Պյոտր Տոդորովսկի

Պյոտր Տոդորովսկին ծնվել է 1925 թվականի օգոստոսի 26-ին Ուկրաինական ԽՍՀ Կիրովոգրադի մարզի Բոբրինեց քաղաքում՝ հրեական ընտանիքում։ Ծնողները եղել են Եֆիմ Գիլևիչ Տոդորովսկին և Ռոզալիա Ցալևնա Օստրովսկայան։ Ավարտել է միջնակարգ դպրոցի 9-րդ դասարանը։

Հայրենական մեծ պատերազմի սկզբին ծնողների հետ տարհանվել է Ստալինգրադ, հոր հետ էլեկտրակայանում աշխատել է որպես ածխի բեռնաթափող։ 1941 թվականի նոյեմբերին գերմանացիների առաջխաղացման պատճառով ընտանիքը կրկին ստիպված է եղել փախչել։ Գրեթե երկու տարի աշխատել է Սարատովի մարզի Նովոուզենսկի շրջանի «Песчаный Мар» (խոսակցական լեզվում՝ «Шишка») կոլտնտեսությունում^[1]։

1943 թվականի ապրիլին զորակոչվել է Կարմիր բանակ, եղել է Սարատովի ռազմական հետևակային ուսումնարանի կուրսանտ, 1944 թվականի օգոստոսից՝ 76-րդ հրաձգային դիվիզիայի 2-րդ հրաձգային գումարտակում ականանետային դասակի հրամանատար, որը մտնում էր 1-ին Բելառուսական ճակատի 47-րդ բանակի կազմի մեջ^[2]։ Մասնակցել է Վարշավայի, Բիդգոշչի, Շչեցինի ազատագրմանը և Բեռլինի գրավմանը։ Պատերազմն ավարտել է Էլբայի ափին՝ Շյոնհաուզենի մոտ։ 1945 թվականի մարտին ենթարկվել է կոնտուզիայի^[3]։

Պատերազմից հետո ծառայել է Պեսոչնոե կայազորում՝ Կոստրոմայի մոտ։ Աշխատանքից ազատվելուց հետո աշխատել է ապակու գործարանում, նկարչության դասեր է ստացել և միաժամանակ ավարտել է տասներորդ դասարանը^[1]։

1949 թվականին ընդունվել է ՎԳԻԿ-ի օպերատորական ֆակուլտետ (Բորիս Վոլչեկի արվեստանոց)։ 1954 թվականին ավարտելուց հետո աշխատել է Քիշնևի ժամանակագրական և վավերագրական ֆիլմերի կինոստուդիայում, նկարահանել է «Սովետական Մոլդավիա» կինոամսագրի համար^[4], խաղարկային կինոյում նորամուտը նշել է «Մոլդովական երգեր» (ռուս.՝ «Молдавские напевы», 1955) ֆիլմով։ 1955 թվականից մոտ տասը տարի աշխատել է Օդեսայի կինոստուդիայում^[5], այնուհետև «Մոսֆիլմում»։

Որպես դերասան նկարահանվել է «Մայիս ամիսն էր» (ռուս.՝ «Был месяц май», 1970), «Ճահիճ» (ռուս.՝ «Трясина», 1977) ֆիլմերում։ Եղել մի շարք ֆիլմերի կոմպոզիտոր և երգահան, ռուսական յոթլարանի կիթառի նվագի իմպրովիզատոր և նվագակցող. նվագակցել է Վլադիմիր Վիսոցկուն նրա երգերի ձայնագրությունների ժամանակ։ Եղել է «Ես ունեմ մի ընկեր» (ռուս.՝ «Есть у меня друг», 1974) ֆիլմի գեղարվեստական ղեկավարը։

2002-2007 թվականներին Նատալյա Ռյազանցևայի հետ համատեղ ռեժիսորական սեմինարներ է վարել Սցենարիստների և ռեժիսորների բարձրագույն դասընթացների ժամանակ^[6][7]։

