Լյուբլյանիցա

Գետի անվանման ծագման ստույգ բացատրություն չկա։ Վարկածներից մեկի համաձայն՝ գետն իր անունն ստացել է գերմաներեն գերմ.՝ Laibach («դանդաղ ջուր») բառից, ըստ այլ ենթադրությունների՝ գետի անունը ծագել է Լյուբովիդ անձնանունից, որը գետի ափին գտնվող բնակավայրի ենթադրյալ հիմնադրի անունն է։ Իսկ արդեն գետի անունով կոչվել է Լյուբլյանա քաղաքը^[2][3]։

Հռոմեական կայսրության ժամանակաշրջանում գետը և նրա ափին գտնվող բնակավայրը, որը գտնվել է ժամանակակից Վրխնիկայի տեղում, կոչվել են Նավպորտ (լատին․՝ Nauportus)^[4]։ Միջնադարյան աղբյուրներում գետը կոչվել է գերմանական և լատինական անուններով՝ Leybach (1254 թվական), Laibacus (1260 թվական), Leybach (1265 թվական), Laybach (1314, 1443 թվականներ)։ Սլովենական անվանումն առաջին անգամ օգտագործել է Յանեզ Վայկարդ Վալվազորը^[5]։

Իր ողջ ընթացքում գետը յոթ անգամ անհետանում է կարստային խորխորատներում և կրկին հայտնվում է մակերեսին՝ փոխելով իր անունը^[4][6][7]։ Իր հոսանքի սկզբում այն կոչվում է Տրբուխովիցա (սլովեն.՝ Trbuhovica), ապա Օբրխ (սլովեն.՝ Obrh), Ստրժեն (սլովեն.՝ Stržen), Ռակ (սլովեն.՝ Rak), Պիվկա (սլովեն.՝ Pivka), Ունիցա (սլովեն.՝ Unica) և միայն Վրխնիկա քաղաքից ներքև է ստանում Լյուբլյանիցա անվանումը^[7][8]։

Վրխնիկա քաղաքից մինչև Սավա գետի մեջ թափվելու վայրը գետի երկարությունը 41 կմ է^[8]։ Ջրհավաք ավազանի մակերեսը 1890 կմ² է^[6]։ Գետի լայնությունը 25-30 մ է, առավելագույն խորությունը՝ մինչև 12 մ^[9]։ Դրա հոսանքը մոտ 20 կմ անցնում է ստորգետնյա կարստային քարանձավներով։ Լյուբլյանիցայի ջրահավաք ավազանում հայտնաբերվել են կարստային բիֆուրկացիաներ, որտեղ մեկ տեղամասի ջուրը միաժամանակ հոսում է տարբեր կողմեր։ Լյուբլյանիցայի ափին՝ Սավա գետը թափվելու վայրից 10 կմ հեռավորության վրա է տեղակայված Սլովենիայի մայրաքաղաք Լյուբլյանան։ Ջրի ծախսը տատանվում է 4,3-ից մինչև 132 մ³/վ և միջին հաշվով կազմում է 39 մ³/վ^[4]։

Գետի ավազանի մեծ մասը ձևավորվել է կավճի և Յուրայի ժամանակաշրջանի կրաքարերի հզոր շերտով և Յուրայի ու Տրիասի ժամանակաշրջանների դոլոմիտներով^[10]։ Կան նաև չորրորդական մնացորդներ, որոնց հզորությունը Պլանինյան դաշտում հասնում է 25 մետրի, բայց միջինը կազմում է 5 մ^[4]։ Ավազանի հարավային մասը՝ մինչև Վրխնիկա, ձևավորվել է դինարյան կարստով, որը բաղկացած է հիմնականում կրաքարից։ Հյուսիս-արևմուտքում գտնվում է նախալպիական կամ մեկուսացված կարստի տարածքը՝ դոլոմիտից կտրուկ լանջերով։ Ջրհավաք ավազանի մեծ մասը բաղկացած է ճեղքված կարստային ջրատար հորիզոններից, որոնք փոքր ջրային հորիզոններ են կազմում, որոնք օգտագործվում են որպես ստորգետնյա ջրերի աղբյուրներ (Լյուբլյանայի ճահիճներ)։

Լյուբլյանիցայի ակունքի և Պլանկինյան դաշտի միջև ընկած հատվածում ընկած մոտ 150 կմ² տարածքում հայտնի է ավելի քան 800 քարանձավ^[10]։

Գետի ավազանում տարվա ընթացքում հաշվվում է 100-150 անձրևոտ օր, այդ ընթացքում լինում են 1300-ից մինչև 3000 մմ տեղումներ։ Օրական տեղումների ռեկորդային քանակը կազմում է 300 մմ։ Աշնանային և ձմեռային վարարումները լինում են երկարատև անձրևներից հետո։ Գարնանային վարարումների պատճառ է դառնում բարձրլեռնային սարահարթի վրա ձյան հալչելը^[4]։

19-րդ դարի վերջին Լյուբլյանիցա գետում Կարել Դեժմանն սկսել է ջրասուզակային հնագիտական հետազոտություններ։ Հայտնաբերվել են բրոնզե անոթներ և երկաթե զենք^[9]։

Լյուբլյանիցա գետի վրա կառուցվել է Վիշապների կամուրջը^[11]։

• «Condition of Ljubljanica». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լյուբլյանիցա» հոդվածին։