Դիսֆորիա
Դիսֆորիա (հին հունարենից δύσφορος (dúsphoros), որտեղ δυσ- (dus-) վատ, դժվար և φέρω (phérō) կրել), խորը անհանգստության կամ դժգոհության զգացողություն։ Դիսֆորիան էյֆորիայի իմաստային հակադրությունն է։ Այն կարող է ուղեկցվել դեպրեսիայով, անհանգստությամբ կամ գրգռվածությամբ։
| Դիսֆորիա Dysphoria | |
|---|---|
| Տեսակ | Տրամադրություն և ախտանիշ |
| Բժշկական մասնագիտություն | Հոգեբուժություն, կլինիկական հոգեբանություն |
Հոգեբուժության մեջ
Անհարմարության և անհանգստության ինտենսիվ վիճակները մեծացնում են ինքնասպանության փորձի ռիսկը, ինչպես նաև անձի՝ իր նկատմամբ տհաճության զգացողությունը։ Հետևաբար, դիսֆորիայի վերացումը հոգեբուժական բուժման առաջնահերթություն է։ Կարելի է բուժել դիսֆորիայի հիմքում ընկած պատճառները, ինչպիսիք են դեպրեսիան (հատկապես մշտական դեպրեսիվ խանգարումը (նախկինում դիսթիմիա) կամ հիմնական դեպրեսիվ խանգարումը) կամ երկբևեռ խանգարումը, ինչպես նաև դիսֆորիկ ախտանիշները։
Հիվանդությունների միջազգային դասակարգման (ICD-11) 11-րդ վերանայումը դիսֆորիան սահմանում է որպես «տհաճ տրամադրության վիճակ», որը կարող է ներառել դեպրեսիայի, անհանգստության, դժգոհության, դյուրագրգռության և դժբախտության զգացողություններ[1]։
Հոգեկան խանգարումների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկը (DSM-5) դասակարգում է հատուկ դիսֆորիաները օբսեսիվ-կոմպուլսիվ սպեկտրում։
Ըստ հիվանդությունների միջազգային դասակարգման (ICD-11), աշխատունակության հետ կապված դժգոհության, անհանգստության, դեպրեսիայի, դյուրագրգռության զգացողությունը ախտորոշվում է որպես մարմնի ամբողջականության դիսֆորիա[2]։
Սեռական դիսֆորիա
Սեռական դիսֆորիան անհարմարությանն, դժգոհության, անհանգստության, դեպրեսիայի, դյուրագրգռության զգացողությունն է, կապված առաջնային և երկրորդական սեռական հատկանիշների հետ։ Հոգեկան խանգարումների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկի ընթացիկ հրատարակությունը՝ DSM-5, օգտագործում է «սեռական դիսֆորիա» տերմինը, որը նախկինում կոչվում էր «սեռական ինքնության խանգարում»։
Առնչվող պայմաններ
Դիսֆորիան կարող է ներկայացվել որպես ստորև ներկայացված վիճակների ախտանիշ՝
- Խորը դեպրեսիվ խանգարում (միաբևեռ) և դիսթիմիա
- Երկբևեռ խանգարում և ցիկլոթիմիա
- Անձի սահմանային խանգարում
- Նախադաշտանային սինդրոմ
- Նախադաշտանային դիսֆորիկ խանգարում
- Կաթի դիսֆորիկ արտամղման ռեֆլեքս
- Սթրես
- Կարգավորման խանգարում դեպրեսիվ տրամադրությամբ
- Անհանգստության խանգարումներ, ինչպիսիք են հետվնասվածքային/պոստտրավմատիկ սթրեսային խանգարումը
- Դիսֆորիկ մտորում
- Դիսոցիատիվ խանգարում, ինչպիսիք են ինքնության դիսոցիատիվ խանգարումը, դիսոցիատիվ ամնեզիան և դիսոցիատիվ դեպերսոնալիզացիան
- Ուշադրության դեֆիցիտի հիպերակտիվության խանգարում, որը սահմանվում է որպես հուզական ապակարգավորում կամ «մերժման զգայունության դիսֆորիա»
- Խառը տագնապային-դեպրեսիվ խանգարում
- Սեռական դիսֆորիա
- Անձի անհատականության խանգարումներ, ինչպիսիք են անձի սահմանային անհատականության խանգարումը, կախյալ անձնային խանգարումը, անձի հիսթերիկ խանգարումը և անձի անհատականության հակասոցիալական խանգարումը
- Մարմնի դիսմորֆիկ խանգարում
- Ակատիզիա
- Հիպոգլիկեմիա
- Շիզոֆրենիա
- Սեռական դիսֆունկցիա
- Մարմնի ամբողջականության դիսֆորիա
- Անքնություն
- Քրոնիկ ցավ
Դեղորայքից առաջացած դիսֆորիա
Որոշ դեղամիջոցներ կարող են առաջացնել դիսֆորիա, ներառյալ κ-օփիոիդային ընկալիչների ագոնիստները, ինչպիսիք են սալվինորին A-ն (հալյուցինոգեն բույսի Salvia divinorum-ի ակտիվ բաղադրիչը), բուտորֆանոլը և պենտազոցինը[3], μ-օփիոիդային ընկալիչների անտագոնիստները, ինչպիսիք են նալտրեքսոնը և նալմեֆենը[4], և հակափսիխոտիկ դեղամիջոցներ, ինչպիսիք են հալոպերիդոլը և քլորպրոմազինը (գործունեության հիմքում ընկած է դոֆամինային ընկալիչների պաշարումը)[5], և այլ դեղամիջոցներ։ Դեպրեսիա և/կամ անհանգստություն առաջացնող դեղամիջոցները կարող են կապված լինել նաև դիսֆորիայի հետ։
Հայտնի մշակույթում
Իմ դեմ! թողարկեց Transgender Dysphoria Blues ալբոմը, որտեղ մենակատար Լորա Ջեյն Գրեյսը կիսվել է սեռական դիսֆորիայի իր փորձառությամբ[6]։
Շեյն Նիլսոնը թողարկել է պոեզիայի գիրք «Դիսֆորիա» վերնագրով (Erin, ON: The Porcupine's Quill, 2017), որտեղ նա ուսումնասիրել է դիսֆորիայի զարգացումը[7]։