Կրոնը Հայաստանում

Հայաստանի տարածքը 29800 կմ² է, որի վրա ապրում է մոտ 3 միլիոն մարդ, որոնց 98 %-ը էթնիկ հայեր են։ Խորհրդային իշխանությունների վարած քաղաքականության շնորհիվ, այդ տարիներին հայ քրիստոնյաների և եկեղեցու կապը փոքր-ինչ խզվեց, մեծ մասամբ այն կրեց ծածուկ բնույթ։ Երբ 1991 թվականին Հայաստանը անկախ հռչակվեց Հայ առաքելական եկեղեցու և հայ ժողովրդի կապը կրկին ամրապնդվեց^[փա՞ստ]։ Ըստ ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտի 2005 թվականի զեկույցի, Հայաստանի բնակչության մոտ 90%-ը հարում է Հայ առաքելական եկեղեցուն։ Այն առանձին ուղղություն է, որի կենտրոնը Սուրբ Էջմիածնի վանք (Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին)^[1]) է։ Հայ առաքելական եկեղեցու այժմյան առաջնորդը Գարեգին Բ կաթողիկոսն է։ Հայաստանում կան փոքր կրոնական համայնքներ։ Ճշգրիտ տվյալներ չկան, որոնք վերաբերեն կրոնական փոքրամասնություններին։ Ըստ մի քանի տվյալների Հռոմի և Մխիթարյան միաբանության կաթոլիկ հայերի թիվը հասնում է 180.000-ի։ Եզդիները, որոնք քուրդ մշակութային խմբեր են, դավանում են տարբեր կրոնների՝ 40000-ը իսլամ և զորոաստրիանիզմ, 22000-ը խարիզմատիկ քրիստոնյաներ։ Հայաստանում Եհովայի վկաները 11.500 հոգի են։

Քրիստոնեությունը Հայաստանում առաջացել է մ.թ.ա. 1-ին դարում, երբ, ըստ ավանդության, երկրում քարոզում էին Հիսուս Քրիստոսի առաքյալներ Թադեոսը և Բարդուղիմեոսը, վերջիններս համարվում են Հայ Առաքելական եկեղեցու հիմնադիրները։ 4-րդ դարի սկզբին (ավանդական ամսաթիվը՝ 301 թվականին) Տրդատ Գ թագավորը քրիստոնեությունը հռչակել է պետական կրոն, այսպիսով Հայաստանը դարձել է աշխարհում առաջին քրիստոնյա պետությունը։

2011 թվականին Հայաստանի բնակչության 92,6 %-ը պատկանել է Հայ Առաքելական Եկեղեցուն, բնակչության 1,0 %-ը պատկանել է բողոքական Հայ Ավետարանական Եկեղեցուն, 0,5 %-ը պատկանել է Հայ Կաթողիկե եկեղեցուն, 0,3 %-ը՝ Եհովայի վկաների դենոմինացիային (տարբերություն ունեն ինչպես ավանդական քրիստոնեական եկեղեցիներից, այնպես էլ բողոքական եկեղեցիներից), 0,25 %-ը՝ ուղղափառներին իսկ 0,1 %-ը մոլոկաններն են, ովքեր պատկանել են հոգևոր-քրիստոնեական դենոմինացիային։ Բացի այդ, անհայտ թվով քրիստոնյաների մարդահամարը դասակարգվում է որպես «այլ» (ընդհանուր երկրի բնակչության 0,26 %-ը), որը բացի քրիստոնյաների ներառում է մուսուլմանների, հուդայականների և մի շարք այլ ոչ քրիստոնեական կրոնների^[2]։ Այսպիսով, երկրի բնակչության համարյա 95 %-ը պատկանում է քրիստոնեությանը։

Հայ Առաքելական եկեղեցին ուղղափառ կողմնորոշիչ եկեղեցիների շարքում է, որոնց թվում են նաև Ղպտի, Եթովպիայի, Էրիթրեայի, Սիրիայի և Մալանքարի ուղղափառ եկեղեցիները։

Մի շարք ազգային փոքրամասնությունների շրջանում նկատվել է կրոնական ձուլման բարձր աստիճան, քանի որ Հայաստանի հույների 77 %-ը պատկանում է Հայ առաքելական եկեղեցուն, այդ նույն եկեղեցուն է պատկանում ուկրաինացիների 57 %-ը, ռուսների և վրացիների 41 %-ը, ասորիների 34 %ը^[2]։ Նկատվել է նաև ազգային փոքրամասնությունների թվաքանակի և մասնաբաժնի կրճատում, դրանք ավանդական կրողներն են այն դավանանքների, որոնք ավանդական տարածում չունեն էթնիկ հայերի շրջանում։

