Գաբրիել Աքսել

Ծնվել է դանիական Օրհուս քաղաքում, 1918 թվականի ապրիլի 18-ին^[8]։ Մանկության մեծ մասն անց է կացրել Փարիզում՝ դանիացի հարուստ ձեռնարկատիրոջ ընտանիքում։

1935 թվականին ընտանիքի տնտեսական դրության կտրուկ վատթարանալուց հետո տասնյոթամյա Աքսելը տեղափոխվել է Դանիա և վերապատրաստվել որպես կահույքագործ^[9]։ 1942 թվականին ընդունվել է Կոպենհագենի դանիական թագավորական թատրոնի դերասանական դպրոց։ 1945 թվականին ուսումն ավարտելուց հետո վերադարձել է Ֆրանսիա, որտեղ հինգ տարի անց է կացրել տարբեր թատրոններում, այդ թվում՝ Theatre de l'Athénée- ում, թատերական ռեժիսոր Լուի Ժուվեի ղեկավարությամբ։ 1948–1949 թվականների ձմռանը Փարիզի թատրոնում նա բեմադրել է Լյուդվիգ Հոլբերգի Diderich Menschenskraek (Դիդերիխ Ահեղ) ստեղծագործությունը^[10][11][12]։

1950 թվականին վերադարձել է Դանիա և 1950-ականների սկզբին հայտ ներկայացրել որպես թատերական բեմադրող ռեժիսոր։ Նրա բեմականացումները ներառում էին Մարսել Էմեի La tête des autres (Այլ մարդկանց գլուխներ, Պիեռ Կոռնեյլի Le Cid-ը, Ժան Ժիրուդուի Pour Lucrèce-ը^{[13][14][15][16]}։ 1951 թվականին Աքսելն սկսել է բեմադրություններ իրականացնել նաև հեռուստատեսությունում և 1951-1968 թվականներին նկարահանել է մոտավորապես հիսուն հեռուստատեսային դրամա^[17]։

1955 թվականից աշխատել է որպես Nordisk Film- ի ռեժիսոր^[18]։ Նրա դեբյուտային խաղարկային ֆիլմը՝ սոցիալ-ռեալիստական «Nothing But Trouble» դրաման (1955), բարձր գնահատանքի է արժանացել, իսկ ակնառու, ճեղքումային առաջընթացը տեղի է ունեցել 1957 թվականին «Անցանկալի կինը» հեռուստաֆիլմով^[19][20]

Այնուհետև մի քանի թեթև կատակերգություններ և ֆարսեր է նկարահանել, մինչև որ 1967 թվականին էկրանավորել է «Կարմիր թիկնոցը» սկանդինավյան էպիկական սագան^[21],, որն այդ նույն տարում ներկայացվել է Կաննի կինոփառատոնի մրցույթում և արժանացել տեխնիկական մրցանակի ( Metion spéciale du grand prix technique )^[22][23] Նրա մյուս ֆիլմերից հիշատակության են արժանի «Ոսկե կաղամբի ընտանիքը» հանրաճանաչ կատակերգությունը (1975) և դրա շարունակությունը, ինչպես նաև սեռական կողմնորոշմամբ գեղարվեստական մի շարք ֆիլմեր, ներառյալ քարոզարշավային «Det kære legetøj »-ը (1968), որը նպատակաուղղված էր պոռնոգրաֆիայի օրինականացմանը Դանիայում^[24][25]։

Արդեն շուրջ 20 գեղարվեստական ֆիլմերի հեղինակ՝ Աքսելը 1977 թվականին վերադարձել է Ֆրանսիա, որտեղ մի քանի խոշոր նախագծեր է իրականացրել ֆրանսիական հեռուստատեսության համար։ Այդ շարքում աչքի է ընկել հատկապես 1985 թվականին նկարահանված Les Colonnes du ciel (fr) ( Երկնային սյուներ ) պատմական հինգ դրվագանոց սերիալը։.

1987 թվականին Աքսելը վերադարձել է Դանիա՝ նկարահանելու այն, ինչ իր երազանքն էր եղել ավելի քան 15 տարի, և համարվում է նրա գլուխգործոցը՝ Կարեն Բլիքսենի «Բաբետի խնջույքի» ադապտացիան։ Կաննի կինոփառատոնում ցուցադրվելուց հետո ֆիլմը արժանացել է «Օսկար» մրցանակի՝ ամերիկյան կինոակադեմիայի 60-րդ մրցանակաբաշխության լավագույն օտարալեզու ֆիլմ անվանակարգում^[7][26][27]։

Նրա հաջորդ ֆիլմերը՝ «Քրիստիան» երիտասարդական դրաման (1989), « Յուտլանդիայի արքայազնը» պատմական դրաման (1994) և Լեյլան (2001) միջազգային ասպարեզում այդ նույն հաջողությունն ու արձագանքը չունեցան։

Ռեժիսորական կարիերային զուգահեռ՝ Աքսելը նկարահանվել է դանիական տասնյակ ֆիլմերում, հիմնականում 1950-60-ական թվականների հանրահայտ կատակերգությունների գունեղ երկրորդական դերերում։ Իսկ գլխավոր դերերից հիշարժան է հատկապես նրբագեղ շառլատան Մարսել դը Սադի դերը «Դժկամ սադիստը» (1967) ֆիլմում^{[28][29][30][31]}։

1995-ին Աքսելն արժանացել է Ֆրանսիայի Վաստակի համար շքանշանի, 2000-ին՝ Արվեստների և գրականության շքանշանի, 2003-ին՝ Պատվո Լեգեոնի շքանշանի։ 2003 թվականին նրան Կոպենհագենի միջազգային կինոփառատոնում շնորհվել է ստեղծագործական ողջ կյանքի ընթացքում ձեռք բերած նվաճումների համար մրցանակ^[32]։ 2012 թվականին նա ստացել է Rungstedlund մրցանակը^[33]։

Աքսելը մահացել է քնած ժամանակ՝ 2014 թվականի փետրվարի 9-ին՝ 95 տարեկան հասակում^[34]

• Regisseur Gabriel Axel ist tot. Nachruf auf Spiegel Online vom 10. Februar 2014
• Gabriel Axel auf danskefilm.dk in der Dansk Film Database (dänisch)
• Gabriel Axel auf dfi.dk im Det Danske Filminstitut (dänisch)
• Gabriel Axel Internet Movie Database կայքում
• Gabriel Axel in the Danish Film Database

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գաբրիել Աքսել» հոդվածին։