Dalai Lama

Dalai Lama,^[1][2] é un monxe da escola Gelug ou "Sombreiro Amarelo" do budismo tibetano,^[3] a máis nova das escolas do budismo tibetano^[4] fundada por Je Tsongkhapa. O décimo cuarto e actual Dalai Lama é Tenzin Gyatso.

O Dalai Lama é considerado sucesor dunha liña de tulkus,^[1] é dicir, encarnacións de Avalokiteśvara,^[2] o Bodhisattva da Compaixón.^[5] O nome é unha combinación da palabara mongol dalai que significa "océano" e a palabra tibetana བླ་མ་ (bla-ma) "mestre, mentor". A palabra tibetana "lama" correspóndese coa palabra sánscrita "gurú".^[6]

Dende 1642 até a década de 1950 (agás dende 1705 a 1750), o Dalai Lamas ou o seu rexente dirixiu o Goberno Tibetano ou Ganden Phodrang que domina a meseta tibetana dende Lhasa con diversos graos de autonomía. Este goberno foi, polo xeral, suxeito de patronazgo e protección dos reis mongois dos khanatos de Khoshut e Dzungar (1642-1720) e dos emperadores manchús da Dinastía Qing (1720-1912).^[7]

Os budistas tibetanos consideran que os Dalai Lama son emanacións do Buddha Avalokiteśvara, aínda que non é un mestre Buddha senón un Bodhisattva, é o patrón do Tíbet e crese que, tras a súa morte, a súa conciencia sutil tarda un intervalo de corenta e nove días, polo menos, para nacer de novo nun neno que xa desde o seu nacemento pode dar sinais do seu carácter especial. Avalokiteśvara é unha deidade importante para o budismo tibetano e é considerado nos ensinos vajrayāna como un buda. En cambio, para os ensinos mahāyāna é visto máis ben como un bodhisattva de elevado nivel.

Tras a morte do Dalai Lama, o Panchen Lama encárgase de recoñecer a súa reencarnación, ou tulku (normalmente un neno) por estes sinais, quen pasará a ser o novo Dalai Lama. Á súa vez, o Dalai Lama debe recoñecer á reencarnación do Panchen Lama tras a morte deste.

Ao longo da historia téñense recoñecido 14 reencarnacións do Dalai Lama:

	Nome	Imaxe	Vida[8]	Recoñecido	Entronizamento	Tibetano/Wylie	Pinyin tibetano/Chinés	Escrituras alternativas	Lugar de nacemento[8]
1	Gendun Drup		1391–1474	–	N/A[9]	དགེ་འདུན་འགྲུབ་ dge 'dun 'grub	Gêdün Chub 根敦朱巴	Gedun Drub Gedün Drup	Shabtod (U-tsang)
2	Gendun Gyatso		1475–1542	–	N/A[9]	དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོ་ dge 'dun rgya mtsho	Gêdün Gyaco 根敦嘉措	Gedün Gyatso Gendün Gyatso	Tanag Segme (U-tsang)
3	Sonam Gyatso		1543–1588	?	1578	བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་ bsod nams rgya mtsho	Soinam Gyaco 索南嘉措	Sönam Gyatso	Tolung (U-tsang)
4	Yonten Gyatso		1589–1617	?	1603	ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོ་ yon tan rgya mtsho	Yoindain Gyaco 雲丹嘉措	Yontan Gyatso, Yönden Gyatso	Mongolia
5	Ngawang Lobsang Gyatso		1617–1682	1618	1622	བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ blo bzang rgya mtsho	Lobsang Gyaco 羅桑嘉措	Lobzang Gyatso Lopsang Gyatso	Chingwar Taktse (U-tsang)
6	Tsangyang Gyatso		1682–1706	1688	1697	ཚངས་དབྱངས་རྒྱ་མཚོ་ tshang dbyangs rgya mtsho	Cangyang Gyaco 倉央嘉措	Tsañyang Gyatso	Mon Tawang, India
7	Kelzang Gyatso		1708–1757	?	1720	བསྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ bskal bzang rgya mtsho	Gaisang Gyaco 格桑嘉措	Kelsang Gyatso Kalsang Gyatso	Lithang (Kham)
8	Jamphel Gyatso		1758–1804	1760	1762	བྱམས་སྤེལ་རྒྱ་མཚོ་ byams spel rgya mtsho	Qambê Gyaco 強白嘉措	Jampel Gyatso Jampal Gyatso	Thobgyal (U-tsang)
9	Lungtok Gyatso		1805–1815	1807	1808	ལུང་རྟོགས་རྒྱ་མཚོ་ lung rtogs rgya mtsho	Lungdog Gyaco 隆朵嘉措	Lungtog Gyatso	Dan Chokhor (Kham)
10	Tsultrim Gyatso		1816–1837	1822	1822	ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱ་མཚོ་ tshul khrim rgya mtsho	Cüchim Gyaco 楚臣嘉措	Tshültrim Gyatso	Lithang (Kham)
11	Khedrup Gyatso		1838–1856	1841	1842	མཁས་གྲུབ་རྒྱ་མཚོ་ mkhas grub rgya mtsho	Kaichub Gyaco 凱珠嘉措	Kedrub Gyatso	Gathar (Kham)
12	Trinley Gyatso		1856–1875	1858	1860	འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོ་ 'phrin las rgya mtsho	Chinlai Gyaco 成烈嘉措	Trinle Gyatso	Lhoka (U-tsang)
13	Thubten Gyatso		1876–1933	1878	1879	ཐུབ་བསྟན་རྒྱ་མཚོ་ thub bstan rgya mtsho	Tubdain Gyaco 土登嘉措	Thubtan Gyatso Thupten Gyatso	Dagpo Langdun (U-tsang)
14	Tenzin Gyatso		nado en 1935	1937	1950 (actualmente no exilio)	བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ་ bstan 'dzin rgya mtsho	Dainzin Gyaco 丹增嘉措	Tenzing Gyatso	Taktser, Kumbum (Amdo)

Tamén houbo un Dalai Lama non recoñecido, Ngawang Yeshey Gyatso, declarado o 28 de xuño de 1707, cando contaba con 25 anos de idade, por Lha-bzang Khan como o "verdadeiro" 6º Dalai Lama – porén, nunca foi aceptado como tal pola maior parte da poboación.^[10][11][12]