Եհովայի վկաներ, 19-րդ դարի ավարտին Միացյալ Նահանգներում ստեղծված համաշխարհային կրոնական կազմակերպություն։ Ըստ 2017 թ. Եհովայի վկաների հաղորդած տվյալների նրանց անդամների թիվը ողջ աշխարհում 8.45 մլն է^[3]։ Կազմակերպության գործունեությունը վերահսկվում է 8 անձից կազմված խմբի՝ «կառավարիչ մարմնի» կողմից^[4]։Նրանք հավատում են, որ մարդկությունը գտնվում է Աստվածաշնչում հիշատակված աշխարհի վախճանին նախորդող ժամանակաշրջանում։ Նրանք կատարել են մի շարք կանխատեսումներ, որոնք չեն իրականացել։ Oրինակ՝ կանխատեսել են, որ 1914, 1925 և 1975 թթ. լինելու է աշխարհի վախճանը^[5][6][7]։Եհովայի վկաները մերժում են արյան փոխներարկումը^[8]։ Նրանք «ընկերակցությունից զրկում» են կազմակերպությունից դուրս եկող անդամներին, այսինքն՝ չեն շփվում ո՛չ կրոնական, ո՛չ էլ որևէ այլ թեմայով։ Եթե վտարված անհատն ընտանիքի անդամ է, շփումը պետք է հասցվի նվազագույնի^[9][10]։ Եհովայի վկաներին խրախուսվում է հեռու մնալ բարձրագույն կրթությունից^[11]։

Հիմևադրել է Ջոզեֆ Սմիթ Կրտսերը 1830 թվականին ԱՄՆ-ում։ Բարգավաճող աղանդներից է. ունի 40 հազար հաստիքային քարոզիչ։ Մորմոնները չեն ընդունում քրիստոնեական խորհրդանիշները՝ համարելով, որ դրանք ստեղծել է ոչ թե Աստված, այլ մարդը։ Նրանք պնդում են, թե իրենք իբր վերականգնում են Հիսուս Քրիստոսի եկեղեցին։ Հայաստանում մորմոնների կրոն, համայնքի (կենտրոնը՝ Երևան) ղեկավարը Ռոլանդ Դանն է։

Առաջացել է ԱՄՆ-ում 1830-ական թվականներին։ Բողոքականության հետևորդների տարատեսակներից է։ Քարոզում է Քրիստոսի երկրորդ գալուստը և երկրի վրա նրա աստվածային հազարամյա թագավորության հաստատման գաղափարը։ «Հայաստանի Շաբաթապահ-գալստական (ադվենտիստական) եկեղեցին» (կենտրոնը՝ Երևան) պաշտոնապես գրանցվել է 2006 թվականին, ունի 800 անդամ, ղեկավարը Դուգլաս Հարդթն է։

Առաջացել է ԱՄՆ-ում XIX դարի վերջին - XX դարի սկզբին։ Անվանումը կապված է Գործք առաքելոցում հիշվող Հոգեգալստյան տոնի հետ, երբ Սուրբ Հոգին առաքյալների վրա է իջել Քրիստոսի Հարության հիսուներորդ օրը, որի շնորհիվ նրանք կարողացել են քարոզել օտարալեզու ժողովուրդների մեջ։ Հայաստանում զանազան անուններով գործում են հիսունականների տարատեսակ խմբեր՝ «Կյանքի խոսք», «Ավետարանի հավատքի քրիստոնյաների եկեղեցի» և այլն։ Հիսունականները չեն ընդունում քրիստեական եկեղեցու պաշտոն, ծեսերը, սրբապատկերները, խաչը։

Հայաստանում ապրում են մի քանի տասնյակ բուդդայականներ։ Բացի հայկական բուհերում սովորող ուսանողներից, որտեղ տարածված է բուդդիզմը, Երևան քաղաքում կա փոքրիկ բուդդայական համայնք, որը հիմնականում բաղկացած է հայազգի մտավորականներից։ Քրիստոնեության հետևորդների կողմից քննադատության, ոտնահարումների և «աղանդավորության» մեղադրանքների պատճառով Հայաստանի բուդդայական համայնքը բաց կրոնական ծեսեր չի իրականացնում և խուսափում է հրապարակայնությունից՝ նախընտրելով հավաքներ տանը։

