Ռամոն Նովարո

Նովարոն ծնվել է 1899 թվականի փետրվարի 6-ին՝ Մեքսիկայի հյուսիս-արևմուտքում՝ Դուրանգո նահանգի նույնանուն քաղաքում՝ դոկտոր Մարիանո Ն․ Սամանիեգոյի և նրա կնոջ՝ Լեոնորի Պերես Գավիլանի ընտանիքում։ 1913 թվականին ընտանիքը տեղափոխվել է Լոս Անջելես՝ մեքսիկական հեղափոխությունից խուսափելու համար^[6]։ Նովարոյի անմիջական նախնիները եկել էին Կաստիլիայի Բուրգոս քաղաքից, որտեղից գաղթել էին Նոր աշխարհ տասնյոթերորդ դարում^[7]։

Նովարոյի կենսագիր Ալան Էլենբերգերը գրում է.

Սամանիեգոները Մեքսիկայում ազդեցիկ և հարգված ընտանիք էին։ Շատ Սամանիեգոներ ունեին նշանավոր պաշտոններ պետական գործերում և արժանանում էին նախագահի բարձր հարգանքին։ Ռամոնի պապը՝ Մարիանո Սամանիեգոն, հայտնի բժիշկ էր Խուարեսում։ Հայտնի է եղել որպես բարեգործ և արտագնա մարդ։ Նա ժամանակին եղել է Չիուաուա նահանգի ժամանակավոր նահանգապետը և Տեխասի Էլ Պասոյի առաջին քաղաքային խորհրդի անդամը։ Ռամոնի հայրը՝ դոկտոր Մարիանո Ն. Սամանիեգոն, ծնվել է Խուարեսում և հաճախել ավագ դպրոց Նյու Մեքսիկո նահանգի Լաս Կրուսեսում։ Փենսիլվանիայի համալսարանում ստոմատոլոգիայի իր աստիճանը ստանալուց հետո նա տեղափոխվել է Դուրանգո և այնտեղ սկսել իր բեղուն ատամնաբուժական գործունեությունը։ 1891 թվականին նա ամուսնացել է Լեոնոր Պերես-Գավիլանի՝ բարեկեցիկ կալվածատիրոջ գեղեցիկ դստեր հետ։ Պերես-Գավիլանները իսպանական և ացտեկական արյան խառնուրդ էին, և ըստ տեղական լեգենդի, սերում էին Մոնթեսումայի արքայազն Գերերոյից։

Ընտանեկան կալվածքը կոչվել է «Եդեմի այգի»։ Այնտեղ ծնվել է 13 երեխա՝ Էմիլիո, Գվադալուպե, Ռոզա, Ռամոն, Լեոնոր, Մարիանո, Լուզ, Անտոնիո, Խոսե, Կարմեն, Անխել և Էդուարդո անուններով։ Մեքսիկական հեղափոխության ժամանակ ընտանիքը Դուրանգոյից տեղափոխվել է Մեխիկո Սիթի, այնուհետև վերադարձել Դուրանգո։ Ռամոնի քույրերից երեքը՝ Գվադալուպեն, Ռոզան և Լեոնորը, դարձել են միանձնուհիներ^[8]։ Նա մեքսիկացի դերասանուհիներ Դոլորես դել Ռիոյի և Անդրեա Պալմայի երկրորդ զարմիկն է եղել^[9]։

Նովարոն իր կինոկարիերան սկսել է 1917 թվականին՝ խաղալով փոքր դերեր, լրացնելով իր եկամուտը՝ աշխատելով որպես երգող մատուցող և պարող։ Նրա ընկերները՝ դերասան և ռեժիսոր Ռեքս Ինգրամը և կինը՝ դերասանուհի Էլիս Թերրին, սկսել են նրան ներկայացնել որպես Ռուդոլֆ Վալենտինոյի մրցակից, և Ինգրամը նրան առաջարկել է փոխել անունը՝ դառնալով «Նովարո»^[10]։ 1923 թվականից նա սկսել է ավելի առաջնային դերեր խաղալ։ 1923 թվականին նկարահանված Scaramouche ֆիլմում նրա դերը նրան բերել է իր առաջին մեծ հաջողությունը։

1925 թվականին Նովարոն հասել է իր ամենամեծ հաջողությանը Բեն-Հուրում։ Նրա բացահայտ զգեստները սենսացիա էին առաջացրել։ Նա մտել է հոլիվուդյան էլիտայի շարքերը^[11]։ 1926 թվականին Վալենտինոյի մահից հետո Նովարոն դարձել է էկրանի առաջատար լատինամերիկյան դերասանը, թեև առաջատար դիրքերում ավելի ցածր է եղել, քան իր MGM ժամանակակից Ջոն Գիլբերտը։ Նովարոն հայտնի է եղել իր մարտապաշտպան դերերով, և համարվել է իր ժամանակի գլխավոր ռոմանտիկ դերակատարներից մեկը։ 1927 թվականին նա Նորմա Շիրերի հետ նկարահանվել է «Ուսանող Արքայազնը Հին Հայդելբերգում» և 1928 թվականին՝ Ջոան Քրոուֆորդի հետ «Մինչև Սինգապուր» ֆիլմերում։

