Լյանո դե Չախնանտոր աստղադիտարան
Լյանո դե Չախնանտոր աստղադիտարան (իսպ.՝ Observatorios del Llano de Chajnantor), աստղագիտական աստղադիտարանների խմբի անվանումն է, որը տեղակայված է Չիլիի հյուսիսում գտնվող Ատակամա անապատում ավելի քան 4800 մ բարձրության վրա։ Կայքը գտնվում է Անտոֆագաստա շրջանում Սան Պեդրո դե Ատակամա քաղաքից մոտավորապես 50 կմ արևելք։ Տարածքի բացառիկ չոր կլիման անհյուրընկալ է մարդկանց համար, բայց հիանալի վայր է աստղագիտության համար[2]]։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ ջրի գոլորշին կլանում և թուլացնում է ենթամիլիմետրային ճառագայթումը։ Լյանո դե Չախնանտոր աստղադիտարանը աշխարհի ամենամեծ և ամենաթանկ աստղագիտական աստղադիտակի նախագիծն է։ Լյանո դե Չախնանտոր աստղադիտարանը և շրջակա տարածքը Չիլիի կառավարության կողմից նշանակվել են որպես Չախնանտոր գիտական արգելոց (իսպ.՝ Reserva Científica de Chajnantor)[3]։
| Լյանո դե Չախնանտոր աստղադիտարան | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | աստղագիտական աստղադիտարան |
| Կազմված է | Ատակամայի միլիմետրային միջակայքի ալեհավաքների մեծ ցանց, Atacama Pathfinder Experiment?, Atacama Submillimeter Telescope Experiment?, NANTEN2 Observatory?, Atacama Cosmology Telescope?, Q/U Imaging ExperimenT?, POLARBEAR? և University of Tokyo Atacama Observatory? |
| Երկիր |  Չիլի[1] |
| Տարածքաշրջան | Q119107529? |
| Վայր | Անտոֆագաստա |
| ԲԾՄ | 4800 մետր |
| Հիմնադրվել է՝ | 1999 |
 Llano de Chajnantor Observatory Վիքիպահեստում | |
Տարածքի նկարագրություն
Լյանո դե Չախնանտոր աստղադիտարանը գտնվում է Պունա դե Ատակամա սարավանդի արևմտյան կողմում, որը Ալտիպլանոյի հարավային մասի մեկ այլ անուն է։ Անդերի գլխավոր լեռնաշղթան գտնվում է ավելի քան 200 կմ դեպի արևելք, ավելի Արգենտինային մոտ։ Լյանո դե Չախնանտոր տեղանքն ինքնին սահմանափակված է Պուրիկո համալիրի հրաբխային գագաթներով, որոնք ակտիվ են եղել Հոլոցենում, բայց չեն ժայթքել պատմական ժամանակներում[4]։
Նոսր մթնոլորտը դժվարացնում է մարդկանց աշխատանքը, ուստի Ատակամայի մեծ միլիմետրայինի ցանցի գործունեության մեծ մասը անց է կացվում Սալար դե Ատակամա ավազանում գտնվող բազային ճամբարում՝ մոտավորապես 2,900 մ բարձրության վրա։ Ատակամայի մեծ միլիմետրայինի ցանցի տեղամասում տեղումների քանակի տարեկան միջինը կազմում է 100 մմ[5]։
Աստղադիտակներ
Լյանո դե Չախնանտոր լեռան աստղադիտակներ
- Ատակամայի միլիմետրային միջակայքի ալեհավաքների մեծ ցանց (ALMA)
- Ատակամայի հետախուզական փորձից (Atacama Pathfinder Experiment, APEX)
Պամպա լա Բոլա լեռան աստղադիտակներ
- Ատակամայի ենթամիլիմետրային աստղադիտակի փորձարկում (ASTE)
- NANTEN2 Աստղադիտարան (NANTEN2)
Աստղադիտակներ հարակից գագաթների վրա
- Ատակամա տիեզերագիտական աստղադիտակ (ACT)
- Տոկիոյի համալսարանի Ատակամայի աստղադիտարան (TAO)
- Սերո Չայնանտորի Ատակամայի աստղադիտակ (CCAT)
- Խուան Տրան աստղադիտակ (HTT)
Նախկին աստղադիտակներ
- QU Պատկերման փորձ (QUIET)
- Տիեզերական ֆոնային պատկերիչ (CBI)
- Շարժական անիզոտրոպային աստղադիտակ (MAT կամ MAT/TOCO)