Մարդահամարի ժամանակ եզդիները որակվել են որպես ինքնուրույն էթնոս, իսկ նրանց ավանդական կրոնը պաշտոնապես հրապարակված մարդահամարի նյութերում առկա է «շարֆադինական» անվանումով։ 35 308 էթնիկ եզդիներից շարֆանիդի կրոնին է պատկանում 69 %-ը (24 518 մարդ), բացի այդ շարֆանիդի կրոնին է պատկանում էթնիկ քրդերի 31 %-ը (682 մարդ)։ Հայաստանում ապրում է շարֆանիդի կրոնի 25 204 հետևորդ (երկրի բնակչության 0,83 %-ը)^[2]։ Եզդիները հիմնականում բնակվում են Արագածոտնի գյուղերում՝ Երևանից հյուսիս-արևմուտք։ 2012 թվականի սեպտեմբերի 29-ին Հայաստանի Արմավիրի մարզում հանդիսավորությամբ բացվել և օծվել է եզդի «Ձիարաթ» տաճարը։ Սա առաջին տաճարն է, որը կառուցվել է Հյուսիսային Իրաքի եզդիների հայրենիքից դուրս, որը Հայաստանում գտնվող եզդիների հոգևոր կարիքները բավարարելու համար է^[12]։

Հայաստանում ապրում է 3 հազար հուդայական, հիմնականում Երևանում^[13][14]։

Հայաստանում ապրում են իսլամի հետևորդներ, այդ կրոնը դավանում են քրդերը, պարսիկները, ադրբեջանցիները^{[15][16][17][18]}։ Երևանում մուսուլմանների համար գործում է մզկիթ^[19] և այլ ժողովուրդներ։

Այժմ Հայաստանում քուրդ մուսուլմանների համայնքը անցնում է հազար մարդուց, նրանց մեծ մասը բնակվում է Կոտայքի մարզում՝ Երևանից հյուսիս, որոշ մուսուլմանն ադրբեջանցիներ ապրում են Հայաստանի արևելյան և հյուսիսային սահմանների մոտ գյուղական վայրերում։ Երևանում բնակվում են մոտ մի քանի հարյուր մուսուլման, հիմնականում քրդեր և պարսիկներ՝ Մերձավոր Արևելքից։

Հիմնական հոդված՝ Աթեիզմը Հայաստանում

2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով՝ երկրում բնակվում է 5434 հեթանոս^[2]։

Էթնիկ հայերի թվում որպես հեթանոսներ իրենց համարել են 734 մարդ կամ երկրի բոլոր էթնիկ հայերի 0,02 %-ը։ Էթանիզմը նոր հեթանոսական կրոնական շարժում է, որը վերստեղծել է հայերի ավանդական նախաքրիստոնեական կրոնը։ Ոչ լեզվական ծեսերը պարբերաբար անցկացվել են Գառնու տաճարում։ Հայաստանում Արորդի հեթանոսական համայնքի ղեկավարն է քրմուհի Զոհրաբ Պետրոսյանը։ Հետևորդների ճշգրիտ թիվը անհայտ է։ Էթանիզմի հետևորդներն են եղել հայ ականավոր քաղաքական գործիչ Աշոտ Նավասարդյանը և Անդրանիկ Մարգարյանը՝ երկրի նախկին վարչապետը^[20]։

2005 թվականի դեկտեմբերին կատարված փոփոխություններով Սահմանադրությունը նախատեսում է դավանանքի ազատություն, սակայն օրենքը որոշակի սահմանափակումներ է դնում կրոնական փոքրամասնությունների հետևորդների դավանանքի ազատության վրա, և գործնականում կան որոշ սահմանափակումներ։ Հայ Առաքելական Եկեղեցին, որն ունի պաշտոնական իրավաբանական կարգավիճակ՝ որպես ազգային եկեղեցի, օգտվում է այլ կրոնական խմբերի համար անհասանելի մեծ արտոնություններից։ Որոշ դավանանքներ հաղորդել են կառավարության միջին կամ ցածր մակարդակի պաշտոնյաների կողմից խտրականության մասին, սակայն նշել են, որ բարձր մակարդակի պաշտոնյաները ավելի հանդուրժող են։ Կրոնական փոքրամասնությունների որոշ խմբերի նկատմամբ սոցիալական հարաբերությունները եղել են երկակի, և հաղորդագրություններ են հայտնվել այդ խմբերի անդամների նկատմամբ սոցիալական խտրականության մասին^[21]։

• Հիսուս Քրիստոս
• Աստվածաշունչ
• Աղանդավորություն
• Աթեիզմը Հայաստանում