Խաչիսար
Խաչիսար, նաև՝ Չարդախլու (ադրբ.՝ Çardaqlı), գյուղ Արևելյան Հայաստանում, Ելիզավետպոլի նահանգի Ելիզավետպոլի գավառում, ներկայումս՝ Ադրբեջանի Հանրապետության Շամխորի շրջանում, պատմական Մեծ Հայքի Ուտիք նահանգի Շակաշեն գավառում։ Գտնվում է Շամխոր քաղաքից դեպի արևմուտք։ Մինչև Արցախյան հակամարտությունը այն ունեցել է բացառապես հայկական բնակչություն։
| Գյուղ | ||
|---|---|---|
| Խաչիսար | ||
| ռուս.՝ Чардахлы ադրբ.՝ Çardaxlı ադրբ.՝ Çənlibel | ||
| Երկիր | Կաղապար:Դրոշավորում/ադրբեջան | |
| Շրջան | Շամքիրի | |
| Այլ անվանումներ | Չարդախլու, Չարդախլի, Չարդակլու, Չարտախլու | |
| ԲԾՄ | 1289 մետր | |
| Պաշտոնական լեզու | Ադրբեջաներեն | |
| Ազգային կազմ | Ադրբեջանցիներ | |
| Կրոնական կազմ | Շիա իսլամ | |
| Տեղաբնականուն | չարդախլեցի | |
| Ժամային գոտի | UTC+4 | |
| Փոստային դասիչ | AZ5700 | |
| Ավտոմոբիլային կոդ | 57 | |
| ||
Գյուղը նախկինում գտնվում էր Խաչասար լեռան արևելյան լանջին, իսկ այնուհետև տարածվել է նաև արևմտյան լանջի վրա։
Ըստ ավանդության Խաչասար լեռան վրա եղել է մի մեծ զանգ, որով շրջակա բնակիչներին նախազգուշացրել են թշնամիների հարձակումների մասին։
Խաչիսարը հին, բազմադարյան մշակույթ ունեցող գյուղ է։ Այն եկել է դարերի խորքերից։ Դա են վկայում նրա բազմաթիվ հուշարձանները՝ խաչքարերը, տապանաքարերը, մատուռները, եկեղեցին։
Անվան ստուգաբանություն
Գյուղի անվանումը ժողովրդական ստուգաբանությամբ նշանակում է «չորս լեռների միջև ընկած բնակավայր»։
Հայերի բռնագաղթը
Չարդախլու գյուղը 1988 թվականին հայաթափվել է Շամխորի շրջանի առաջին քարտուղար Ասադովի անմիջական ջանքերով։ Նա նաև բռնություն է կիրառել գյուղի հայ տղամարդկանց ու ձերբակալել վերջիններիս[1]։Գյուղի տեղահանված բնակչությունից 310 ընտանիքը, ինչպես նաև 12 ընտանիք Շահումյանի շրջանից ապաստան գտան Տավուշի Զորական գյուղում[2]։
Բնակչություն
1907 թվականին ուներ 1863 , իսկ 1975 թվականին՝ 4000 բնակիչ։
Տնտեսություն
Բնակչության հիմնական զբաղմունքը այգեգործություն, անասնապահություն, հացահատիկային կուլտուրաների մշակությունն էր։
Օգտակար հանածոներ
Գյուղի մոտակայքում կան մետաղի պաշարներ։
Պատմամշակութային կառույցներ
Չարդախլուի մոտակայքում կան բազմաթիվ հնություններ` վանքերի, մատուռների և բերդերի ավերակներ, բնակատեղիներ։ Գյուղում է գտնվում Վահրամ իշխանի 2 բերդերը (XIII-XVI դարեր)։
Հասարակական կառույցներ
Գյուղն ուներ միջնակարգ և ութամյա դպրոցներ, մշակույթի տուն, կինոյի տուն, 2 գրադարան, կենցաղսպասարկման տաղավարներ և հիվանդանոց։ Ծխական դպրոցը գործել է դեռևս 1960-ական թվականներին[3]։
Հայտնի անձինք
- Հովհաննես Բաղրամյանը - Խորհրդային Միության Խորհրդային Միության մարշալ, կրկնակի հերոս
- Համազասպ Բաբաջանյանը - Խորհրդային Միության Զրահատանկային զորքերի Գլխավոր մարշալ
- Արշակ Տեր-Ղուկասովը - Ցարական բանակի հայազգի զորավար, գեներալ-լեյտենանտ
- Ջհան Մարգարյանը - Ցարական բանակի գեներալ-մայոր
- Յուրի Մարտիրոսյանը - գեներալ-մայոր
- Իլյա Բաղրամյանը - գեներալ-մայոր
- Լեոնիդ Մարտիրոսյանը - գեներալ-մայոր
- Գարեգին Գաբրիելյանը - գեներալ-մայոր
- Ռաֆայել Հովհաննիսյանը - գեներալ-մայոր
- Գրիգորի Ղարագյոզյանը - գեներալ-գնդապետ
- Ապկար Մանուչարյանցը - Գեորգիևյան խաչերի ասպետ, օդաչու
- Սարգիս Մանասյանը - հայ ազգային-ազատագրական պայքարի մասնակից, Հայաստանի առաջին հանրապետության ներքին գործերի նախարարի տեղակալ, ներքին գործերի նախարար
- Սմբատ Դանիելյանը - զինվորական գործիչ, գվարդիայի գնդապետ (1940), դիվիզիայի հրամանատար
- Գարեգին Ա Հովսեփյանը - Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոս (1943-1952)
- Պարգև արքեպիսկոպոս Մարտիրոսյանը - Հայ Առաքելական Եկեղեցու Արցախի թեմի առաջնորդ, արմատներով հերոսական Չարդախլու գյուղից (1954)
- Գարեգին Յավրինեցի Քոչարյանը - բարերար (1901 - 2000)