Դեղերի հասանելիություն

Շուկա մուտք գործելու խոչընդոտների մեծ մասը պայմանավորված է շուկայական մրցակցությամբ և դրա բացակայությամբ։

Արտոնագիրը սեփականատիրոջը տրամադրում է բացառիկ իրավունք ապրանքի կամ գործընթացի նկատմամբ 20 տարի որոշակի տարածաշրջանում^[5];ենթադրվում է, որ արտոնագրային պաշտպանությունը թույլ է տալիս դեղագործական ընկերություններին ունենլմենաշնորհ որոշակի դեղերի և գործընթացների վրա^[6][7]։

Տվյալների բացառիկությունը կարգավորող միջոց է, որը սահմանափակում է կլինիկական փորձարկումների տվյալների օգտագործումը և տրամադրում է փորձարկում իրականացնողին տվյալների նկատմամբ ժամանակավոր բացառիկ իրավունքներ^[6]։ Շատերն կարծում են, որ բացառիկության ժամկետների երկարաձգումը կարող է հետևանքներ ունենալ դեղորայքների, հատկապես ընդհանուր ապրանքանիշները Զարգացող երկիր առաքելու հարցում։ Այնուամենայնիվ, արտոնագրային պայմանների երկարաձգումը կարող է համարվել ֆինանսավորման աղբյուր ցածր եկամուտ ունեցող երկրներ դեղերի նվիրատվությունների համար ֆինանսավորման աղբյուր^[8]:։ Մյուսները ենթադրում են, որ տվյալների բացառիկությունը նվազեցնում է ընդհանուր դեղամիջոցների հասանելիությունը։ Շատերը պնդում են, որ դեղագործական ընկերությունները պահանջում են տվյալների բացառիկություն՝ ձգտելով ընդլայնել իրենց մենաշնորհները՝ պաշտպանելով արտոնագրերով և տվյալների բացառիկությամբ տրամադրվող շուկայական դեղամիջոցների պաշտպանությունը^[6]։

Որոշ երկրներում դեղագործական ընկերությունները վերջնական վերահսկում են իրենց արտոնագրված արտադրանքի գնագոյացումը։ Հետևաբար, սեփականատերը վերահսկում է դեղերի գնագոյացումը՝ հիմնվելով գնի մակարդակը և շահույթի ցանկալի մակարդակը։ Գնորդները քիչ բան ունեն ասելու սահմանված գնի վերաբերյալ^[9]։ Անհրաժեշտ է մրցակցություն դեղերի գների իջեցման և մատչելի դեղերի հասանելիությունը բարելավելու համար^[10][11]։

Գների բարձրացումը սահմանվում է որպես հիմնական ապրանքներ վաճառողների կողմից գների չափից ավելի բարձրացում մինչև այն մակարդակը, որը համարվում է ավելի բարձր, քան ողջամիտ կամ արդարացի գինը։ Գների այս կտրուկ աճը կարող է վնասել գնորդին։ Այն նաև հանգեցնում է տարբեր սոցիալ-տնտեսական խմբերի հիմնական ապրանքների անհավասար հասանելիությանը^[12]։ Պնդվում է, որ դեղագործական ընկերությունները կտրուկ բարձրացրել են դեղերի գները, որոնք էական նշանակություն ունեն այնպիսի հիվանդությունների բուժման համար, ինչպիսիք են ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ը, հեպատիտ C և քաղցկեղը^[13]։

Շատերը պնդում են, որ զարգացող երկրներում ջեներիկ ապրանքանիշերի արտադրությունը մեծացնում է մրցակցությունը և, հետևաբար, կարևոր է դեղորայքի համաշխարհային բացը լրացնել^[9][11]։ Տարբեր աղբյուրների համաձայն ինչպիսիք են շուկայական քաղաքականության և տվյալների բացակայությունը, խոչընդոտում է ցածր եկամուտ ունեցող երկրների՝ ջեներիկ դեղամիջոցներ արտադրելոււ կարողությանը^[6]։ Այնուամենայնիվ, ցածր եկամուտ ունեցող երկրներին հաճախ բացակայում են էական նախադրյալները ընդհանուր ապրանքանիշի արտադրությունը թույլ տալու համար^[8][9]։ Որպեսզի դեղամիջոցի օգտագործումը արդյունավետ լինի, այն պետք է արտադրվի օպտիմալ լաբորատոր պայմաններում։ Զարգացող երկրներում հաճախ բացակայում են օդորակիչները, կայուն էլեկտրական էներգիան կամ սառնարանները նմուշներ և քիմիական նյութեր պահելու համար^[8]։ Բացի այդ, որակյալ ջեներիկ ապրանքանիշի արտադրությունը սահմանափակվում է շուկայական մրցակցությանը։ Պարզվել է, որ այս հնարավորությունը սահմանափակ է որոշ զարգացող երկրներում^[9][14]։

