Սթարթափ

Ամերիկացի գործարար, հաճախորդների զարգացման մեթոդի հիմնադիր (անգլ.՝ customer development) Սթիվ Բլանքը բնորոշել է սթարթափը որպես ժամանակավոր կառույցներ, որոնք գոյություն ունեն վերարտադրվող և ընդլայնվող բիզնես մոդել փնտրելու համար^[3]։ «Խնայողական սթարթափ» գրքի հեղինակ և գործարարության ինտերակտիվ մոտեցման գաղափարախոս Էրիկ Ռիսը նշում է, որ սթարթափ կարող է կոչվել այն կազմակերպությունը, որը բարձր անորոշության պայմաններում ստեղծում է նոր արտադրանք կամ ծառայություն^[4][5]։ Գործարար, վենչուրային կապիտալիստ և էսսեիստ, Y Combinator բիզնես աքսելերատորի հիմնադիր Պոլ Գրեմը սթարթափերի համար բնորոշ է համարում արագ աճը^[6]։ Նրա հետ համաձայնում է PayPal-ի համահիմնադիր, Ֆեյսբուքի առաջին ներդրող Պիտեր Տիլը^[7]։ Եթե սթարթափը հայտնվում է ստագնացիայի աստիճանում, ապա վեր է ածվում զոմբի կազմակերպության։ Սթարթափերի վարկանիշների պաշտոնական չափանիշները սովորաբար լինում են ընկերության տարիքը, աշխատակիցների թիվը, եկամուտը և դրա աճը, արտադրանքի տեխնոլոգիական բնույթը, հիմնադիրների վերահսկողությունը ընկերության հանդեպ և փորձագետների կողմից ընկերության ներուժի գնահատականը^{[8][9][10][11]}։ Սակայն Պոլ Գրեմը վստահեցնում է, որ տեխնոլոգիական նորարարությունների ու վենչուրային ֆինանսավորման առկայությունը նշանակություն չունեն, իսկ ընկերության փոքր տարիքն այն սթարթափ չի դարձնում^[6]։ Տեխնոլոգիական ընկերությունների համատեքստում հասկացության հաճախակի կիրառումը բնորոշում է տեխնոլոգիաների դերը կայուն աճի ապահովման գործում, սակայն չի ենթադրում տեխնոլոգիական բնութագրիչը որպես սթարթափի պարտադիր բնորոշիչ^[12]։

Որոշ սթարթափերներ դիտարկում են սթարթափը որպես մշակութային ֆենոմեն` ընկերության բոլոր անդամների ընդհանուր արժեքներն ու յուրաքանչյուր աշխատակցի կարևորությունը։ Նրանք պնդում են, որ այս մշակույթի պահպանումը թույլ է տալիս թիմը սթարթափ համարել` անկախ դրա չափերից և հիմնադրի` ընկերության վրա ունեցած վերահսկողությունից^[9]։

Վերջերս սթարթափը հաճախ դիտարկվում է քրաուդֆանդինգի դիտանկյունից. վերջինս նախագիծ է, որն ստեղծվել է սթարթափերների կողմից` որպես ընդհանուր արժեքներ իրականցնելու համար միջոցներ հավաքելու ձև։

Սթարթափերի աճի նկարագրման վերաբերյալ համընդհանուր մոտեցում գոյություն չունի։ Տարբեր մոդելներ աճի փուլերը բաժանում են ըստ հիմնադիրների կողմից ընդունվող որոշումների, նպատակների, որոնց ձգտում է ընկերությունը կամ էլ` ըստ ներդրած ընդհանուր ֆինանսավորման^[13]։

Սթիվեն Բլանքի կողմից «Չորս քայլ դեպի պայծառացում» գրքում մշակված սպառողի զարգացման մոդելը հիմնված է ապագա արտադրանքի նախատիպը պոտենցիալ հաճախորդների վրա փորձարկելու մեթոդի վրա։ Այդ մոդեկը նկարագրում է չորս փուլ, որոնց ընթացքում սթարթափը վեր է ածվում կայուն ընկերության.

