Վեթինգ

Վեթինգ եզրը ծագել է ձիերի մրցավազքից, երբ անասնաբույժը մրցավազքից առաջ ստուգում և եզրակացություն էր տալիս ձիու առողջության և աշխատունակության մասին։ Հետագայում եզրը ստացել է ընդհանուր՝ «ստուգել» իմաստը^[2]։ Անասնաբույժ բառի 17-րդ դարում առաջացած անգլերեն տարբերակի «veterinarian» բառի կրճատ ձևն է։ Համաձայն Օքսֆորդի անգլերեն բառարանի եզրի առաջին օգտագործումը թվագրվում է 1891 թվականով^[3] և օգտագործվել է մրցավազքից առաջ ձիերին ստուգելու վերաբերյալ։

1900-ական թվականների սկզբին «վեթինգ» եզրը սկսել է օգտագործել որպես «գնահատելու» հոմանիշ, հատկապես թերությունների որոնման համատեքստում^[4]։

Վեթինգի հաճախ են ենթարկվում քաղաքական գործիչները։ Օրինակ, Միացյալ Նահանգներում կուսակցության նախագահի թեկնածուն պետք է ընտրի իր հետ մեկ քվեաթերթիկում ներկայացված փոխնախագահի թեկնածուին։ Փոխնախագահի պոտենցիալ թեկնածուները խորհրդատուների խմբի կողմից ենթարկվում են մանրակրկիտ ուսումնասիրության և արժանանում գնահատականի^[5]։ Այդ գործընթացի ավարտական շրջափուլերում ստուգող թիմը ուսումնասիրում է պոտենցիալ թեկնածուի ֆինանսները, վարքը և լրատվամիջոցներում լուսաբանումը^[5]։ 2008 թվականին Հանրապետական կուսակցության թեկնածու Ջոն Մաքքեյնի կողմից իր զուգընկեր թեկնածու Սարա Փալինի ընտրությանը նախորդած հապճեպ վեթինգը շատերի քաղաքական դիտորների կողմից գնահատվել է որպես սխալ^[6]։

Վեթինգը նաև օգտագործվում է անցումային շրջանի արդարադատության ժամանակ։ Երբ երկրները՝ զինված հակամարտության կամ ավտորիտար իշխանության ժամանակաշրջանից հետո, անցումային գործընթացում են, հարկավոր է լինում որոշել, թե ինչպես վարվել պետական պաշտոնյաների հետ, ովքեր մարդու իրավունքների խախտումներ են կատարել։ Պետք է նաև ուսումնասիրվեն և վերանայվեն այնպիսի ինստիտուցիոնալ կառույցներ, որոնք թույլ են տվել նմանօրինակ չարաշահումները։ Վեթինգը ֆիզիկական անձանց ամբողջականության գնահատման գործընթացների շարք է (օրինակ, նրանց նվիրվածությունը մարդու իրավունքների համապատասխան չափանիշներին), որ որոշվի նրանց նպատակահարմարությունը հանրային աշխատանքների համար։ Ժողովրդավարության և խաղաղության անցնող երկրները հաճախ օգտագործում են նման գործընթացները, որ չարաշահող կամ անգործունակ պետական պաշտոնյաները հեռացվեն քաղաքացիական ծառայությունից^[7]։

«Վեթինգ՝ նշանակում է պարզել տվյալ անձի՝ քաղաքացիական ծառայությունում իր պաշտոնին համապատասխանության աստիճանը, սակայն շեշտը դրվում է ոչ թե նրա բժշկական կամ մասնագիտական համապատասխանության, այլ բարոյական նկարագրի վրա։ Անգլերենով դա ասվում է integrity, հայերեն թարգմանված՝ ազնվություն, անաչառություն, իսկ ավելի լայն իմաստով՝ բարոյական նկարագիր, բարոյական սկզբունքների ամրություն և խոսքի ու գործի համապատասխանություն։ Եվ այդ բարոյական սկզբունքներն էլ պետք է համապատասխան լինեն միջազգային ստանդարտներին և ազգային օրենսդրությանը[8]։» - Ազգային անվտանգության, միջազգային հարաբերությունների և հանրային կառավարման փորձագետ Սոսի Թաթիկյան

2019 թվականի մայիսի 20-ին Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է, որ Հայաստանում եկել է դատական համակարգում վիրահատական միջամտություններ իրականացնելու ժամանակը։

Հայաստանում գործող բոլոր դատավորները պետք է ենթարկվեն, այսպես ասած, վեթինգի։ Այսինքն՝ հանրությունը պետք է ամբողջական տեղեկատվություն ունենա դատավորի ունեցած քաղաքական կապերի ու ծագումնաբանության, գույքային վիճակի, դատավորի կարգավիճակում և նախորդ շրջանում ծավալած գործունեության, անհատական և պրոֆեսիոնալ հատկանիշների մասին[9]։ - Նիկոլ Փաշինյան

• Առցանց վեթինգ (en)
• Կենսագրության ստուգում (en)
• Բարեհուսության ստուգում (en)
• Due diligence (en)

• International Center for Transitional Justice (ICTJ); Pablo de Greiff and Alexander Mayer-Rieckh. (2007): "Justice as Prevention: Vetting Public Employees in Transitional Societies"