Տարածաշրջանում հիմնական լեզվով չխոսող բնակչության շրջանում բժշկության հասանելիությանը կարող են խոչընդոտ հանդիսանալ լեզվի չիմացությունը, ինչպես նաև այլ մշակութային խոչընդոտները։ Ապացույցներ կան, որ բուժ հասանելիությունը բարելավվում է՝ հիվանդների լեզվով խոսող բուժաշխատողներ միջոցով, այդ դեպքում հիվանդներն ավելի են ինֆորմացվում դեղերի ընդունման վերաբերյալ^[15]։

Մտավոր սեփականության իրավունքների առևտրին առնչվող ասպեկտների մասին համաձայնագիր (TRIPS), բազմակողմ համաձայնագիր է [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության] (ԱՀԿ) բոլոր անդամ երկրների միջև, որը ուժի մեջ է մտնում 1995 թվականի հունվարից^[16]։ Այս համաձայնագիրը ներմուծեց մտավոր սեփականության իրավունքներ (ՄՍԻ) գրեթե բոլոր ձևերի կիրառման և պաշտպանության համաշխարհային չափանիշները, ներառյալ արտոնագրերի և տվյալների պաշտպանությանը։ Համաձայն TRIPS համաձայնագրի, ԱՀԿ անդամ երկրները, մի քանի բացառություններով, պարտավոր են իրենց օրենքները հարմարեցնել ՄՍ իրավունքների պաշտպանության նվազագույն չափանիշներին։ Անդամ երկրները նաև պարտավոր են հետևել հատուկ կիրարկման ուղեցույցներին, իրավական միջոցներին և վեճերի լուծման ընթացակարգերին։ Մինչ TRIPS-ը, այլ միջազգային կոնվենցիաներն ու օրենքները չէին սահմանում ինտելեկտուալ սեփականության մասին օրենքների նվազագույն չափորոշիչները միջազգային առևտրային համակարգի համար։ Ենթադրվում է, որ TRIPS համաձայնագիրը ամենամեծ ազդեցությունն ունի դեղագործական արդյունաբերության և դեղերի հասանելիության վրա^[17]։ Ենթադրվում է, որ TRIPS համաձայնագիրը բացասաբար է ազդել Հնդկաստանի նման երկրներում դեղագործական արդյունաբերության վրա։ Այնուամենայնիվ, մյուսները պնդում են, որ համաձայնագիրը բաց է մեկնաբանությունների համար։ TRIPS համաձայնագրի կետը թույլ է տալիս պարտադիր լիցենզավորում, որը թույլ է տալիս արտադրել արտոնագրված դեղերի գեներիկ ապրանքանիշեր՝ ազգային արտակարգ իրավիճակների դեպքում մրցակցային շուկայում սահմանված գներով^[9]։ Օրինակ, շատերը կարծում են, որ ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի ճգնաժամը Աֆրիկայում և Հարավ-Արևելյան Ասիայում և ՁԻԱՀ-ի հիմնական դեղերի անբավարար հասանելիությունը համարվում է ճգնաժամային է։ Հետևաբար, TRIPS համաձայնագիրը կարող է մեկնաբանվել այնպես, որ թույլ տա ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի դեմ արտոնագրված դեղերի ընդհանուր ապրանքանիշերի արտադրությունը^[9]։

