Amergin Glúingel
- Alt
- Plé
Cineál | carachtar miotasach ![]() |
---|---|
I Miotaseolaíocht na nGael, bard, draoi agus breitheamh an Chlann Mhíle ab ea Amhairghin Glúingheal (Sean-Ghaeilge Amergin[1] Glúingel). Ceapadh é mar an chéad Ollamh Éireann ag a bheirt dheartháireacha, chomhríthe na hÉireann. Tá líon mór dánta a luaitear leis, mar chuid de mhiotaseolaíocht Chlann Mhíle.
Amhairghin, Sean-Ghaeilge Amar-gin,[2] Amhrán-ginte nó Rugadh le hAmhrán.
Bhí sé ina bhall den arm a chloígh na Tuatha Dé Danann agus a thóg Éire, mar cúiteamh as dúnmharú a sheanuncail Íth, a maraíodh de ghníomh fill ag trí ríthe na dTuath Dé, Mac Coill, Mac Ceacht agus Mac Gréine. Tháinig siad i dtír ag Inbhear Scéine,[3] ainmhithe as bean chéile Amhairghin a fuair bás ar muir. Thug triúr banríona na dTuath Dé Danann, (Banbha, Ériu agus Fódhla), duine ar dhuine, cead d'Amergin agus a mhuintir lonnú in Éirinn. D'iarr gach deirfiúr air an tír a ainmniú astu, rud a rinne sé. Is í Ériu bunús ainm na tíre, Éire; agus faightear Banbha agus Fódhla mar ainmneacha fileata d'Éirinn, maraon le "Albion" le haghaidh "An Bhreatain".
B'éigean don Chlann Mhíle an t-oileán a chloígh, i gcogadh in éadan an triúir ríthe, a ndraoithe agus a ngaiscí. Bhí Amhairghin ina bhreitheamh neamhchlaonta i rith an chatha, agus chum sé rialacha an chomhraic. Thoiligh an Chlann Mhíle dul siar ón trá ar fad naoi dtonn san fharraige - teorainn draíochta ab ea sin. Nuair a tugadh comhartha, sheol siad i dtreo na trá, ach mhúscail draoithe na dTuath Dé stoirm draíochta chun cosc a chur orthu an tír a shroichint. Chan Amhairghin ámh achainí d'anam na hÉireann, atá clú uirthi fós mar Amhrán Amhairghin (féach thíos), agus bhí sé in ann an stoirm a cheansú agus thóg sé long amháin slán i dtír. Maraíodh a lán ar an dá thaobh le linn níos mó ná sin chatha amháin, ach thug an Clann Mhíle an lá leo. Maraíodh an triúr ríthe i gcomhrac aonair leis na triúir mac Mhíle a mhair, Éber Finn, Érimón agus Amhairghin.
Roinn Amhairghin an tír idir a bheirt dheartháireacha, Éber sa deisceart agus Érimón sa tuaisceart.[4][5][6] Laistigh den bhliain, chloígh Érimón Éber, agus d'éirigh ina aon-rí na tíre, agus dhá bhliain dár gcionn, mharaigh sé Amhairghin i gcath eile.[7][8] De réir nósanna áitiúla i nDroichead Átha, tá a uaigh le fáil ag Cnocán an Mhuilinn.[9]
Sean-Ghaeilge[10] | Nua-Ghaeilge[11] |
---|---|
Am gáeth i mmuir. | Is mise gaoth ar mhuir. |
Tá deich n-aistriúchán agus leagan Béarla le fáil ar celticmythpodshow.com Curtha i gcartlann 2012-01-05 ar an Wayback Machine, ina measc le John Carey, R. A. Stewart Macalister agus Enya. Tá an t-aistriúchán Béarla den amhrán le Lady Gregory[27] le feiceáil chomh maith ar Wikipedia via sacred-texts.com.
Taispeánadh ar an scáileán mór é Amhrán Amhairghin agus dánta eile dá chuid i scannán déanta ag Anú Pictures, le haistriúcháin le Carey, MacAlister, John Moriarty agus Gabriel Rosenstock.
Tá cosúlachtaí le feiceáil ó thaobh ábhair Amhairghin de i roinnt filíocht na Breataine Bige ón luath-mheánaois, luaithe le file na 6ú haoise Taliesin sa Book of Taliesin.[28]
Réamhtheachtaí cruthaithe | Príomh Ollamh na hÉireann Aois miotasach | Comharba Lugh |
Luath-ionróirí | |
---|---|
Fomhóraigh | |
Fir Bholg | |
Tuatha Dé Danann | Ábartach • Abhean • Aodh • Aonghas • Aoi • Áine • Airmed • Anu • An Badhbh • Banbha • Beag • Bé Chuille • Bébhinn • Bóinn • Bodhbh Dearg • Brea • Brian • Brigit • Caer Ibormeith • Cearmaid • Cian • Clíodhna • Creidhne • Daghdha • Danu • Dealbhaodh • Dían Cécht • Ecne • Ealcmhar • Ernmas • Éadaoin • Éire • Fand • Fiacha mac Delbaíth • Fionnuala • Fliodhas • Fódhla • Gaibhne • Iuchar • Iucharba • Lí Ban • Lear • Luchtaine • Lugh • Mac Coill • Mac Cécht • Mac Gréine • Macha • Manannán mac Lír • Miach • Midhir • An Mór-Ríoghain • Neachtan • Neit • Nemain • Niamh • Nuadhu • Oghma • Sióg • Tuireann • Uaithne |
Clann Mhíle | Amergin Glúingel • Bilé • Breogán • Éibhear Fionn • Éireamhón • Fénius Farsaid • Goídel Glas • Míl Espáine • Scota |
Eile | Aos Sí • Biróg • Bran mac Febail • Cailleach • Carman • Ceithre Sheod • Crobh Dearg • Crom Cruach • Donn • Lia Fáil |