Թայբըրն

Գյուղի անունը ծագել է Թայբըրն առվակից (անգլ.՝ Tyburn Brook), որը Թեմզա թափվող Ուեսթբորն գետակի (անգլ.՝ River Westbourne) վտակն է։ Թայբըրն անունը նշանակել է Սահմանային վտակ (Teo Bourne)^[1] ։

Թայբըրն տեղանքը հիշատակվում է դեռևս «Ահեղ դատաստանի գրքում» և գտնվել է ժամանակակից Մարմարյա դարպասի տեղում, Օքսֆորդ սթրիթի արևմտյան ծայրում։ Մինչև Օքսֆորդ սթրիթի ի հայտ գալը Թայբըրն գյուղ տանում էին Թայբըրն Ռոուդ (անգլ.՝ Tyburn Road) և Թայբըրն Լեյն (անգլ.՝ Tyburn Lane)։1236 թվականից Լոնդոնի անագե խողովակներով ինքնահոսով ջուր է մատակարարվել Թայբըրնի աղբյուրներից։ Ջրից բոլորը կարող էին օգտվել^[2]։Թայբըրնը հին ժամանականերից կատարել է որոշակի հասարակական դեր։ Այստեղ են գտնվել նոր քարեդարյան հուշարձան Օսվուլֆ Սթոունը (անգլ.՝ Oswulf’s Stone), որի անունով է կոչվել Միդլսեքսի տարածքում գտնվող հին անգլիական Օսուլսթոն Հանդրիդ (անգլ.՝ Ossulstone Hundred) համայնքը։ 1851 թվականին, Մարմարյա դարպասի կառուցման ժամանակ հնադարյան քարը թաղվել է, բայց հետագայում հանվել է ցուցադրվել դարպասի կողքին։ 1869 թվականին քարը անհետացել է։

Հին Թայբըրն երկար տարիներ եղել է Լոնդոնի հանցագործների ցուցադրական մահապատիժներ կայացնելու պաշտոնական վայրը։ 1783 թվականից հետո ցուցադրական մահապատիժների վայրը տեղափոխվել է Նյուգեյթի բանտի դիմացի հրապարակ։ 1868 թվականից սկսած ըստ օրենքի մահապատիժները սկսել իրականացվել Նյուգեյթի բանտի պատերից ներս հասարակության աչքից հեռու։

1196 թվականին Թայբըրնում գետի ափին կատարվել է առաջին մահապատիժը և փաստագրվել է։ 1571 թվականին ներկայիս Մարմարյա դարպասի տեղում կառուցվել է Թայբըրնի ծառը (անգլ.՝ Tyburn Tree)։ Այդ եռակի ծառը (անգլ.՝ Triple Tree) սարքված է փայտյա չորսուներից, հիմքում եռանկյուն պրիզմա էր։ Ժողովուրդն այն անվանում էր եռաոտ ծեծանստարան (անգլ.՝ three legged mare)։ Այդ կախաղանի վրա կարելի էր միաժամանակ 24 մարդ կախել։ Նա բարձր դիրք էր գրավում և Լոնդոնի արևմտյան մասում լավ կողմնորոշիչ էր և հանդիսանում էր օրինականության խորհրդանիշ։ Հաճախ օգտագործվել է մասսայական մահապատիժների համար, ինչպես՝ 1649 թվականի հունիսի 23-ին, երբ միանգամից կախել են 23 տղամարդու և մեկ կնոջ։ Մահապատիժներից հետո մարմինները կամ թաղվում էին մոտակայքում կամ հանձնվում էին բժիշկներին անատոմիական փորձերի համար^[3]; 1540 թվականին պառլամենտի ընդունած օրենքի համաձայն բժիշկ-վիրաբույժերի գիլդիան (անգլ.՝ Surgeons Guild) միացել է վարսավիների ընկերության (անգլ.՝ Company of Barbers) հետ և այդ միությանը թույլատրվել է փորձերի համար տարեկան մահապատժի ենթարկված չորս հանցագործի դիակ վերցնել^[4]։

• Captain Benson: Tyburn Death Trip: The Lives, Crimes and Executions of the Most Notorious Highwaymen, Murderers and Thieves. Creation Books, New York 2004, ISBN 1-84068-075-X, 624 Seiten (անգլ.)
• Alan Brooke: Tyburn: London’s fatal tree / Alan Brooke & David Brandon. Sutton, Stroud 2004. ISBN 0-7509-2971-5, IX, 246 Seiten. (անգլ.)
• Donald Rumbelow: The Triple Tree: Newgate, Tyburn and Old Bailey. Harrap, London 1982, ISBN 0-245-53877-1, 223 Seiten (անգլ.)