Մարդու և քաղաքացու իրավունքների ընկերություն

SDH-ն ստեղծվել է ֆրանսիական մեկ այլ գաղտնի ընկերության՝ Կարբոնարների օրինակով։ Այն կազմված էր քսանից պակաս անդամ ունեցող խմբերից, որոնցից յուրաքանչյուրին տրվել էր Ջակոբինյան ավանդույթներն արտացոլող անուն՝ «Robespierre», «Marat», «Babeuf», «Louvel», «Blackjack January», «War with the castles», «Washington» և այլն։ Նրանք համազգային կազմակերպություն էին՝ բաղկացած 10-ից առնվազն 20 անդամ ունեցող խմբերից, ինչը նրանց թույլ էր տալիս շրջանցել օրենքը, որը թույլտվություն էր պահանջում 20-ից ավելի անդամ ունեցող խմբերի համար (այս օրենքը փոփոխվել է 1834 թվականի փետրվարին)։ Նրանք առաջին կազմակերպությունն էին, որն իր կրթական գործունեությունը տարածեց աշխատավոր դասի վրա^[1]։

Փարիզում կար 170 խումբ, որոնց ընդհանուր թիվը մոտավորապես 3000 էր։ Դրա ցանցը տարածվում էր ողջ պրովինցիայում և, ըստ ոստիկանության այդ ժամանակվա հաղորդումների՝ կազմում էր մոտ 4 000 անդամ։

Կազմակերպության պաշտոնական հրատարակությունը La Tribune des départements-ն էր, որը հրատարակվում էր Արմանդ Մարաստի կողմից։ Այն տպագրում էր բազմաթիվ հեղափոխական հոդվածներ, որոնք հաճախ վիրավորում էին Լուի Ֆիլիպ թագավորին և նրա կառավարությանը։

SDH-ի կառավարման կոմիտեն կազմված էր ծայրահեղ ձախերի` Օդրի դե Պույրավո կամ Վոյեր դ' Արգենսոնի ներկայացուցիչներից և հանրապետական երիտասարդ զինյալներից, ինչպիսիք են Էլեոնորա-Լուիս Գոդեֆրոյ Քավեյնակը, Ջոզեֆ Սոբրիերը և Ջոզեֆ Գինարդը։ Չափավորների թվում էին Անտուան Ռիչարդ դյու Կանտալը, գերմանացի գրող Գեորգ Բյուխները (Վոյցեկի հեղինակ, ի թիվս այլ աշխատանքների)^[2], չնայած դա ապացուցված չէ։

Բայց շուտով արմատական տարրերn ամրապնդեցին իրենց դիրքերը և 1833 թվականի հոկտեմբերի 22-ին La Tribune ամսագրում հրատարակեցին «Société des droits de l'homme» թեմայով մանիֆեստ, որը պահանջում էր վերադառնալ կառավարություն՝ համաձայն Ջակոբինի սկզբունքների՝ խիստ աշխարհականություն, պետության տնտեսական և կրթական ղեկավարություն, մասնավոր սեփականության խիստ սահմանափակում, տնտեսության ազգայնացում և պլանավորում և այլն։ Ինչպես ապստամբությունը, այնպես էլ հեղափոխությունն այս նպատակին հասնելու միջոց էին։

1834 թվականին Կազմակերպության անդամ և իրավաբան Ժակ-Շառլ Դյուպոն դե լ'Էրը միավորեց «Liberté, égalité, fraternité» («Ազատություն, հավասարություն, եղբայրություն») հայտնի եզրույթները և տպագրեց դրանք Revue Républicaine-ում, որը նա խմբագրել է. «Ցանկացած մարդ ձգտում է ազատության, հավասարության, բայց նա չի կարող դրանց հասնել առանց այլ տղամարդկանց օգնության, առանց եղբայրության»^[3]։