• «Սպառողի բացահայտում», որի ընթացքում սթարթափը հիպոթեզ է կառուցում այն մասին, թե ինչպես է իր արտադրանքը լուծում պոտենցիալ հաճախորդների խնդիրները։
• «Սպառողի ստուգում», հիպոթեզների ստուգման և վաճառքի պլանավորման, մարքեթինգային ռազմավարության, ընկերության վաղ հետևորդների փուլ։ Այս փուլում անհաջողության դեպքում սթարթափը վերադառնում է իր սպառողների բացահայտման փուլին։
• «Սպառողների գրավում»` ընկերության արտադրանքի օգտակարության հաստատումից հետո։ Սթարթափն անցնում է արտադրանքի վաճառքին ու մարքեթինգի ներդրումներին։
• «Ընկերության ստեղծում», սթարթափի վերջնական նպատակը, ընկերության ֆորմալ կառուցվածքի և բիզնես գործընթացների ստեղծում` հետագա զարգացման համար։

Այս մոտեցումը ենթադրում է միջոցների խնայողական ծախսում և սթարթափի աստիճանական զարգացում։ Բլանքի կողմից ձևակերպված «սպառողի զարգացումը» որպես հակակշիռ «արտադրանքի զարգացման»` հիմնաքար է դարձել Էրիկ Ռիսի խնայողական սթարթափի փիլիսոփայության համար, որը փոխել է բիզնես մոդելի ընտրւթյան հիմնական նշանակությունը^[14]։ Նոր և արդեն գոյություն ունեցող ձեռնարկությունների համար բիզնես մոդելի նկարագրման համար ընդհանուր գործիք է համարվում Ալեքսանդր Օստերվալդերի և Իվ Պինյեի քանվաս բիզնես մոդելը, որի հիմնական տարրը սպառողների համար առաջարկի արժեքներ ստեղծելն է^[15]։ Ստեղծվող առաջարկի արժեքների վերաբերյալ հիպոթեզի հետազոտությունն իրականացվում է նվազագույն կենսունակություն ունեցող արտադարանքի և այդ արտադրանքի համար այլընտրանքային բիզնես մոդելների միջոցով։

Վենչուրային կապիտալի ներդրված պրակտիկան առաջարկում է սթարթափերի ֆինանսավորման մի քանի փուլ, որոնցից յուրաքանչյուրում ընկերությունը ներգրավում է բավականաչափ միջոցներ` աճի պահպանման և ներդրումների հաջորդ փուլին հասնելու համար։ Քանի որ ներդրողը շահույթ է ստանում ընկերության մեջ իր կապիտալի մասնաբաժնի արժեքի աճից, ենթադրվում է ինվեստիցիոն փուլերի ընթացքում ընկերության կարճատև աճ` նոր ներդրողներ գրավելու համար^[16]։

Ֆինանսավորման փուլերի մեծամասնության նկարագրությունը հիմնականում նման է Պոլ Գրեմի «Ինչպես ֆինանսավորել սթարթափը» էսսեում նկարագրածին^[17].

• Սերմանման ներդրումներ, միջոցների ներգրավման առաջին փուլը, երբ ներդրողները հիմնականում լինում են սթարթափի հիմնադիրները, նրանց հարազատները կամ ընկերները։ Անգլերենում կա 3 F հապավումը, որը նկարագրում է սթաթափերի հիմնական մասին ներդրողներին, այն է` friends, family and fools (անգլ. թարգմանաբար՝ «ընկերներ, ընտանիք և հիմարներ»)^[18]: Նախնական միջոցները ծածկում են թիմի գոյատևման, բիզնես պլանի և ապագա արտադրանքի նախատիպի մշակման համար ծախսերը։ Հազվադեպ դեպքերում սերմանման ներդրողները լինում են վենչուրային ֆոնդերը, իսկ ներդրվող գումարը մեծանում է։

• Հրեշտակային ներդրումներ, սրանք մասնավոր ներդրողներն են, որոնք հետաքրքրված են ընկերության զարգացման մեջ մասնակցությամբ։ Ընկերության մեջ ներդրում անող «բիզնես հրեշտակը» սովորաբար տեղ է ստանում տնօրենների խորհրդում և հիմնադիրների այն որոշումները չեղարկելու հնարավորություն, որոնք ինքը խելամիտ չի համարում։ Այդ փուլում սթարթափը հնարավորություն է ստանում ընդլայնել հաստիքները, ավարտել արտադրանքի առաջին փուլի աշխատանքները, ներգրավել նոր հաճախորդների` առաջին հետևորդներին։
• «А» փուլ, ենթադրում է վենչուրային ֆոնդի միջոցների ներգրավում ընկերություն` աշխատունակ արտադրանքով, հաճախորդներով և զարգացման ծրագրերով։ Այս ներդրման գումարն էականորեն բարձր է նախկինում ստացված ներդրումներից, և սթարթափը ձեռք է բերում որոշակի կառուցվածք ձևավորելու և ընդլայնվելու հնարավորություն։ «A» փուլին կարող են հաջորդել «B», «C» և հաջորդաբար` լատինական այբուբենի մյուս տառերը։

