	tirs	wēra (yara), bēra	târs	tars	turs, terseg	barmas	taşe-vaşe, tars	tərsi	ters	tars, harās	tars	tars	tạrsa-	tares-	tas
tunangan	waşti	desgîran,xwşavest	dergistî	čənghol [maskukin], čənghəla [feminin]	numzâ	nomja	nāmzād	nowmzəd	numze	nükürdə		nāmzād	-	-			usag
baik	weş, hewl	xwş	xweş	x̌a (š̥a), səm	xojir, xar	xoş	wash, hosh	xujir, xojir, xorum	xâr, xeş, xojir	xuş, xas, xub	xu	xoš, xūb, beh	dārmag			srîra	xorz, dzæbæx
jari	engışte/gışte, bêçıke	engust, pence,angus	tilî, pêçî	gwəta	anquš	anqiştə	changol, mordâneg, lenkutk		angus	əngüşt	kelek	angošt	angust			dišti-	ængwyldz
api	adır	agir/awir, ahir,ayer	agir	wōr (ōr)	taš	otaş	âch, atesh, âs	taş	taş	ataş	taş, gor	ātaš, āzar	âdur, âtaxsh	ādur	âç-	âtre-/aêsma-	art
ikan	mase	masî	masî	kəb	mâyi	moy	māhi, māhig	mæii	mâhî	mahi	māhi	māhi	māhig	māsyāg		masya	kæsag
pergi	şiayene	çûn, řoştin, řoyiştin	çûn	tləl	šiyen, bišiyan	şe	shoten	şown	şunen / burden	raftən	ro	ro/şo	şow/row	ay-	ai-	ay-, fra-vaz	cæwyn
dewa	Homa/Huma/Oma, Heq	Yezdan, Xwedê, Xuda, Xodê, Xwa(y)	Xwedê, Xweda, Xudê	Xwədāi	Xədâ	Xıdo	Xoda, Hwdâ	Xuda	Xedâ	Xuda	xodā	Xodā, Izad, Yazdān, Baq	Xudā/Yazdān		baga-	baya-	xwycaw
bagus	hewl, rınd, weş	baş, çak, xas	baş, rind	x̌ə (š̥ə)	xâr, xojir	çok	zabr, sharr, jowain	xujir, xojir, xorum	xâr, xeş, xojir	xub, xas	xu	xub, nīkū, beh	xūb, nêkog, beh		vahu-	vohu, vaŋhu-	xorz
rumput	vaş	giya/gya	giya, çêre	wāx̌ə (wāš̥ə)	vâš	alaf	rem, sabzag	vaş	vâş	güyo	sozi, çame	sabzeh, giyāh	giyâ	giya	viş	urvarâ	kærdæg
agung	gırd/gırs, pil	gewre,mezin	mezin, gir	lōy, stər	pilla	yol, yal, vaz, dıjd	mastar, mazan,tuh	pila, pile	gat, pilla	kələ	gap	bozorg	wuzurg, pīl, yal		vazraka-	uta-, avañt	styr
tangan	dest	dest, des	dest	lās	bâl	dast	dast	das, bâl	das, bāl	dəs	das	dast	dast	dast	dasta-	zasta-	k'ux / arm
kepala	ser	ser	ser	sər	kalla	sə, sər	sar, sarag, saghar	kalle, sər	kalle, sar	sər	sar	sar	sar		kalli	sairi	sær
jantung	zerri/zerre	dil/dił/dir(Erbil)/zil	dil	zṛə	dəl	dıl	dil, hatyr	dil	del, zel, zil	dül	del	del	dil	dil		aηhuš	zærdæ
kuda	estor/ostor/astor	asp/hesp/esp, hês(t)ir	hesp	ās [male], aspa [female]	asb, astar	asp	asp	asb, asp	asp, as	əs	asb	asb	asp, stōr	asp, stōr	aspa	aspa-	bæx
rumah	key/çê	mał, xanû, xanig, ghat	xanî	kor	kiya	ka	ges, dawâr, log	sere, xowne	sere, xene	xunə	huna	xāne	xânag			demâna-, nmâna-	xædzar
lapar	vêşan/veyşan	birsî	birçî, birsî (behdînî)	lwəga	vašnâ, vešir, gesnâ	vahşian	shudig, shud	vəşna, vişta	veşnâ	gisnə	gosna	gorosne, goşne	gursag, shuy	veşnâg