1929 թվականին նա նկարահանել է իր առաջին խոսող ֆիլմը՝ խաղալով երգող ֆրանսիացի զինվորի դերը «Devil-May-Care» ֆիլմում։ Նա Դորոթի Ջանիսի հետ նկարահանվել է «Հեթանոսը» (1929 թ.), Գրետա Գարբոյի հետ՝ «Մատա Հարի» (1931 թ.) ֆիլմերում։ 1933 թվականին Միռնա Լոյի հետ նկարահանվել է «Բարբարոսը», իսկ Լուպ Վելեսի հետ՝ «Ծիծաղող տղան» (1934 թ.) ֆիլմում։

1935 թվականին նրա պայմանագիրը MGM Studios-ի հետ ավարտվել է, և ստուդիան չի երկարաձգել այն։ Նովարոն շարունակել է հանդես գալ ժամանակավոր կերպով՝ նկարահանվելով Republic Pictures-ի, մեքսիկական կրոնական դրամայի և ֆրանսիական կատակերգության ֆիլմերում։ 1940-ականներին նա մի քանի փոքր դերեր է ունեցել ամերիկյան ֆիլմերում, այդ թվում՝ «Մենք օտար էինք» (1949 թ.) ֆիլմում, որի ռեժիսորն էր Ջոն Հյուսթոնը, գլխավոր դերերում՝ Ջենիֆեր Ջոնսը և Ջոն Գարֆիլդը։

1958 թվականին նա դիտարկվել է «Կանաչ սիրամարգ» հեռուստասերիալում Հովարդ Դաֆի և Իդա Լուպինոյի հետ դերի համար՝ CBS հեռուստատեսային «Պարոն Ադամս և Եվա» սիթքոմից հետո (1957–1958): Նախագիծը, սակայն, այդպես էլ չի իրականացել։ Բրոդվեյի փորձարկումը ընդհատվել է 1960-ականներին։ Նովարոն զբաղվել է հեռուստատեսությամբ՝ նկարահանվելով NBC-ի The High Chaparral-ում դեռևս 1968 թվականին։

1920-ականների վերջին և 1930-ականների սկզբին իր հաջողության գագաթնակետին Նովարոն մեկ ֆիլմի համար վաստակել է ավելի քան 100,000 ԱՄՆ դոլար։ Նա իր եկամուտների մի մասը ներդրել է անշարժ գույքի մեջ։ Հոլիվուդ Հիլզում նրա նստավայրը Ֆրենկ Լլոյդ Ռայթի որդու՝ Լլոյդ Ռայթի ամենահայտնի նմուշներից մեկն է (1927 թ.)^[12]: Երբ նրա գործունեությունը ավարտվեց, նա դեռ կարողացավ հարմարավետ ապրելակերպ պահպանել։

Նովարոյին ամբողջ կյանքում անհանգստացրել են իր հռոմեական կաթոլիկ կրոնի ու համասեռամոլության հանդեպ ունեցած հակասական զգացմունքները^[13]։ Նրա անվերջանալի պայքարը ալկոհոլիզմի դեմ հաճախ կապված է եղել այս խնդիրների հետ^[14][15][16]։ 1920-ականների սկզբին Նովարոն ռոմանտիկ հարաբերություններ ուներ կոմպոզիտոր Հարի Փարթչի հետ, որը այդ ժամանակ աշխատում էր Լոս Անջելեսի ֆիլհարմոնիկում որպես ուղեկցորդ, բայց Նովարոն խզել է սիրավեպը, քանի որ նա ավելի մեծ հաջողությունների էր հասել որպես դերասան^[17][18]։ 1920-ականների վերջին նա սիրային կապի մեջ էր հոլիվուդյան լրագրող Հերբերտ Հաուի հետ, որը նաև նրա հրապարակախոսն էր, և Սան Ֆրանցիսկոյից մի հարուստ մարդու՝ Նոել Սալիվանի հետ^[19]։

1968 թվականի հոկտեմբերի 30-ին 22 և 17 տարեկան եղբայրներ Փոլ և Թոմ Ֆերգյուսոնները սպանել են Նովարոյին։ Եղբայրները զանգահարել են նրան և առաջարկել իրենց սեռական ծառայությունները։ Նախկինում նա մարմնավաճառների էր վարձել գործակալությունից, որպեսզի գան իր Laurel Canyon տուն, իսկ Ֆերգյուսոնները Նովարոյի հեռախոսահամարը ստացել էին նախորդ հյուրից^[20][21][22]։