Գեներալ Լամարկի հուղարկավորության ժամանակ՝ 1832 թվականի հունիսի 5-6-ը, տեղի ունեցան անկարգություններ, որոնք կազմակերպել էր Կազմակերպությունը։ Դրանք դաժանորեն ճնշվեցին ոստիկանության կողմից։ Հետագա անկարգությունները դրսևորվեցին 1834 թվականին Լիոնում և Փարիզում։ 1834 թվականի ապրիլին Փարիզում լուրջ անկարգություններ սկսվեցին, որոնք հաջորդեցին Լիոնում տարածված Մարդու իրավունքների հանրապետական կազմակերպության գործունեության (խմբերի թույլատրելի չափերի փոփախություն) սահմանափակման մասին օրենքի ընդունմանը։ Բանակը դաժանորեն դադարեցրեց անկարգությունները։ Խռովությունը դադարեցնելու համար պահանջվեց 13,000 ոստիկան և 4 օր մարտ։ Ռուե Թրանսնոնայն բնակելի թաղամասի բոլոր բնակիչները, որտեղից, ինչպես հաղորդվել է, կրակոցներ է արձակվել, սպանվել են^[4][5]։

Այս իրադարձությունը «ծաղրանկարվեց» La Caricature ամսագրի կողմից՝ խմբագիր Չարլզ Ֆիլիպոնի ղեկավարությամբ, մասնավորապես՝ նրա թանկարժեք երգիծական գծագրող Օնորե Դոմիեի «Rue Transnonain, le 15 Avril 1834» վերնագրով վիմագրության մեջ^[6]։ Ըստ մի փոքր այլ կարծիքի՝ վիմագրությունը նախատեսված էր L’Association Mensuelle բաժանորդագրային հրատարակության համար։ Շահույթն ուղղված էր մամուլի ազատության խթանմանը և Le Charivari երգիծական, քաղաքականապես առաջադեմ ամսագրի դեմ դատական գործի դատական ծախսերը փոխհատուցելուն, որին պարբերաբար մասնակցում էր Դոմիերը։ Ոստիկանությունը Վերո-Դոդատ Պատկերասրահում (1-ին շրջանի անցուղի) հայտնաբերել է Էռնեստ Ժան Օբերի տպարանի ցուցափեղկում կախված փորագրություն։ Հետագայում հայտնաբերել և առգրավել է այնքան փորագրություններ, որքան կարողացել է գտնել, ինչպես նաև բուն վիմագրական քարը, որի վրա պատկերված է եղել պատկերը^[7]։

1835 թվականի հուլիսի 28-ին կազմակերպության կորսիկացի անդամ Ջուզեպպե Մարկո Ֆիեսկին իր երկու հայրենակիցների հետ փորձել է սպանել թագավոր Լուի Ֆիլիպ I-ին` օգտագործելով միմյանց ամրացված և միասին պայթող 20 ատրճանակից բաղկացած «դժոխային մեքենա»։ Չնայած 17 մարդ մահացավ, թագավորը ողջ մնաց։ Ֆիեսկին վիրավորվել է, գերեվարվել, այնուհետեւ բուժվել և հետագայում նախապատրաստվել գիլիոտինի^[8]։

• Անտուան Ռիչարդ դյու Կանտալ
• Աուդրի դե Պույրավո
• Վոյեր դ' Արգենսոն
• Գոդեֆրոյ Քավաիգնաս
• Ջոզեֆ Սոբրիեր
• Ջոզեֆ Գինարդ
• Գեորգ Բյուխներ

• Harsin, Jill, Barricades: The War of the Streets in Revolutionary Paris, 1830-1848, Basingstoke, Palgrave, 2002, 978-0-312-29479-3
• Biosoc.univ-paris1.fr, (2014). Maitron.org, site d’histoire sociale - Chronologie . [online] Available at: http://biosoc.univ-paris1.fr/spip.php?rubrique5 Արխիվացված 2014-10-12 Wayback Machine [Accessed 7 Oct. 2014]. In French. Translation at
  • Sirot, S. (2014). Chronology of the French Workers' Movement 1802-1838. [online] Marxists.org. Available at: https://www.marxists.org/history/france/1802-1838.htm [Accessed 7 Oct. 2014].