bahasa (juga lidah)	zıwan, zon, zuan, zuon, juan, jüan	ziman, zuwan	ziman	žəba	zobun, zəvân	zivon	zewān, zobān	zəvon, zəvân	zivun, zebun	zuhun	zevu	zabān	zuwān	izβān	hazâna-	hizvā-	ævzag
tertawa	huyayene	kenîn/pêkenîn, kenîn,xende,xene	kenîn	xandəl/xənda	xurəsen, xandastan	sıre	hendag, xandag	purxe, xənde	rîk, baxendesten	xəndə	xana	xande	xande, xand		karta	Syaoθnâvareza-	xudyn
kehidupan	cuye, weşiye	jiyan, jîn	jiyan	žwəndūn, žwənd	zindәgi	jimon	zendegih, zind	ziviş, zindegi	zindegî, jan	həyat	zeŋei	zendegi, jan	zīndagīh, zīwišnīh	žīwahr, žīw-		gaêm, gaya-	card
pria	mêrdek, camêrd/cüamêrd	mêrd, pîyaw, cuwamêr	mêr, camêr	səṛay, mēṛə	mardak, miarda	merd	merd	mərd	mard(î)	mərd	piyā	mard	mard	mard	martiya-	mašîm, mašya	adæjmag
bulan	aşme, menge (untuk penanggalan)	mang, heyv	meh, heyv	spūgməi (spōẓ̌məi)	mâng	mang, owşum	máh	alâtiti, mâ , ,âma	ma, munek	ma	māh	mâh, mâng, mânk	māh	māh	mâh-	måŋha-	mæj
ibu	may, mar	dayik	dayik, dê	mōr	mâr, mâya, nana	moa, ma, ina	mât, mâs	mâr, mær	mâr	may	dā(ya), dāle(ka)	mâdar	mâdar	dayek	mâtar	mâtar-	mad
mulut	fek	dem	dev	xūla (xʷəla)	duxun, dâ:ân	gəv	dap	dəhən	dâhun, lâmîze	duhun	dam	dahân	dahân, rumb			åŋhânô, âh, åñh	dzyx
nama	name	naw, nêw	nav	nūm	num	nom	nâm	nowm	num	num	num	nâm	nâm		nâman	nãman	nom
malam	şew	şew	şev	špa	šö, šav	şav	šap, shaw	şow	şow	şöü	şo	shab	shab		xšap-	xšap-	æxsæv
membuka	akerdene	kirdinewe	vekirin	prānistəl	vâz-kardan	okarde	pāch, pabozag	va-gudən/kudən	vâ-hekârden	vakardən	vākerde(n)	bâz-kardan, va-kardan	abâz-kardan, višādag		būxtaka-	būxta-	gom kænyn
damai	haşti/aşti	aştî, aramî	aştî, aramî	rōɣa, t͡sōkāləi	dinj	aşiş	ârâm	aşt	âştî	salaməti, dinci	āş(t)i	âshti, ârâmeš, ârâmî, sâzish	âštih, râmīšn	râm, râmīšn	šiyâti-	râma-	fidyddzinad
babi	xoz/xonz, xınzır	beraz,goraz	beraz	soḍər, xənd͡zir (Arabic), xug	xu, xuyi, xug	xug	khug, huk	xi	xî	xug	xuk	xūk	xūk			hū	xwy
tempat	ca	cê(cêga), ga	cih, geh	d͡zāi	yâga	vira	ja, jaygah, hend	jiga, jige	jâ	cigə, cə	jā	jâh/gâh	gâh	gâh	gâθu-	gâtu-, gâtav-	ran
baca	wendene	xwendin/xwêndin	xwendin	lwastəl, kōtəl	baxânden	hande, xwande	wánag, wānten	xowndən	baxinden, baxundesten	xundən	vane(n)	xândan	xwândan				kæsyn
berkata	vatene	gutin, witin	gotin	wayəl	vâten, baguten	vote	gushag, guashten	gutən, guftən	baowten	guftirən, gaf saxtən	gute(n)	goftan, gap(-zadan)	guftan, gōw-, wâxtan	gōw-	gaub-	mrû-	dzuryn
saudari	waye	xweh, xweşk, xoşk, xuşk, xoyşk	xwîşk	xōr (xʷōr)	xâke, xâv, xâxor, xuâr	hova	gwhâr	xâxur, xâxer	xâxer	xuvar	xuar	xâhar/xwâhar	xwahar			x ̌aŋhar- "sister"	xo
