James Fenimore Cooper

James Fenimore Cooper waard 1789 berne as de soan fan William Cooper en Elizabeth Fenimore. Hy wie it alfde bern yn in begoedige húshâlding fan tolve bern, mar de measten dêrfan stoaren ear't se folwoeksen wiene. Syn earste libbensjier brocht Cooper troch yn 'e steat Nij-Jersey, mar dêrnei ferfear er mei syn âldelju nei de steat New York, dêr't syn heit, dy't in lid fan it Amerikaanske Kongres wie, it plak Cooperstown stifte, oan 'e Otsego-mar, yn in krite yn sintraal New York dat omjûn waard troch it wengebiet fan 'e stammen fan 'e Irokeeske Konfederaasje.

Yn 1802, op syn trettjinde, waard Cooper talitten ta de prestizjeuze Universiteit fan Yale, mar nei't er in gefaarlike grap úthelle hie, wêrby't mei buskrûd de keamersdoar fan in oare studint fan 'e hingen blaasd waard, waard er dêr yn syn trêde jier fuortstjoerd sûnder syn stúdzje ôfmakke te hawwen. Dêrop fûn er, yn 1806, wurk as seeman op in Amerikaanske keapfarder. Yn 1808 naam er tsjinst by de Amerikaanske marine, mei de rang fan adelboarst. By it ferstjerren fan heit, yn 1809, urf Cooper in kaptaal oan jild. Hy gie werom nei hûs, en mei ienentweintich troude er, yn 1811, mei Susan Augusta de Lancey, in dochter út in rike loyalistyske famylje. Hja krigen sân bern, wêrfan't fiif folwoeksen waarden. Cooper syn dochter Susan Fenimore Cooper (1813-1894) waard sels ek skriuwster, benammentlik oer de natoer en frouljusrjochten, en Paul Fenimore Cooper (1899-1970), in tweintichste-iuwsk skriuwer, wie in oerpakesizzer fan Cooper. Hoewol't Cooper ôfstamme fan quakers dy't yn 1679 nei de Amerikaanske koloanjes ferfearn wiene, om oan ferfolging yn Ingelân te ûntkommen, wie hysels syn libben lang in trou lid fan 'e Episkopaalske Tsjerke (de Anglikaanske Tsjerke yn 'e Feriene Steaten).

Yn 1820 sleat Cooper syn frou Susan mei him in weddenskip ôf dat er in better boek skriuwe koe as dat dat sy op dat stuit oan it lêzen wie. Dêrop skreau Cooper de roman Precaution (1820), in Jane Austen-eftich boek dat yn Ingelân spilet. Hy publisearre it anonym en sette al mei gauwens útein mei oare romans. Yn 1823 kaam syn The Pioneers út, it earste diel fan syn ikoanyske searje de Leatherstocking Tales. De haadpersoan is de fernimstige Amerikaanske wâldrinner Nathaniel "Natty" Bumppo, better bekend as Haukeach (Hawkeye). Haukeach syn maat, it Mohikaanske opperhaad Chingachgook, wie Cooper syn foarm fan 'e "nommele wylde". De oare Leatherstocking Tales wiene The Last of the Mohicans (1826), The Prairie (1827), The Pathfinder (1840) en The Deerslayer (1841). Fan dy fiif is The Last of the Mohicans fierwei it bekendst wurden en bleaun.

Yn 1826 ferfear Cooper mei syn gesin nei Jeropa ta, dêr't se har yn it Frânske Parys nei wenjen setten. Cooper hope dêr mear mei syn boeken te fertsjinjen en teffens bettere skoallen foar syn bern te finen. Under de boeken dy't er yn Parys skreau en útjoech wiene The Red Rover en The Water-Witch, twa fan syn seemansferhalen. Yn 1834 kearde Cooper werom nei Cooperstown, dêr't er syn yn it neigean rekke âldershûs opknappe liet. Yn 1839 publisearre er it skiedkundige wurk History of the Navy of the United States of America, in boek dat er al lang fan doel west hie om te skriuwen en dêr't fjirtjin jier tarieding oan foarôfgien wie. Hoewol't him dit wurk nei in yn 't earstoan mylde ûntfangst op fûleindige krityk kaam te stean, wurdt it tsjintwurdich beskôge as de gesachhawwende tekst oer it ûntstean fan 'e Amerikaanske marine. Yn 1846 skreau Cooper ek noch in searje biografyen fan Amerikaanske marine-ofsieren, ûnder de titel Lives of Distinguished American Naval Officers.

De lêste jierren fan syn libben brocht Cooper troch yn Cooperstown. Hy stoar yn 1851, de deis foar syn 62ste jierdei, oan oedeem. Syn frou Susan oerlibbe him mar in pear moanne. James Fenimore Cooper wie by syn libben al ien fan 'e meast lêzen Amerikaanske skriuwers, en syn wurk waard wrâldwiid wurdearre. De Eastenrykske komponist Franz Schubert lies him op syn stjerbêd. De Frânske skriuwer Honoré de Balzac hie grutte bewûndering foar syn wurk. Cooper syn ferhalen binne oerset yn alle grutte Westerske en ek yn guon Aziatyske talen. Guon rekkenje Cooper ta de Romantyske skriuwers, oaren net. De Frânske auteur Victor Hugo ferklearre Cooper ta in grut master fan 'e Romantyk. Dat wol fansels net sizze dat er gjin kritisy hie; Mark Twain, bygelyks, hie net in soad mei him op. Benammen ek de beskriuwing fan froulike personaazjes yn syn romans, dy't neffens syn kritikasters slop en neatsizzend en allegearre krekt-en-gelyk wiene, waarden him kwea-ôf nommen.

• (in) Offisjele webside fan it James Fenimore Cooper Genoatskip
• (in) Wurk troch of oer James Fenimore Cooper by Ynternet Argyf