Պոլ Գրեմի էսսեում նկարագրված հերթականությունը պայմանական է և ծառայում է որպես օրինակ։ Այլ հեղինակների աշխատանքները լրացնում են այս մոդելը։ Օրինակ, Կալիֆորնիայի Վեսթմոնթ քոլեջի ձեռնարկության ֆինանսների պրոֆեսոր և գրող Դեյվիդ Նյուտոնն առանձնացնում է փոխառությամբ վերցրած միջոցները, այդ թվում և` բրիջ կրեդիտը` սթարթափի ընթացիկ պարտավորությունները մարելու համար^[19]։ Ֆինանսների ներգրավման ևս մեկ փուլ է համարվում հանրային նախնական առաջարկը` IPO-ն` ընկերության ակցիաների դուրսհանումը բորսա։ Սա սովորաբար դառնում է սթարթափի հիմնական նպատակը` զարգացման վերջին փուլերում^[20]։

Բացի նկարագրված մոդելները, որոնք ուղղված են սպառողների ընդլայնմանն ու սթարթափերի ֆինանսավորմանը, գոյություն ունեն մոդելներ, որոնք կենտրոնացած են բիզնես գործընթացի կամ շուկայում դրա դերի փոփոխությունների վրա։ Չնայած տարբեր չափանիշների օգտագործմանը` բոլոր մոդելները կարող են պայմանականորեն կապվել ընդհանուր ժամանակային սանդղակին^[13][21]։ Սթարթափի կենսուղու հանդեպ նմանատիպ հիբրիդային մոտեցումն առաջարկվել է Startup Commons խորհրդատվական ընկերության կողմից, սթարթափերի զարգացման նրանց մոդելում^[22]։

2013 թվականի The Shift Index հետազոտությունը, որն անց է կացվել Исследование The Shift Index 2013 года, проведённое Deloitte կենտրոնի կողմից, ընդգծել է ամերիկյան ընկերությունների 75%-ի մոտ շահույթի ակտիվի կրճատում` 1965-2008 թվականների ընթացքում, այն ժամանակ, երբ ավելացել է արտադրական աշխատանքը<sup>[23]</sup>։ Միևնույն ժամանակ, 1990-ական թվականների կեսերից տնտեսական աճի ու նոր աշխատատեղերի ստեղծման գործում նշանակալի տեղ են ունեցել արագ աճող տեխնոլոգիական ընկերությունները` Ամազոնը, Գուգլը, Salesforce-ը, VMware-ը, Ֆեյսբուքը, Թվիթթերը, Groupon-ը և Zynga-ն։ Այս ցանկի մեջ է նաև 1977 թվականին հիմնադրված Էփլը, որը փոխել է զարգացման ռազմավարությունը 1997 թվականին Սթիվ Ջոբսի` ընկերության ղեկավարմանը վերադառնալուց հետո։

ԱՄՆ-ի` 15 տրիլիոն ՀՆԱ-յի դեպքում նոր տեխնոլոգիական ալիքի այս ինքը ընկերությունները բերել են մոտ տրիլիոն դոլարի նոր ազգային արտադրանք։ Տեխնոլոգիական, մասնավորապես, ծրագրային սթարթափերի նմանօրինակ կայծակնային աճը The Economist ամսագիրը համեմատել է Պալեոզոյան դարաշրջանի Քեմբրյան պայթյունի հետ, որը տեղի է ունեցել կմախքային հեղափոխության արդյունքում<sup>[24]</sup>։ Դրայվերների աճը 20-րդ դարի ավարտի և 21-րդ դարի սկզբի տնտեսության մեջ, որն իր հետ բերել է փոփոխություններ հասարակության բոլոր ոլորտներում` հանրային կառավարման, ֆինանսների, էներգետիկայի, կրթության, առողջապահության, գիտության և արվեստի մեջ, դարձել է նոր տեղեկատվական դարաշրջանի կոնցեպցիայի հիմքը, որը եկել էր փոխարինելու արդյունաբերական դարաշրջանին^[25]։

Նոր տեխնոլոգիական ընկերությունների արագընթաց աճը ավանդական բիզնեսի անկման ֆոնին պայմանավորված էր մի շարք գործոններում. նոր ընկերության` շուկա մտնելու շեմի նվազեցմամբ, տնտեսության ազատականացմամբ, տեղեկատվության ազատ հասանելիությամբ, որն ապահովում էր համացանցը, և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին սպառման մոդելի փոփոխությամբ։ Օրինակ, ինտերնետ-սթարթափի թողարկման ցածր արժեքն ու ինտերնետ ծառայության արագ զարգացման հնարավորությունը այդ ոլորտն ամենամրցունակներից մեկ է դարձել:Գլոբալիզացիան միջազգային շուկա դուրս գալու հեշտ պայմաններ է ստեղծել ընկերությունների համար, իսկ այնպիսի ընկերություններ, ինչպիսիք են Գուգլը, Յելփը և Ամազոնը, սպառողներին ապահովել են առանց խոչընդոտների հասանելիություն դեպի ապրանքի ու ծառայությունների վերաբերյալ տեղեկատվությունը։ Իբէյը, Craiglist-ը, Airbnb-ն, Zipcar-ը տարածել են համատեղ սպառման միտումը^[26]։