Ըստ սպանության գործով մեղադրող կողմի՝ երկու երիտասարդները կարծել են, թե Նովարոյի տանը մեծ գումար է եղել թաքցված։ Մեղադրող կողմը եղբայրներին մեղադրել է Նովարոյին մի քանի ժամ տանջելու մեջ՝ ստիպելու համար ասել, թե որտեղ են թաքցված (գոյություն չունեցող) փողերը։ Նրանք տանից դուրս են եկել 20 դոլարով, որը վերցրել են նրա խալաթի գրպանից։ Նովարոն մահացել է շնչահեղձության հետևանքով` ծեծից հետո խեղդվելով սեփական արյունից^[23]։ Երկու հանցագործները բռնվել են և դատապարտվել երկարաժամկետ ազատազրկման, բայց 1970-ականների կեսերին պայմանական վաղաժամկետ ազատ են արձակվել։ Երկուսն էլ հետագայում կրկին ձերբակալվել են միմյանց հետ կապ չունեցող հանցագործությունների պատճառով, որոնց համար նրանք ավելի երկար են բանտարկվել, քան Նովարոյի սպանության համար^[24]։ 1998 թվականի հարցազրույցում Փոլ Ֆերգյուսոնը վերջապես ընդունել է Նովարոյի մահվան մեղքը^[25]։ Թոմ Ֆերգյուսոնը մահացել է 2005 թվականի մարտի 6-ին՝ ինքնասպանությունից։ Փոլ Ֆերգյուսոնը մահացել է 2018 թվականին Միսուրիում բռնաբարության համար 60 տարվա ազատազրկում կրելիս^[26][27]։

Նովարոն թաղված է Արևելյան Լոս Անջելեսում՝ Գալվարի գերեզմանատանը^[28]։ Իսկ Նովարոյի աստղը Հոլիվուդի Փառքի ծառուղում է՝ Հոլիվուդի բուլվարի 6350 հասցեում։

• Նովարոյի սպանությունը հիմք է հանդիսացել Չարլզ Բուկովսկու «Ռամոն Վասկեսի սպանությունը» կարճ պատմվածքի համար, ինչպես նաև Ջերի Լեյբերի և Մայք Սթոլլերի «Տանգո» երգի համար, որը ձայնագրվել էր Պեգի Լիի կողմից՝ իր Mirrors ալբոմում։
• Նովարոյի սպանությունը այն բազմաթիվ դարաշրջանային իրադարձություններից է, որոնք հիշատակվել են Ջոան Դիդիոնի մեդիտատիվ «Սպիտակ ալբոմ»-ի «California zeitgeist» էսսեում։
• Հույն դրամատուրգ Պավլոս Մատեսիսը երկու մասից բաղկացած պիես է գրել՝ «Պարոն Ռամոն Նովարոյի ուրվականը» վերնագրով, որն առաջին անգամ բեմադրվել է Հունաստանի ազգային թատրոնում 1973 թվականին։
• Նովարոյի սպանությունը հակիրճ կերպով հիշատակվում է Սոպրանոների վեցերորդ սեզոնի «Սառը քարեր» դրվագում, որը հետևում է փակ միասեռական կերպարի բռնի սպանությանը։
• 2005 թվականի վերջին Նյու Յորքի Wings Theatre-ը բեմադրել է Ջորջ Բարթելի «Մերկ ոսպնյակի միջով» ֆիլմի համաշխարհային պրեմիերան։ Պիեսը միավորում էր փաստերն ու գեղարվեստականները՝ պատկերելու Նովարոյի փառքի նվաճումը և նրա հարաբերությունները հոլիվուդյան լրագրող Հերբերտ Հաուի հետ։
• Նովարոյի հարաբերությունները Հաուի հետ քննարկվում են երկու կենսագրություններում՝ Ալան Ռ. Էլենբերգերի Ռամոն Նովարոյի և Անդրե Սոարեսի «Դրախտից այն կողմ. Ռամոն Նովարոյի կյանքը» աշխատություններում։
• 2015 թվականին Ռամոն Նովարոյի սպանությունը լուսաբանվել է «Ջրհոս» հեռուստասերիալի «Դադարեցնել դիմադրել» դրվագում։

• Ramírez, Gabriel (1989). Crónica del cine mudo mexicano. México: Cineteca Nacional. ISBN 968-805-416-X.
• Orozco, Federico (1996). Albores del cine mexicano. Editorial Clío. ISBN 968-6932-45-3.
• Ellenberger, Allan R. (1999). Ramon Novarro: A Biography of the Silent Film Idol, 1899–1968, with a Filmography. New York: McFarland & Co. ISBN 0-533-13396-3.
• Soares, André (1999). Beyond Paradise: A Biography of Ramón Novarro. New York: St. Martin's Press. ISBN 978-1-60473-457-7.

• Ռամոն Նավորի նկարների պատկերասրահը
• Ռամոն Նավորի նկարները

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռամոն Նովարո» հոդվածին։