Lingua leonesa

A situación do leonés como lingua minorizada levouno ao bordo da extinción, polo que está considerada como unha lingua en perigo pola UNESCO. Estanse a facer algúns esforzos para gañar aceptación entre a poboación urbana, así o concello de León e outros como Zamora, Coyanza, Mansilla de las Mulas ou La Bañeza fan ou fixeron campañas para o ensino do leonés, pero non forma parte do currículo escolar regrado nin se utiliza na administración^[6]. Malia que no ano 2007 a reforma do Estatuto de Autonomía de Castela e León recolleu no artigo 5.2 a protección específica do leonés por parte das institucións, a regulación da súa protección, uso e promoción aínda non se realizou. Hoxe mantense viva no norte da provincia de León, na serra da Cabreira, e tamén é falada pola xente maior do oeste de Zamora.

A pesar das dificultades, o número de xente nova que aprende e o usa (na súa maioría na escrita) rexistrou un incremento nos últimos anos, na súa meirande parte en grupos intelectuais e políticos orgullosos da súa identidade rexional/nacional, como por exemplo a Asociación Cultural de la Llingua Llïonesa El Fueyu en León e Zamora, a Asociacion Berciana en Defensa de la Llingua Llïonesa El Toralín no Bierzo.Hai tamén diversas asociacións culturais en León, que traballan para o recoñecemento e dignidade da lingua leonesa, é o caso de El Teixu, Faceira, Furmientu, Facendera pola Llengua e La Caleya.

A modalidade leonesa mirandesa goza do recoñecemento de lingua oficial en Portugal.

En varios concellos da provincia leonesa e de Zamora comeza a empregarse o leonés nalgunhas das súas comunicacións; e organizacións, colectivos e asociacións de distinto tipo, como Conceyu Xoven, ou o Conseyu da Mocedá de la Ciudá de Llión (Consello Local da Mocidade) utilizan o leonés na súa denominación e actividades. Hai varias asociacións que defenden esta lingua, como Furmientu, Facendera pola Llengua, La Caleya, Faceira,El Teixu, El Fueyu en León e Zamora, El Toralín na Comarca do Bierzo.

A única referencia legal que existe actualmente aparece na reforma do Estatuto de Castela e León, que marca no artigo 5ª do Título Preliminar:

«o leonés será obxecto de protección específica por parte das institucións polo seu particular valor dentro do patrimonio lingüístico da Comunidade. A súa protección, uso e promoción serán obxecto de regulación».

A Deputación provincial de León promoveu o leonés coa sinatura dun convenio coa Asociación Cultural da Lingua Leonesa "El Fueyu" para o ensino do leonés, así como os concellos de León, Mansiella (Mansilla de las Mulas), Coyanza (Valencia de Don Juan), La Bañeza e Zamora.

O leonés, asturiano e mirandés son os tres glotónimos pertencentes ao dominio lingüístico leonés ou asturleonés. Para a codificación do asturiano sustentouse a base no dialecto central falado en Asturias, base do asturiano normativo. O leonés que se escribe na actualidade está formado maioritariamente por variedades do leonés occidental, o que conta con diferenza con máis falantes patrimoniais. O mirandés deu maior preponderancia ao propio mirandés que ao sendinés, servindo o primeiro de modelo normativo.

Sociolingüística

Asturianos e leoneses consideran os dous idiomas como "linguas diferentes": mentres un 82,6% dos asturianos consideran que non existe asturiano máis aló das fronteiras da comunidade autónoma (II Estudo Sociolingüístico de Asturias. Llera Ramo e San Martín Antuña, 2002), no I Estudiu Sociollingüísticu de Lleón (González Riaño e García Arias, 2006) case o 70% dos leoneses do norte da provincia de León dicían que leonés e asturiano non eran a mesma lingua. Os mirandeses, xa desde a Convenção Ortográfica da Língua Mirandesa de 1999, aínda que falan de "Zonas leonesas en Portugal" identifican o mirandés como un idioma diferenciado.

Tomouse o artigo 1º, da Declaración Universal dos Dereitos Humanos:

Tódolos seres humanos ñacen llibres y iguales en dignidá y dreitos y, dotaos cumo están de razón y concéncia, han portase fraternalmente los unos pa coños outros.

• Héctor García Gil. El asturiano-leonés: aspectos lingüísticos, sociolingüísticos y legislación
• Furmientu Asociación zamorana en defensa da lingua leonesa
• Faceira Asociación leonesa en defensa da lingua leonesa
• El Teixu Asociación astorgana en defensa da lingua leonesa
• Contraste entre o galego e o leonés, programa da TVG Ben Falado