Հետագա օրենսդրությունը, ինչպիսին է 2001 թվականի Դոհայի հռչակագիրը աշխատեց շտկելու TRIPS համաձայնագրի բացասական կողմերը^[18]։ The Doha Հռչակագիրը TRIPS համաձայնագրի և հանրային առողջության մասին, որն ուժի մեջ է մտել 2001 թվականի նոյեմբերին, ընդունվել է ԱՀԿ նախարարական համաժողովի 2001 թ. կողմից։ Շատերը պնդում էին, որ TRIPS համաձայնագիրը խանգարում է զարգացող երկրներին միջոցներ ձեռնարկել մատչելի դեղամիջոցների հասանելիությունը բարելավելու համար, հատկապես հանրային առողջությանը վերաբերող հիվանդությունների համար, ինչպիսիք են ՄԻԱՎ, տուբերկուլյոզը և [[մալարիան]։ ]։ Դոհայի հռչակագիրն արձանագրում է զարգացող երկրների մտահոգություններին, որ արտոնագրային պաշտպանության կանոնները և այլ ՄՍԻ-ները խոչընդոտում են այդ երկրների բնակչության համար մատչելի դեղամիջոցների հասանելիությանը^[19]։ Դոհայի հռչակագիրը շեշտում է TRIPS համաձայնագրի ճկունությունը և ընդգծում է համապատասխան կառավարությունների իրավունքները մեկնաբանելու TRIPS համաձայնագիրը հանրային առողջության տեսանկյունից։ Այն վերաբերում է TRIPS-ի որոշակի մասերին, օրինակ՝ [[դեղագործական դեղերի] համար պարտադիր լիցենզավորման օգտագործումը միայն ազգային արտակարգ իրավիճակների և ծայրահեղ հրատապ իրավիճակների դեպքում, և իրավունքը՝ որոշելու, թե ինչ է դա նշանակում, օրինակ՝ հասցեագրելու [[[հանրային առողջապահություն]] խնդիրներ^[19]։

Հռչակագիրը նաև թույլ է տալիս արտադրական հնարավորություններ չունեցող երկրներին դիմել այլ երկիր՝ արտոնագրված դեղամիջոցների ընդհանուր ապրանքանիշերի արտահանման համար^[18][20]։ Սա հայտնի է որպես պարագրաֆ 6 համակարգ^[21]։2010թ.-ի դրությամբ այդ համակարգը մեկ անգամ է դիմում ստացել Կանադայից Ռուանդա դեղերի արտահանման վերաբերյալ հարցում կատարելով դրա արդյունքների և ներուժի վերաբերյալ տարբեր կարծիքներ կան^[21][22][23]։

Ենթադրվում է, որ Հարավային Աֆրիկայում ՄԻԱՎ-ով վարակված ավելի քան 4 միլիոն մարդ կա։ Դրանցից միայն 10,000 մարդ կարող է թույլ տալ օգտվել հիմնական ՁԻԱՀ-ի դեղամիջոցներրց իրենց վաճաքային գներով։ Մալավի մեկ միլիոն վարակված անհատներից 30-ին է հասանելի ՁԻԱՀ-ի համար անհրաժեշտ կենսական դեղամիջոցները^[9]։ Ուգանդայում մոտ 820,000 վարակված անձանցից միայն մոտ 1,2%-ն է կարող իրեն թույլ տալ ՁԻԱՀ-ի դեմ պայքարի հիմնական դեղամիջոցներ^[24]։

Ենթադրվում է, որ Լատինական Ամերիկա տարածաշրջանում կա 1,8 միլիոն ՄԻԱՎ վարակակիր անհատներ։ Բրազիլիան համարվում է ՁԻԱՀ-ի համաճարակից ամենաշատ տուժածներից մեկը։ ՄԻԱՎ-ի բարձր տարածվածություն կա նաև փոքր երկրներում, ինչպիսիք են Գվատեմալան, Հոնդուրասը և Բելիզը^[25]։ Այնուամենայնիվ, Բրազիլիան պնդում է, որ չունի սահմանափակող արտոնագրային օրենքներ։ 1990-ականների կեսերին Բրազիլիան սկսեց արտադրել ՁԻԱՀ-ի համար կենսական նշանակություն ունեցող դեղամիջոցների ընդհանուր տարբերակները։ Դրա շնորհիվ Բրազիլիայում ՁԻԱՀ-ից մահացության մակարդակը նվազել է գրեթե 50%-ով^[9]։

