Գրիգոլ Ծերեթելի

Գրիգոլ Ծերեթելին ծնվել է Սանկտ Պետրբուրգում (Ռուսական կայսրություն), ազնվականի ընտանիքում։ Նրա հայրը` իշխան Ֆիլիմոն Ծերեթելին հայտնի իրավաբան և հասարակական բարերար էր, իսկ մայրը՝ Աննա Լուչակը, հայտնի բանասեր^[4]։

Գրիգոլի Ծերեթելին ավարտել է Ս. Պետերբուրգի համալսարանի «Բանասիրական գիմնազիան», որն ավարտել է 1888 թվականին, և պատմաբանասիրական ֆակուլտետը, որն ավարտել է 1893 թվականին ոսկե մեդալով։ Նա մնացել է դասական բանասիրության ամբիոնում՝ պրոֆեսորի պաշտոնի պատրաստվելու համար^[5]։

Արդեն մագիստրոսական թեզի թեմայով` «Հապավումները հունական ձեռագրերում` հիմնականում Սանկտ Պետերբուրգի և Մոսկվայի ձեռագրերի թվագրման հիման վրա», Գրիգոլ Ծերեթելին դասվել է պալեոգրաֆիայի խոշորագույն մասնագետների շարքում։ 1893-1897 թվականներին դասավանդել է Սանկտ Պետերբուրգի հնագիտական ​​ինստիտուտում։ (1896)-1897(9?) թվականին գիտական ​​նպատակներով գործուղումներով եղել է արտերկրներում^[6][7]։

Որպես պապիրոլոգ վերապատրաստվել է Գերմանիայում, Հումբոլդտի համալսարանում (1897(9?)-1902), որտեղ աշխատել է որպես արտահաստիքային դոցենտ և հրատարակել է Բեռլինյան պապիրուսների հավաքածուի փաստաթղթավորման 2-րդ հատորը (1900, 1904)^[7]։ 1897 թվականից աշխատել է Մյունխենի, Վիեննայի, Փարիզի, Լոնդոնի, Հռոմի, Ֆլորենցիայի, Վենետիկի թանգարաններում, Նեապոլում և Աթենքի վանքերի գրադարաններում։ Աշխատել է նաև Սինայում, Կոստանդնուպոլսում և Աթոսում^[6]։

1902 թվականին վերադարձել է Ռուսաստան և դարձել Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանի արտահաստիքային դոցենտ^[6]։ Դասախոսություններ է կարդացել Սանկտ Պետերբուրգում և Բեռլինում։

1904 թվականին պաշտպանել է մագիստրոսական թեզը Յուրիևի համալսարանում (Էստոնիա)։ 1905 թվականին ստացել է դասական բանասիրության դոկտորի կոչում և այնտեղ աշխատել որպես արտահաստիքային պրոֆեսոր^[6]։

Գրիգոլ Ծերեթելին սկսել է հետաքրքրվել հունական կատակերգություններով, երբ զբաղվել է Մենանդրիի պապիրուսների ուսումնասիրությամբ և հրապարակել է դրանք (1908-1914)։ 1914 թվականին Յուրևի համալսարանում պաշտպանել է դոկտորականը` «Մենանդրի նոր կատակերգությունները» ատենախոսությամբ։ Նշանակվել է հունական գրականության ամբիոնի հաստիքային պրոֆեսոր։ Նույն թվականին տեղափոխվել է Պետերբուրգի համալսարան, որտեղ դարձել է դասական բանասիրության պրոֆեսոր և Դասական բանասիրության ամբիոնի վարիչ (մինչև 1920 թ.)։ Նրա աշակերտներից է եղել Օսիպ Մանդելշտամը։

1914-1920 թվականներին ղեկավարելով Պետերբուրգի համալսարանի դասական փիլիսոփայության ամբիոնը` Ծերեթելին ստեղծել է պապիրոլոգիայի ռուսական դպրոցը։ 1917 թվականին Ծերեթելին ընտրվել է Ռուսական գիտությունների կայսերական ակադեմիայի թղթակից անդամ։ 1918-1920 թվականներին Բեռլինի համալսարանի հրավիրյալ պրոֆեսոր է եղել։ Ընտրվել է Գերմանացի պապիրոլոգների գիտական ​​ընկերության (1918) և Բեռլինի հնագիտության ինստիտուտի (1927) պատվավոր անդամ։

Չնայած իր հաջող կարիերային, նա համաձայնել է Իվանե Ջավախիշվիլիի առաջարկին աշխատել Խորհրդային Վրաստանում։ Գրիգոլ Ծերեթելին 1920 թվականի աշնանը տեղափոխվել է Վրաստան։ 1920-1937 թվականներին (8?) եղել է Թբիլիսիի պետական ​​համալսարանի դասական բանասիրության ամբիոնի վարիչ, միաժամանակ 1923-1931 թվականներին՝ Թբիլիսիի պետական համալսարանի գիտական ​​գրադարանի հիմնադիր և տնօրեն։ Այստեղ էր աշխատում նաև նրա կինը՝ Սոֆիո Մաքսիմովան։ Գրադարանն այսօր կրում է Գրիգոլի Ծերեթելիի անունը։

1924 թվականի հունիսին Գրիգոլ Ծերեթելին հրավիրվել է Նեապոլի համալսարանի 700-ամյակին նվիրված միջոցառմանը։ Բացի այդ, Թբիլիսիի համալսարանից գործուղման ժամանակ նա մեկնել է եվրոպական այլ երկրներ՝ կապեր հաստատելու այնտեղի կենտրոնների հետ։