small	qıc/qıyt, wırd/werdi	giçke, qicik, hûr, biçûk	biçûk, hûr	kūčnay, waṛ(ū)kay	qijel, ruk	hırd	gwand, hurd	kuçe, kuçi, kuji	peçik, biçuk, xurd	küçük, küşkin, kişgələ, kəm	koçek	kuchak, kam, xurd, rîz	kam, rangas	kam	kamna-	kamna-	chysyl
putra	lac, laj	law/kuř	kur, law	d͡zoy (zoy)	pur, zâ	zoə, zurə	possag, baç	vaçe, rika, rike, pisər	piser/rîkâ	kuk	kor	pesar, pur	pur, pusar	puhr	puça	pūθra-	fyrt
jiwa	roh, gan	can, giyan, rewan, revan	reh, can	sā	rəvân	con	rawân	jown	ro, jân	can		ravân, jân	rūwân, jyân	rūwân, jyân		urvan-	ud
musim semi	wesar/usar	behar, wehar	bihar, behar	spərlay	vâ:âr	əvəsor, bahar	bārgāh	vəhâr, bâhâr	vehâr	vasal	behār, vehār	bahâr	wahâr		vâhara-	θūravâhara-
tinggi	berz	bilind/berz	bilind/berz	lwəṛ, ǰəg	pilla	barz, bılınd	borz, bwrz	bulənd, bələnd	bilen(d)	bülünd	beleŋ	boland / bârz	buland, borz	bârež		barez-	bærzond
sepuluh	des	deh/de	deh	ləs	da	da	dah	da	da	də	da	dah	dah		datha	dasa	dæs
tiga	hirê/hiri	sê	sê	drē	so, se	se, he	sey	su, se	se	sə	se	se	sê	hrē	çi-	θri-	ærtæ
desa	dewe	gund, dêhat, dê, awayî	gund	kəlay	döh, da	di	dehāt, helk, kallag, dê		dih, male, kola	di	de	deh, wis	wiž	dahyu-	vîs-, dahyu-	vîs	qæw
ingin	waştene	xwastin, wîstin	xwestin	ɣ(ʷ)ux̌təl	begovastan, jovastan	piye	loath, loteten	xæsən, xæstən	bexâsten	xastən, vayistən	hāse	xâstan	xwâstan				fændyn
air	awe/awk, owe, ou	aw	av	obə/ūbə	âv, ö	ov, wat(dialek Orandia)	âp	ow, âv	ow	ou	ow	âb	âb/aw	aw	âpi	avô-	don
kapan	key	key, kengî(Hewlêrî)	kengê, kîngê	kəla	key	keyna	kadi, ked	ken	ke	key, çüvəxti	ke	key	kay	ka		čim-	kæd
angin	va	ba, wa (pehlewanî)	ba	siləi	vâ	vo	gwáth		vâ	var	bād	bâd	wâd	wa		vâta-	dymgæ / wad
serigala	verg	gurg,	gur	lewə, šarmux̌ (šarmuš̥)	varg	varg	gurk	vərg	verg	gürg	gorg	gorg	gurg		varka-	vehrka	birægh
wanita	cıni/ceni	jin, afret, zindage,gyian	jin	x̌əd͡za (š̥əd͡za)	zeyniye, zenak	jen, jiyan	jan, jinik	zan	zan	zən	zena	zan	zan	žan		gǝnā, γnā, ǰaini-,	sylgojmag / us
tahun	serre	sal/sał	sal	kāl	sâl	sor, sal	sâl	sâl	sâl	sal	sāl	sâl	sâl		θard	ýâre, sarәd	az
ya / tidak	ya, heya, ê / nê, ney, ni	bełê, a, erê / na, nexêr	erê, belê, a / na	Hao, ao, wō / na, ya	ahan / na	ha / ne, na	ere, hān / na	âhâ,æhæ/na	are / nâ	həri, hə / nə	a, ā / na	baleh, ârē, hā / na, née	ōhāy / ne	hâ / ney	yâ / nay, mâ	yâ / noit, mâ	o / næ
kemarin	vızêr	dwênê, duêka	duho	parūn	azira, zira, diru	zir, zinə	zí	diru	dîruz	deydi	diru	diruz	dêrûž		diya(ka)	zyō	znon
Kosakata	Zaza	Soran	Kurmanji	Pashtun	Tati	Talisi	Baluchi	Gilaki	Mazandaran	Persia Tat	Luri	Persia Iran	Persia Pertengahan	Partia	Persia Kuno	Avesta	Ossetia

Referensi

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Search