Italiano do Norte

As definicións do italiano do Norte son contraditorias:

• Def. 1: É un grupo de dialectos da lingua italiana, segundo a lingüística románica tradicional (véxase por ex. Gian Battista Pellegrini^[1], Pierre Bec, Jacques Allières^[2]). Porén, para que esta definición sexa válida é preciso entender por lingua italiana, como nas obras do lingüista alemán Gerhard Rohlfs^[3],^[4], o conxunto dos dialectos románicos da Italia (e mesmo de Córsega), entre os que destaca o idioma italiano literario e oficial, que provén do dialecto florentino de Dante, Bocaccio e Petrarca.
• Def. 2: É unha lingua románica, diferente do italiano, segundo certos lingüistas como Heinrich Schmid ^[5], Andreas Schorta^[6] e, sobre todo, Geoffrey Hull.^[7],^[8]
• Def. 3: Existen reivindicacións segundo as que cada dialecto do italiano do Norte é unha lingua diferente, véxase a clasificación de Ethnologue. [1] Esta opinión é escasamente aceptada polos lingüistas tradicionais, coa excepción do piemontés grazas ao seu dinamismo particular. Respecto ao uso na vida de todos os días, o véneto é, hoxe en día, o máis empregado e o que resiste mellor á presión do italiano estándar.

O dominio lingüístico do italiano do Norte corresponde máis ou menos a Italia do Norte ou Padania.

O límite meridional, entre o italiano do Norte e o italiano en sentido estrito, corresponde á liña La Spezia-Rimini, ou con máis precisión xeográfica, a liña Massa-Senigallia. A separación entre as linguas románicas marcada por esta liña divídeas en dous grandes grupos: a Romania occidental (mesmo o italiano setentrional) e a Romania oriental (incluso o Italiano do Centro-Sur). O grupo galoitálico é á vez separado doutros grupos románicos do Nordés (Veneto, Trentino, Friuli, Tirol do Sur) por unha liña que corre ao sueste de Bolzano/Bozen e pola costa oriental do Lago de Garda ao norte de Mantua e o río Po.

O límite setentrional, entre o italiano do Norte (e o retorrománico) e outras linguas (románicas, xermánicas ou eslavas), corresponde ás fronteiras políticas entre os varios pobos xermánicos dominantes da Alta Idade Media, isto é entre longobardos, francos e bávaros, que están reflectidas no superestrato lingüístico das linguas románicas actuais:

• Italiano do Norte (menos o romañolo: A Romaña pertencía ao Imperio Bizantino): idioma dos longobardos.
• Occitano: idioma dos francos, aínda que con menor impacto que no francés.
• Arpitano: idem e anteriormente idioma dos burgundios.

Cara ao norte, o italiano do Norte (e o retorrománico) lindan co alto alemán suízo, derivado do idioma dos alamáns e ao alto alemán bávaro, derivado do idioma dos bávaros e falado actualmente en (Austria e en Tirol). Nesta zona, Romania submersa, houbo substitución lingüística do retorrománico.

Cara ao leste, o italiano do Norte (e o friulanoretorrománico) actualmente con dúas linguas do grupo eslavo: esloveno e croata.

Os dialectos do italiano do Norte clasifícanse do seguinte xeito:

• Grupo galoitálico (un erro frecuente é o de confundir o galoitálico – con substrato lingüístico gálico (lingua dos galos) e ligúrico (lingua dos lígures antigos) – con todo o italiano do Norte).
  • piemontés.
  • lígur (incluído o monegasco e o roiasco).
  • lombardo (occidental ou ínsubre e oriental ou oróbico).
  • emiliano-romañolo.
• Grupo véneto.
  • véneto.
  • istriano ou istriota (de clasificación difícil e controvertida).

Segundo Pierre Bec^[9] no pasado, debeu existir algún tipo de unidade diacrónica entre entre o italiano do Norte e o grupo retorrománico: romanche en Suíza e ladino e friulano en Italia. Este lazo estreito e evidente foi investigado en maior profundidade polo xa citado lingüista australiano Geoffrey Hull, levándoo á conclusión apuntada anteriormente (definición 2).

• Lingua italiana
• Linguas románicas