Silicon Valley Competitiveness and Innovation Project 2015 սթարթափ ինդուստրիայի մասշտաբների աճի հետազոտության զեկույցում, որն իրականացրել էին Silicon Valley Leadership Group-ը և COECON հետազոտական կենտրոնը, նշվում է, որ 2003-2013 թվականներին միայն Սիլիկոնային հովտի կազմակերպություններից գրանցված պատենտների թիվը կրկնապատկվել է^[27]։ Որոշ հետազոտողներ սթարթ-բումի մեջ տեսնում են դոթքեմերի ճգնաժամի կրկնության վտանգը^[28]։ Մյուսները ենթադրում են, որ շուկայում դրությունը կայուն է, և տնտեսական պղպջակների առաջացման հիմքեր չկան^[24][29][30]։

Սթարթափերի աջակցությանը մասնակցում են համալսարաններ և բիզնես դպրոցներ, տեխնոպարկեր, դրամաշնորհհային ծրագրեր, բիզնես հրեշտակների համայնքներ և հիմնադրամներ, բիզնես ինկուբատորներ և աքսելերատորներ, քրաուդֆանդինգի հարթակներ, խորհրդաժողովներ և մրցույթներ, մասնագիտական համայնք։ Դրանց ամբողջությունը ստեղծում է «էկոհամակարգ», նոր ընկերության ստեղծման և զարգացման պայմաններ^[31][32]։

Օրինակ, Օրինակ, Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտն իր շուրջը ձևավորել է բարձր տեխնոլոգիական ձեռնրակատիրության ենթակառուցվածք։ Ուսանողների, շրջանավարտների ու ու դասախոսների ստեղծած համատեղ արտադրանքը մրցունակ է խոշոր համաշխարհային տնտեսությունների հետ^[33]։ Ըստ 1997 թվականի տվյալների` այդ ընկերություններն ապահովել են ավելի քան 1.1 միլիոն աշխատատեղ<sup>[34]</sup>։ Ինստիտուտին կից տեխնոլոգիական նորարարությունների կենտրոնում նոր գաղափարները կարող են դրամաշնորհային աջակցություն ստանալ։ Այս բիզնես լաբորատորիայում սովորող ուսանողները փորձարկումներ են անում այդ նախագծերի բիզնես մոդելների հետ և ձևավորում են դրանց շուկայական լուծումները<sup>[31]</sup>։ Ձևավորված նախագծերը կարող են մենթորական աջակցություն ստանալ կամ էլ ֆինանսավորվեն ինստիտուտի կողմից անցկացվող միջոցառումների և մրցույթների շրջանակմներում<sup>[35]</sup>։Սթարթափ էկոհամակարգի մեկ այլ օրինակ է Սիլիկոնային հովիտը, որը ձևավորվել է Ստենֆորդի համալսարան և Սան Ֆրանսիսկոյի ծովախորշի 40 կմ-անոց ափամերձ տարածքի խոշոր տեխնոլոգիական կորպորացիաների շուրջ<sup>[36]</sup>։ Հովիտը ամերիկյան վենչուրային կապիտալի կենտրոնն է։ Այստեղ են տեղակայված 100 խոշորագույն հիմնադրամներից 49-ի կենտրոնական գրասենյակները, որոնք աջակցում են սթարթափներին` դրանց զարգացման վաղ փուլերում, և հայտնի բիզնես աքսելերատորները^[37][38]։ 2012 թվականին Startup Genome ընկերության պատրաստած զեկույցում նշվել են աշխարհի խոշորագույն սթարթափ էկոհամակարգերի ցանկը։ Ցանկը գլխավորում է Սիլիկոնային հովիտը, որին հետևում են Թել Ավիվը, Լոս Անջելեսը, Սիեթլը, Նյու Յորքը, Բոստոնը, Լոնդոնը, Տորոնտոն, Վանկուվերը, Չիկագոն, Փարիզը, Սիդնեյը, Սան Պաուլուն, Մոսկվան, Բեռլինը, կանադական Վաթերլոն, Սինգապուրը, Մելբուռնը, Բանգալորը և Սանտյագոն^[39]։

• Նորարարություն