گلپر

گلپر گیاهی گلدار، علفی و دوساله از تیرهٔ چتریان با نام علمی Heracleum persicum است. این گیاه دارای دانه‌های بسیار نازک دارای طعم تند و معطر است که می‌توان از تمام بخش‌های آن در صنعت غذا و دارو استفاده کرد. برگ‌های آن با چاک‌های عمیق به شکل پنجه غاز است که این چاک‌ها برگ را به چند نیمه‌برگ تقسیم می‌کند و هر نیمه برگ نوک‌تیز و دندانه‌دار است.^[۴] ساقه آن را لوله‌ای توخالی تشکیل می‌دهد که پس از برش عرضی شیره سفید رنگی در دیواره آن ظاهر می‌شود در صورت تماس شیره با دست موجب سرخی و زخم شدن پوست و تاول زدن آن می‌شود. میوه آن شکل تخم مرغی کشیده کمی ضخیم و معطر به رنگ سبز تیره به طول ۲٫۵ تا ۵ سانتی‌متر است. گل‌های آن سفید مجتمع به صورت چتر در انتهای ساقه‌های گل‌دهنده در قسمت بالای گیاه ظاهر می‌شود. همهٔ گونه‌های این گیاه معطر هستند و برخی گونه‌ها در آشپزی ایرانی به‌عنوان ادویه و برخی دیگر در صنعت داروسازی کاربرد دارند.^{[۵][۶][۷][۸][۹]}

گیاه گلپر از دستهٔ گیاهان دارویی بوده که علاوه بر ارزش خوراکی که دارد در طب سنتی و صنعت داروسازی نیز از آن استفاده‌های فراوانی می‌شود. این گیاه دارای مواد معطر مخصوص و مرکب از صمغ‌های مختلف است. جوانه‌ها، ساقه‌ها و غنچه‌های نورستهٔ آن بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. دانه‌های خشک این گیاه، معطر است که همراه با غذاها و به‌عنوان ادویه مصرف عمومی دارد.

دانه‌های این گیاه به عنوان ادویه در آشپزی ایرانی استفاده می‌شوند. میوه‌های بسیار نازک و کوچک (شبیه دانه) معطر و کمی تلخ هستند. آنها معمولاً به شکل پودر شده فروخته می‌شوند و اغلب به اشتباه تحت عنوان "دانه‌های سنبل الطیب" به فروش می‌رسند. این پودر روی باقلا، عدس و سایر حبوبات، و سیب زمینی پاشیده می‌شود.

گلپر همچنین در سوپ‌ها و خورش‌ها استفاده می‌شود. اغلب گلپر روی دانه‌های انار پاشیده می‌شود.^[۱۰] گلپر همچنین با سرکه مخلوط می‌شود و باقلا قبل از خوردن در آن فرو برده می‌شود.^[۱۱]

در لیته نیز از گلپر استفاده میشود.^[۱۲]

این گیاه بومی ایران بوده و در نواحی نمناک کوهستانی آذربایجان جنگل‌های ارسباران (قره داغ) و حاشیه‌های آن، مناطق کوهستانی جنوبی و شرق شهرستان گرمی، نواحی شمالی البرز، ییلاق جواهرده، گچسر، شمیرانات، توچال، غرب ایران در کوه‌های روستای چپقلو واقع در استان زنجان شهرستان خدابنده و کوه‌های بختیاری.^[۱۳] همچنین در ارتفاعات شیرکوه یزد می‌روید.

مواد شیمیایی موجود در گلپر عبارت‌اند از: استات هکسیلیک، استات استیلیک و بوتیرات متیلیک و بوتیرات اتیلیک و اسیدهای مختلف دیگر که بوی تند آن از آن‌هاست. همچنین در گیاه گلپر نوعی اسانس روغنی و فرار نیز وجود دارد که از گرد آن برای معطر ساختن بعضی غذاها استفاده می‌شود.

• مصرف گلپر می‌تواند در بعضی افراد حساسیت یا آلرژی به‌وجود بیاورد.
• زیاده‌روی در مصرف گلپر برای زنان باردار مضر بوده، زیرا خطر سقط جنین را به همراه دارد.
• استفاده زیاد از گرد گلپر باعث ایجاد تپش قلب می‌شود.^[۱۴]

• میرحیدر، حسین (۱۳۷۳). معارف گیاهی. ج. ۲. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. ص. ۴۰۳.

1. گزارش صفحه ویکی‌پدیای خان‌کندی

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ گلپر موجود است.