Շատ հնդիկ ընտանիքներ ապրում են ծայրահեղ աղքատության պայմաննրում՝այդ ատճառով առողջապահական ծախսերի համառ բավարառ գումար չի լինում։ 1972 թվականից մինչև 2005 թվականը, Հնդկաստանում դեղերի համար արտոնագրային օրենքների բացակայության պատճառով, հնդկական դեղագործական ընկերությունները կարողացան օգտագործել այլընտրանքային, իրավական գործընթացներ դեղերի արտադրության համար։ Ընդհանուր դեղամիջոցների այս ընկերությունները կարողացան արտադրել ցածր գներով դեղեր, որոնք համարվում էին աշխարհում ամենամատչելինեիիրց։ Սա թույլ տվեց Հնդկաստանին անվճար հակառետրովիրուսային բուժում տրամադրել երկրում ՄԻԱՎ-ով վարակված 340,000 անձանց։ Զարգացող երկրներում դոնորների կողմից ֆինանսավորվող ծրագրերի համար գնված մեծահասակների հակառետրովիրուսային դեղամիջոցների մեծ մասը մատակարարվել է հնդկական ջեներիկ դեղերի ընկերությունների կողմից։ Համաձայն TRIPS Համաձայնագրի, Հնդկաստանը 2015 թվականին կրկին ներմուծեց դեղերի արտոնագրային օրենքները^[10]։

պատվաստումներով կանխարգելվող հիվանդություններից մահացությունների մեծ մասը տեղի է ունենում ցածր և միջին եկամուտ ունեցող երկրներում։ Ցածր եկամուտ ունեցող երկրներում մահացությունների ավելի քան 90%-ը պնևմակոկային հիվանդություն-ից է, 95%-ը Hib-ից, իսկ 80%-ը՝ հեպատիտ B-ից։ Թեև լայնորեն օգտագործվում են զարգացած երկրներում, 2006 թվականին Աֆրիկայում Hib պատվաստանյութի օգտագործումը կազմում էր մոտ 24% Ամերիկաներում, Հեպատիտ B պատվաստանյութի օգտագործումը կազմում էր 90%։ Հարավարևելյան Ասիայում, որտեղ կա հեպատիտ B-ի համաճարակ, Hib պատվաստանյութցուցանիշը կազմել է ընդամենը 28%։ մարդու պապիլոմավիրուսի (HPV) պատվաստանյութը համարվում է պատմության մեջ ամենաթանկ պատվաստանյութը։ Այնուամենայնիվ, զարգացած երկրներում կանանց մեծ մասը, ունեն արգանդի վզիկի քաղցկեղ^[11]։

Ջեներիկ արտադրողների հայտնվելը ցածր եկամուտ ունեցող երկրներում, ինչպիսիք են Հնդկաստան և Բրազիլիան, առանցքային նշանակություն ունեցավ ցածր և միջին եկամուտ ունեցող երկրներում (LMICs) ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի բուժուման հասանելիությունը մեծացնելու համար։ Ջեներիկ ապրանքանիշի մրցակցության ներդրման շնորհիվ առաջին շարքի հակավիրուսային դեղերի գներն իջել են ավելի քան 99%-ով՝ 10000 դոլար/տարեկան մեկ հիվանդի համար 2000 թվականին հասնելով 70 դոլարից պակաս՝ 2014 թվականին^[11]։

[Պատկեր:5-(4-քլորոֆենիլ)-6-էթիլպիրիմիդին-2,4-դիամին 200.svg|alt=5-(4-քլորոֆենիլ)-6-էթիլպիրիմիդին-2,4-դիամինի կառուցվածքը | pyrimethamine-ի քիմիական կառուցվածքը, որը սովորաբար հայտնի է որպես Daraprim]] 2015 թվականի օգոստոսի 10-ին Turing Pharmaceuticals դեղագործական ընկերությունը, որը պատկանում է Martin Shkreli-ին, ձեռք է բերել Daraprim-ի իրավունքները^[26]։Daraprim, հակամակաբուծական և հակամալարիային դեղամիջոց, համարվում է ՄԻԱՎ-ի բուժման համար անհրաժեշտ դեղամիջոց։ Այն լայնորեն օգտագործվում է ՁԻԱՀ-ի հետ կապված և ՁԻԱՀ-ի հետ կապված տոքսոպլազմոզ ունեցող հիվանդների բուժման համար^[27]:Այն ժամանակ դեղամիջոցի այլ ընդհանուր տարբերակներ չկաին։ Թյուրինգը կտրուկ բարձրացրել է դեղամիջոցի գինը մեկ դեղահատի համար $13,50-ից մինչև $750, ինչը 5000% աճել է^[28]։