ԽՍՀՄ կինեմատոգրաֆիստների միության անդամ (Մոսկվա)^[8]։

2013 թվականի ապրիլի 29-ին Պյոտր Տոդորովսկին սրտի կաթված է տարել, որից հետո չի կարողացել ապաքինվել։ Մահացել է 2013 թվական մայիսի 24-ին Մոսկվայում^[9]։ Ռեժիսորի հրաժեշտի արարողությունը տեղի է ունեցել մայիսի 28-ին Կինոյի տան մեծ դահլիճում^[10][11], թաղված է Նովոդևիչյան գերեզմանատանը^[12]։

• Առաջին կինը՝ Նադեժդա Չերեդնիչենկո (1927-2019), դերասանուհի,
• Երկրորդ կինը՝ Միրա Գրիգորիևնա Տոդորովսկայա (Գերման, ծնվ.՝ 1933)^[13], պրոդյուսեր,
  • Որդին՝ Վալերի Տոդորովսկի (ծնվ.՝ 1962), կինոռեժիսոր,
• Եղբայրը՝ Իլյա Եֆիմովիչ Տոդորովսկի (1924-1942), զոհվել է Լենինգրադի մարտերում^[3]։

• 1954 – կինոամսագիր «Советская Молдавия» № 31 (հատուկ թողարկում)
• 1955 – կինոամսագիր «Советская Молдавия» № 1
• 1955 – կինոամսագիր «Советская Молдавия» (հատուկ թողարկում)
• 1955 – Մոլդովական երգեր (ռուս.՝ Молдавские напевы) (Ռադոմիր Վասիլևսկու հետ համատեղ)
• 1956 – Գարունը Զարեչնայա փողոցում (ռուս.՝ Весна на Заречной улице) (Ռադոմիր Վասիլևսկու հետ համատեղ)
• 1956 – Իմ դուստրը (ռուս.՝ Моя дочь)
• 1958 – Երկու Ֆեոդոր (ռուս.՝ Два Фёдора)
• 1959 – Ծարավ (ռուս.՝ Жажда)
• 1962 – Երբեք (ռուս.՝ Никогда)

• 1960 – Փոթորկից ավելի ուժեղ (ռուս.՝ Сильнее урагана)
• 1965 – Մեր վերևում Հարավային խաչն է (ռուս.՝ Над нами Южный крест)
• 1983 – Ռազմադաշտային սիրավեպ (ռուս.՝ Военно-полевой роман)
• 1984 – Իմ ժամանակակիցները (ռուս.՝ Мои современники)
• 1986 – Գլխավոր փողոցով նվագախմբի հետ (ռուս.՝ По главной улице с оркестром)
• 1989 – Ինտերաղջիկը (ռուս.՝ Интердевочка)
• 1992 – Անկոր, էլի՛ անկոր (ռուս.՝ Анкор, ещё анкор!)
• 1995 – Ինչ հրաշալի խաղ է (ռուս.՝ Какая чудная игра)
• 1998 – Ռետրո երեքով (ռուս.՝ Ретро втроём)
• 2001 – Կյանքը լի է զվարճություններով (ռուս.՝ Жизнь забавами полна)
• 2001 – Տոն (ռուս.՝ Праздник)
• 2003 – Ցլի համաստեղությունում (ռուս.՝ В созвездии Быка)
• 2003 – Պաշտոնական անձանց անձնական կյանքը (ռուս.՝ Личная жизнь официальных людей)
• 2008 – Ռիոռիտա (ռուս.՝ Риорита)

• 1970 – Մայիս ամիսն էր (ռուս.՝ Был месяц май) – ավագ լեյտենանտ Վլադիմիր Յակովենկո
• 1977 – Ճահիճ (ռուս.՝ Трясина) – էպիզոդ
• 2004 – Կուրսանտները (ռուս.՝ Курсанты) (հեռուստասերիալ)
• 2007 – Դիմակահանդեսային գիշեր 2, կամ 50 տարի անց (ռուս.՝ Карнавальная ночь 2, или 50 лет спустя) – հյուր ամանորյա երեկույթում

