Մահապատիժը Թուրքիայում

Մինչև 1984 թվականը մահապատիժները սովորաբար տեղի են ունեցել ռազմական հեղաշրջումներից հետո։ Օրինակ, Ադնան Մենդերեսը, որը զբաղեցնում էր վարչապետի պաշտոնը, կախաղան է բարձրացվել 1961 թվականի սեպտեմբերի 17-ին՝ 1960 թվականի պետական հեղաշրջումից հետո նրա կառավարության երկու այլ անդամների՝ Ֆաթին Ռյուշթյու Զորլուի և Հասան Փոլաթքանի հետ։ Ուսանողական առաջնորդներ Դենիզ Գեզմիշը, Հուսեյն Ինանը և Յուսուֆ Ասլանը կախաղան են բարձրացվել 1972 թվականի մայիսի 6-ին՝ 1971 թվականի պետական հեղաշրջումից հետո։ 1980 թվականի հեղաշրջումից հետո՝ 1980-1984 թվականներին, թուրքական իշխանությունները մահապատժի են ենթարկել ընդհանուր առմամբ 50 մարդու, այդ թվում՝ 27 քաղաքական ակտիվիստների^[2]։

1926 թվականի Թուրքիայի Քրեական օրենսգրքի քսանչորս հոդվածները (№765 օրենք) մահապատիժ էին նախատեսում որպես այլընտրանք չունեցող պատիժ, ընդ որում դրանցից 19-ը՝ պետության, կառավարության, սահմանադրական կարգի և զինված ուժերի դեմ կատարված հանցագործությունների և ևս 10-ը այնպիսի քրեական հանցագործությունների համար, ինչպիսիք են սպանությունը և բռնաբարությունը։ Այդ 24 հոդվածները սահմանել են ընդհանուր առմամբ 29 հանցագործություն^[3]։

№765 օրենքի 12-րդ հոդվածի համաձայն՝ մահվան դատավճիռները պետք է կատարվեին կախաղանով՝ Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի (թուրքերեն՝ Türkiye Büyük Millet Meclisi) որոշմամբ հավանության արժանանալուց հետո։ Ազգային մեծ ժողովում դրանք կոնկրետ քննարկվում էին Խորհրդարանի դատական կոմիտեի կողմից, և միայն հանձնաժողովի նախնական եզրակացությունից հետո արդեն քվեարկություն էր տեղի ունենում խորհրդարանում։ Խորհրդարանի որոշումն այնուհետև պետք է վավերացվեր հանրապետության նախագահի կողմից, որն իրավունք ուներ մեղմացնել մահվան դատավճիռները տարիքի կամ առողջական վիճակի նման մեղմացնող պայմանների առկայության դեպքում^[3]։

2002 թվականի օգոստոսի 9-ի №4771 օրենքով (Եվրոպական միության հետ համաձայնեցման երրորդ փաթեթ) մահապատիժը չեղարկվել է խաղաղ ժամանակ կատարված հանցագործությունների համար։ 2004 թվականի հուլիսի 14-ի №5218 օրենքը չեղարկել է մահապատիժը բոլոր ժամանակներում^[4]։ Թուրքիան վավերացրել է մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին Եվրոպական կոնվենցիայի №13 արձանագրությունը, որը Եվրոպայի Խորհրդի կողմից քննարկվել է 2006 թվականի փետրվարին։ 2016 թվականի ձախողված պետական հեղաշրջումից հետո երկրում որոշ քաղաքական գործիչներ հայտարարում են մահապատժի վերականգնման անհրաժեշտության մասին^[5]։ 2014 թվականից ի վեր Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը 2016-ի հոկտեմբերի 29-ին հայտարարել է, որ վարչապետ Բինալի Յըլդըրըմի կառավարությունը Թուրքիայի խորհրդարանում մահապատիժը վերականգնելու մասին օրինագիծ կներկայացնի, և նա կստորագրի այն^[6]։

Քուրդ քաղաքական ակտիվիստ Աբդուլլահ Օջալանը նույնպես պետք է մահապատժի ենթարկվեր ահաբեկչության մեղադրանքով, սակայն թուրքական կառավարությունը հրաժարվել է նրա մահապատժից^[7]։

2017 թվականի մարտի 19-ին Էրդողանը հայտարարել է, որ անհապաղ հավանություն կտա մահապատժի վերականգնմանը սահմանադրական հանրաքվեից հետո^[8], սակայն դա դեռ տեղի չի ունեցել։

Մահապատիժը փոխարինվել է ցմահ բանտարկությամբ։ «Դատավճիռների կատարման մասին» №5275 օրենքի 9-րդ հոդվածի համաձայն^[9]՝ այդ բանտարկյալները պահվում են հատուկ խիստ ռեժիմի բանտերում գտնվող առանձին խցերում, և նրանց թույլատրվում է օրական մեկ ժամով զբոսնել բակում։