Մի շարք երկրներ և կազմակերպություններ ջանքեր են գործադրում բարելավելու դեղերի հասանելիությունը աշխարհի որոշակի տարածաշրջաններում; Կանադայի դեղերի հասանելիության ռեժիմը թույլ է տալիս զարգացող երկրներին դեղեր ներմուծել ցածր գներով^[29]։ It specifically allows companies in Այն մասնավորապես թույլ է տալիս Կանադայի այն ընկերություններին, ովքեր կարող են չունենալ դեղ պատրաստելու իրավունք, դա անել զարգացող աշխարհի որոշ երկրներ արտահանելու համար^[30]։

Բժիշկներ առանց սահմանների 1999 թվականից ի վեր նման արշավ է կազմակերպվել, որը հայտնի է որպես Անհրաժեշտ դեղամիջոցների հասանելիության արշավ^[31]

[Տանզանիայում]]-ում Առողջապահության նախարարությունը և Տանզանիայի Սննդամթերքի և դեղերի վարչությունը և դեղերի հասանելիության բարձրացման ռազմավարություն են ներդրել դեղերի տրամադրման համար։ Այն աշխատեց ստեղծել դիսպենսերների համազգային ցանց, որն իր քաղաքացիներին մատուցում է որակյալ դեղագործական դեղամիջոցներ և ծառայություններ^[32]։

GAVI պատվաստումների դաշինքը միջազգային պետական-մասնավոր համագործակցություն է, որը ստեղծվել է 2000 թվականին, որը նվիրված է ցածր եկամուտ ունեցող երկրներում պատվաստանյութերի հասանելիության բարձրացնելու համար^[33]։ Կազմակերպությունը համագործակցում է մի քանի զարգացող երկրների, դոնոր կառավարությունների, հետազոտական գործակալությունների և պատվաստանյութ արտադրող ընկերությունների հետ ինչպես արդյունաբերական, այնպես էլ զարգացող երկրներում։ Այն նաև համագործակցում է այնպիսի կազմակերպությունների հետ, ինչպիսիք են Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը, UNICEF, Համաշխարհային բանկը, Բիլ և Մելինդա Գեյթս հիմնադրամը և այլ մասնավոր բարերարներ^[34]։ GAVI-ն նշվում է որպես պատվաստանյութերի արտաքին ֆինանսավորման կարևոր աղբյուր ցածր եկամուտ ունեցող երկրներում և վճռորոշ դեր է խաղացել HPV պատվաստանյութի և այլ նոր պատվաստանյութերի ստեղծման գործում զարգացող երկրներում^[11]:։

[Քենիայում]] Քենիայի կոալիցիան հիմնական դեղամիջոցների հասանելիության համար (KCAEM) ստեղծվել է ի պատասխան Քենիայի Արդյունաբերական սեփականության մասին 2001 թվականի օրենքի։ Ակտը նախանշում է արտոնագրատերերի իրավունքները։ Այս կոալիցիայի անդամներն են տեղական համայնքային և ազգային ՀԿ-ները, միջազգային ՀԿ-ները, առողջապահական ծառայություններ մատուցողները, լրագրողները, իրավաբանները և այլ անձինք։ Կոալիցիան հիմնականում աշխատում է ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ով ապրող մարդկանց հետ և հասանելի է ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի հիմնական դեղամիջոցներին և բուժումներին^[35]։ Այն հորդորում է ճկունություն ցուցաբերել TRIPS համաձայնագրի կատարման և տեղական արտադրողների կողմից ընդհանուր հակառետրովիրուսային դեղերի արտադրությունն իրականացնելու և էժան դեղեր ներմուծելու ջանքերի հարցում^[36]:Այն նաև կոչ է անում դեղագործական ընկերություններին նվազեցնել իրենց դեղերի գինը^[37]:Կոալիցիան աջակցություն է ստացել հիմնական պետական պաշտոնյաներից և կազմակերպություններից, ինչպիսիք են Kenyan Property Institute-ը, Քենիայի Առևտրի նախարարությունը և Առևտրի նախարար պարոն Նիկոլաս Բիվոտթ պատգամավորը^[35]։