• Հայրենական պատերազմի II աստիճանի շքանշան (20 մարտի, 1945) – գերմանական զավթիչների դեմ պայքարի ճակատում հրամանատարության մարտական առաջադրանքների օրինակելի կատարման և այդ ընթացքում ցուցաբերած անձնվիրության ու արիության համար^[15]
• Հայրենական պատերազմի I աստիճանի շքանշան (7 մայիսի, 1945) – գերմանական զավթիչների դեմ պայքարի ճակատում հրամանատարության մարտական առաջադրանքների օրինակելի կատարման և այդ ընթացքում ցուցաբերած անձնվիրության ու արիության համար^[16]
• «Բեռլինի գրավման համար» մեդալ (1945)
• «Վարշավայի ազատագրման համար» մեդալ (1945)
• «Պատվո նշան» շքանշան (24 նոյեմբերի, 1960) – ի նշանավորումն խորհրդային գրականության և արվեստի զարգացման գործում ունեցած ակնառու վաստակի և Մոսկվա քաղաքում ուկրաինական գրականության և արվեստի տասնամյակի կապակցությամբ^[17]
• «ՈՒԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ» պատվավոր կոչում (1967)
• «ՌԽՖՍՀ ժողովրդական արտիստ» պատվավոր կոչում (23 օգոստոսի, 1985) – խորհրդային կինոարվեստի զարգացման գործում ունեցած վաստակի համար^[18]
• Հայրենական պատերազմի I աստիճանի շքանշան (21 փետրվարի, 1987) – գերմանաֆաշիստական զավթիչների դեմ պայքարում ցուցաբերած արիության, տոկունության և խիզախության համար և ի նշանավորումն 1941-1945 թվականների Հայրենական մեծ պատերազմում խորհրդային ժողովրդի հաղթանակի 40-ամյակի^[19]
• «Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» IV աստիճանի շքանշան (11 օգոստոսի, 1995) – պետությանը մատուցած ծառայությունների և աշխատանքում ունեցած հաջողությունների, ժողովուրդների միջև բարեկամության և համագործակցության ամրապնդման գործում ունեցած մեծ ավանդի համար^[20]
• Ռուսաստանի Դաշնության 1995 թվականի պետական մրցանակ գրականության և արվեստի բնագավառում (27 մայիսի, 1996) – վերջին տարիների գեղարվեստական ֆիլմերում հումանիստական իդեալների մարմնավորման համար^[21]
• Ռուսաստանի Դաշնության Նախագահի շնորհակալագիր (11 հուլիսի, 1996) – 1996 թվականին Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի ընտրարշավի կազմակերպմանն ու անցկացմանը ակտիվ մասնակցության համար^[22]
• «Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» III աստիճանի շքանշան (26 օգոստոսի, 2000) – կինոարվեստի զարգացման գործում ունեցած անձնական մեծ ավանդի համար^[23]
• Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի հատուկ մրցանակ «Ռուսական կինոյի զարգացման գործում ունեցած ավանդի համար» (12 հունիսի, 2000)^[24]
• «Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» II աստիճանի շքանշան (31 դեկտեմբերի, 2005) – հայրենական կինեմատոգրաֆիայի զարգացման գործում ունեցած ակնառու ավանդի և բազմամյա ստեղծագործական գործունեության համար^[25]
• Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշան

• Համամիութենական կինոփառատոնի դափնեկիր «Օպերատորի աշխատանքի համար երկրորդ մրցանակ» անվանակարգում (1960)
• Լավագույն դեբյուտի մրցանակ Վենետիկի 26-րդ կինոփառատոնում («Հավատարմություն» ֆիլմ, 1965)
• «Նիկա» մրցանակ «Լավագույն խաղարկային ֆիլմ» անվանակարգում («Անկոր, էլի՛ անկոր», 1992)
• «Կինոտավր» կինոփառատոնի «Մեծ մրցույթի» գլխավոր մրցանակ (1993)
• «Կինոշոկ» կինոփառատոնի մրցանակ լավագույն ռեժիսուրայի համար («Ինչ հրաշալի խաղ է», 1995)
• «Ոսկե Խոյ» մրցանակ («Ինչ հրաշալի խաղ է», 1995)
• «Նիկա» մրցանակ «Պատիվ և արժանապատվություն» անվանակարգում (2003)

Պյոտր Տոդորովսկին Վլադիսլավ Վինոգրադովի «Իմ ժամանակակիցները» վավերագրական ֆիլմի հերոսներից է (1984)։

2004 թվականին Տոդորովսկու «Հիշիր, մի հիշիր (Մեր կյանքի լավագույն տարիները)» (ռուս.՝ «Вспоминай — не вспоминай. (Лучшие годы нашей жизни)») ինքնակենսագրական վեպի մոտիվներով նկարահանվել է «Կուրսանտներ» հեռուստասերիալը (ռեժ.՝ Ա. Կավուն), որն առաջադրվել է «Emmy International» մրցանակի^[26]։

• Кино. Энциклопедический словарь / Гл. ред. С. И. Юткевич; Редкол.: Ю. С. Афанасьев, В. Е. Баскаков, И. В. Вайсфельд и др. — М.: Советская энциклопедия, 1987. — С. 422. — 640 с. — 100 000 экз.
• Операторы Советского кино // Cправочник / Госфильмофонд России / сост. Н. М. Чемоданова. — М.: Киновек, 2011. — С. 348—349. — 418 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-905352-03-4

• Тодоровский Пётр Ефимович // История кинематографа
• Тодоровский Пётр Ефимович Արխիվացված 2021-09-07 Wayback Machine // Энциклопедический проект «Личности»
• Пётр Тодоровский: «Меня интересует человек» // Крестьянин : газета. — 2010.
• Ванина Елена (2013 թ․ հունվարի 30). «Советы старейшин. Пётр Тодоровский, режиссёр, 87 лет» (ռուսերեն). Афиша. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 31-ին.
• Быков Дмитрий (2013 թ․ մայիսի 28). «Почему Пётр Тодоровский бесстрашен, всемогущ и бессмертен» (ռուսերեն). Собеседник.ru. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
• «Лицом к лицу с Петром Тодоровским». // svoboda.org. 2010 թ․ հուլիսի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 26-ին.
• Баландина Наталья (2005). «Пётр Тодоровский: «В молодости легко быть счастливым»». // kinoart.ru (ռուսերեն). Искусство кино. — № 5, май. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 21-ին.
• Гальперович Данила (2010 թ․ հուլիսի 11). «Режиссёр, актёр, сценарист и композитор Пётр Тодоровский». // www.svoboda.org (ռուսերեն). Радио «Свобода». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 21-ին.
• Фанайлова Елена (2013 թ․ մայիսի 24). «Скончался Пётр Тодоровский». // www.svoboda.org (ռուսերեն). Радио «Свобода». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 21-ին.
• Сулькин Олег (2013 թ․ մայիսի 24). «Пётр Тодоровский: последний киноромантик фронтового поколения». // www.golos-ameriki.ru (ռուսերեն). Голос Америки. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 21-ին.
• «Памяти Петра Тодоровского». // www.svoboda.org (ռուսերեն). Радио «Свобода». 2013 թ․ մայիսի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 21-ին.
• Хохрякова Светлана (2014 թ․ մայիսի 28). «Эксперты, не нюхавшие пороху, отказали в исторической правде фронтовику Петру Тодоровскому». // www.mk.ru (ռուսերեն). Московский комсомолец. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 21-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պյոտր Տոդորովսկի» հոդվածին։