Զատիկի նապաստակ

Նապաստակը տարածված պատկեր է եղել միջնադարյան եկեղեցական արվեստում։ Հնում մարդիկ (ինչպես օրինակ՝ Պլինիոս Ավագը, Պլուտարքոսսը և Էիլանը) հավատում էին, որ նապաստակները հերմաֆրոդիտ են^[4][5][6]։ Այն գաղափարը, որ նապաստակը կարող էր բազմանալ առանց կուսությունը կորցնելու, հանգեցրել է Մարիամ Աստվածածնի հետ դրա կապին․ երբեմն նապաստակների կարելի է հանդիպել գունագեղ ձեռագրերում և Հյուսիսային Վերածննդի՝ Աստվածածնի և Մանուկ Հիսուսի նկարներում։ Կարող է նաև կապված լինել Սուրբ Երրորդության հետ, ինչպես երեք նապաստակների պատկերազարդումը որոշ եկեղեցիների վրա^[4][7]։

Ձվերը Հին աշխարհում օգտագործվել են որպես պտղաբերության խորհրդանիշ^[8]։ Մ.թ. 1-ին դարում փյունիկյան ձվերի պատկերապատման միջոցով դրանք դարձել են քրիստոնեության խորհրդանիշ, որը կապված է վերածննդի հետ, իսկ Զատկի հետ սկսել են կապվել միջնադարյան Եվրոպայում, ու դրանք ուտելն արգելվել է Մեծ պահքի ընթացքում։ Այդ ժամանակի Անգլիայում Մեծ պահքի նախորդ շաբաթ օրը երեխաները սովորություն են ունեցել դռնեդուռ գնալու, որպեսզի ձու խնդրեն։ Մարդիկ ձվերը հանձնել են երեխաներին որպես հատուկ հյուրասիրություն^[9]։

Որպես հատուկ ուտեստ ձվերը հավանավար ներկված էին լինում, քանի որ կազմում էին Զատիկի տոնակատարության մի մասը։ Հետագայում գերմանացի բողոքականները պահպանել են Զատկին գունավոր ձվեր ուտելու սովորույթը, չնայած նրանք հրաժարվել էին պահքի ավանդույթից^[10]։ Որոշ ծաղիկների հետ եփված ձվերը փոխում են իրենց գույնը՝ գարունը բերելով տներից ներս․ ոմանք ժամանակի ընթացքում ավելացրել են նաև ձվի նախշազարդման սովորույթը^[11]։ Մինչ այժմ Արևելյան Ուղղափառ եկեղեցու շատ քրիստոնյաներ սովորաբար իրենց Զատկի ձվերը կարմիր են ներկում^[12]՝ արյան գույնով, ի խորհրդանշումն զոհաբերված Հիսուսի արյան (և գարնան ժամանակ կյանքի թարմացման)։ Օգտագործվում է նաև կանաչ գույնը, որը խորհրդնշում է երկարատև ձմեռվանից հետո նորաբողբոջ սաղարթները։ Ուկրաինացիների՝ Զատիկի ձու նախշելու արվեստը թվագրվում է հնագույն, նախաքրիստոնեական ժամանակներով։ Արվեստի այս տեսակի տարբերակներ հանդիպում են նաև արևելյան և կենտրոնական եվրոպական այլ մշակույթներում^[13]։

Ձու բերող նապաստակի գաղափարը ԱՄՆ է հասել 18-րդ դարում։ Գերմանացի բողոքական ներգաղթյալներն իրենց երեխաներին պատմում էին Osterhase-ի մասին (երբեմն էլ ասում էին Oschter Haws^[14])։ Hase նշանակում է «նապաստակ», ոչ թե «ճագար», և հյուսիսարևմտյան Եվրոպայի ժողովրդական բանահյուսության մեջ այն իսկապես նապաստակ է։ Ըստ ավանդույթի՝ միայն լավ երեխաներն են գունավոր ձվեր նվեր ստացել այն բույնի մեջ, որը նրանք պատրաստում էին իրենց կեպիների ու գլխարկների մեջ Զատիկից առաջ^[15]։

• 
  Երեք Նապաստակի պատուհանը Գերմանիայի Պադերբորն քաղաքի համանուն եկեղեցում
• 
  Զատիկի նապաստակներ և Զատկի ձվեր
• 
  Դոնդողից պատրաստված նապաստակներ և շոկոլադե ձվեր Զատիկի զամբյուղում
• 
  Նապաստակ և ներկված Զատկի ձվեր
• 
  Շոկոլադե Զատկի ձվեր Էլզասի «Musée du pain d'épices» թանգարանում

1835 թվականին Յակոբ Գրիմը իր «Գերմանական դիցաբանություն» աշխատության մեջ նշել է․ «Զատկի նապաստակն ինձ համար անհասկանալի է, բայց հավանաբար նապաստակը Օստարայի (գարնան աստվածուհի) սուրբ կենդանին էր»։ Այս գաղափարը կրկնել են այլ հեղինակներ, այդ թվում՝ Չարլզ Իսահակ Էլթոնը^[16] և Չարլզ Ջ․ Բիլսոնը^[17]։ 1961 թվականին Քրիստինա Հոլը գրել է․ «Նապաստակը Էասթերի (կամ Օստարա)՝ գարնան և արշալույսի սաքսոնական աստվածուհու, սուրբ կենդանին էր»^[18]։ Տեսակետը, թե Օստարան նապաստակ ուղեկից է ունեցել, որը զատկի նապաստակն է դարձել, ժողովրդականորեն ընդունվել է 1933 թվականին BBC-ի նկարահանած «Shadow of the Hare» վավերագրական ֆիլմում որպես փաստ ներկայացվելուց հետո^[19]։

Dictionary of English Folklore օքսֆորդյան բառարանում նշված է, որ «... չկա ապացույցների անգամ մի նշույլ», որ նապաստակները սուրբ են եղել Օստարայի համար, նշելով, որ Բեդան նրան որևէ կենդանու հետ չի կապել^[20]։

• Զատիկ
• Ճագար

• Charles J. Billson. "The Easter Hare". Folk-Lore. Vol. 3, No. 4 (December 1892).
• On the Bunny Trail: In Search of the Easter Bunny, Stephen Winick, Folklife Today, March 22, 2016
• Osterfuchs^[de] (Easter Fox) (in German)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Զատիկի նապաստակ» հոդվածին։