Գրիգոլ Ծերեթելին հեղինակ է ավելի քան 100 գիտական ​​աշխատությունների, այդ թվում՝ մի քանի հիմնարար մենագրությունների, որոնք հրատարակվել են պապիրոլոգիայի, դասական բանասիրության և հին հունական գրականության պատմության ոլորտներում։

1925-1927 թվականներին Ծերեթելին իր ուսանողների հետ միասին հրապարակել է Ռուսաստանի և Վրաստանի պապիրուսների հավաքածուների փաստաթղթային և գրական պապիրուսների նմուշային թողարկումը։

Ուշագրավ տեքստերի խմբագրություններից առավել կարևոր են «Սուրբ Արսենիոս Մեծի կյանքը» (1899)^[8] և 11-րդ դարի բյուզանդական փիլիսոփա Յոհան Իտալի «Յովհաննէս Իտալուսի գործերը» (1924–26) աշխատությունները, թարգմանություններից` Մենանդրոսի «Կատակերգություններ» (1936), «Հերոնդասի միմիյամբերը» (1929), Ապոլլոնիոս Հռոդոսացու «Արգոնավտիկան» (1964)^[9]։

Գրիգոլ Ծերեթելին ձերբակալվել է 1918 (9՞), 1931 և 1938 թվականներին, բռնաճնշումների ենթարկվել։

1931 թվականին Գրիգոլ Ծերեթելին ձերբակալվել է և մի քանի ամսվա ընթացքում ազատ արձակվել։ 1938 թվականի մայիսի 24-ին կրկին ձերբակալվել է։ Այս ձերբակալությունը կատարվել է Լենինգրադի կոմունալ բնակարաններից մեկում իր հարևանի մատնությունից հետո, ով գիտնականին կեղծ ամբաստանել է հակասովետական ​​գործունեության մեջ, մինչդեռ հետագայում պարզվել է, որ ամբաստանության շարժառիթը եղել է անձնական թշնամանքը [ըստ ընտանիքի անդամների բանավոր հիշողությունների]^[6][7]։ Անդրկովկասյան շրջանային զինվորական տրիբունալը Ծերեթելիին դատապարտել է 10 տարվա ազատազրկման՝ 58-10 (քարոզչություն կամ քարոզչություն, սովետական ​​իշխանությունը տապալելու կոչեր) և 58-11 (կառավարությունը տապալելու կազմակերպված գործողություն) հոդվածներով^[10]։

1937 թվականի վերջին նրա փոխարեն ձերբակալվել էր Գ.Վ. Ծերեթելին, որը կարող էր մահանալ, բայց 1938 թվականի սկզբին ազատ է արձակվել^[11]։

Գրիգոլ Ծերեթելին մահացել է Թբիլիսիի բանտում 1939 թվականի սեպտեմբերի 20-ին (սեպտեմբերի 12-ին գնդակահարվել է բանտում)^[12]։ Մահվան ստույգ ամսաթիվն ու հանգամանքները հայտնի չեն, «Век перевод» կայքում նշում է, որ նա մահացել է մարտի 24-ից ոչ շուտ^[13]։ Այլ աղբյուրների համաձայն, մինչև 1939 ապրիլը պահվել է Օրթաչալի բանտում, մահացել է էտապում` աքսորականներին աքսորավայր տեղափոխման ժամանակ։ Դիակը դուրս է նետվել գնացքից 1939 թվականի աշնանը^[6]։

Ծերեթելին թաղված է Թբիլիսիում, վրացի անվանի բարերարների Մթածմինդա պանթեոնում։

ԽՍՀՄ Գերագույն դատարանի 1957 թվականի օգոստոսի 15-ի որոշմամբ Գրիգոլ Ծերեթելիի գործը կարճվել է հանցակազմի բացակայության պատճառով, և նա վերականգնվել է։

Բորիս Ա. Տուրաևն ամուսնացած է եղել Գրիգոլ Ծերեթելի քրոջ՝ Ելենայի հետ 1898 թվականից^[14]։

• Ка­ух­чи­шви­ли С. Г. Г. Ф. Це­ре­те­ли. Тб., 1969;
• Фих­ман И. Ф. Г. Ф. Це­ре­те­ли и П. В. Ерн­ш­тедт: (Из ис­то­рии рус­ско-гру­зин­ских на­уч­ных свя­зей) // Ви­зан­ти­но­вед­че­ские этю­ды. Тб., 1978;
• Да­не­лия Ф. Д. Г. Ф. Це­ре­те­ли — уче­ный-ис­точ­ни­ко­вед // Отечественные архивы. 2001. № 4.
• Из истории отечественной папирологии: подготовка к изданию частных писем на папирусах в переписке Г. Ф. Церетели и П. В. Ернштедта // Вестник древней истории. 2018

• Գրիգոլ Ծերեթելիի կամ նրա ստեղծագործությունների մասին Internet Archive կայքում

• «Գրիգոլ Ծերեթելի. ընդհանուր տեղեկություններ». www.ras.ru. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 28-ին.
• «Церетели, Григорий Филимонович». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
• Сидорчук И. В., Ростовцев, Евгений Анатольевич Церетели Григорий (Григол) Филимонович // Биографика СПбГУ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գրիգոլ Ծերեթելի» հոդվածին։