هخامنش
هَخامَنِش (به پارسی باستان: 𐏃𐎧𐎠𐎶𐎴𐎡𐏁) (درگذشته ۶۵۰ پیش از میلاد[۱]) نام کسی است که دودمان هخامنشی خود را به نام او میخواندند. واژه هخامنش معنای دارنده اندیشه راست را میرساند. وی نیای بزرگ هخامنشیان و سرپرست طایفه پاسارگادیان بوده است.
هخامنش | |||||
---|---|---|---|---|---|
![]() نگاره یونانی پرسس یا همان هخامنش | |||||
شاه پارس | |||||
تاجگذاری | ۶۸۰ پیش از میلاد | ||||
پیشین | بنیانگذاری پادشاهی پارس | ||||
جانشین | چیشپیش | ||||
درگذشته | ۶۵۰ پیش از میلاد | ||||
فرزند(ان) | چیشپیش | ||||
| |||||
خاندان | هخامنشیان | ||||
پدر | پرسئوس (افسانه) یا آیگیوس (افسانه) | ||||
مادر | آندرومده (افسانه) |
نامشناسی
برگرفته از فارسی باستان Haxāmaniš (𐏃𐎧𐎠𐎶𐎴𐎡𐏁 𐏃𐎧𐎠𐎶𐎴𐎡𐏁) مشتق شده است، همانطور که همراه با زبان ایلامی 𒄩𒀝𒋡𒉽𒉡𒆜 (Ha-ak-ka-nu-iš یا hâkamannuiš) و اکدی 𒀀𒄩𒈠𒉌𒅖𒀪 (a-ḫa-ma-ni-iš-ʾ) در کتیبه سه زبانه بیستون عصر داریوش یکم ذکر شده است. نام خاص پارسی باستان بهطور سنتی از haxā- «دوست» و manah «قدرت فکر کردن» گرفته شده است که به معنای «داشتن ذهن دوست» است. «مشخصه روح پیرو است».[۲] این نام در فارسی جدید هخامنش (Haxâmaneš) نوشته شده است.
از نظر تاریخی
در سنگنوشته بیستون (حدود ۴۹۰ پیش از میلاد)، داریوش یکم هخامنش را به عنوان پدر چیشپیش، جد کوروش دوم (کوروش بزرگ) و داریوش اول به تصویر میکشد.[۳] اواسط قرن ۵ پیش از میلاد «تاریخ» (۷٫۱۱) هرودوت اساساً داستان مشابهی دارد، اما دو خط موازی از تبار «چیشپیش پسر هخامنش» را در هم میآمیزد. ورای چنین ذکر مختصری از نام، هیچ چیز از شخصیت پشت آن معلوم نیست، نه از منابع بومی و نه از منابع تاریخنگاری. ممکن است هخامنش فقط یک نیای اسطورهای باشد نه تاریخی[۴][۵] بسیاری از محققان بر این باورند که او فرمانروای پارسوماش، یک ایالت تابع شاهنشاهی ماد بوده است و در ۶۸۱ پ. م از آنجا لشکرهایی را علیه امپراتوری آشوری نو و پادشاه سناخریب رهبری میکند.[۶]
سنگنوشته بیستون
ممکن است ادعای سنگنوشته بیستون در تبار از هخامنش، اختراع داریوش یکم باشد تا تصرف تاج و تخت توسط داریوش را توجیه کند. کوروش دوم در شجرهنامه مفصلی که در استوانه کوروش آمده اصلاً از هخامنش نامی نمیبرد.[۴] در حالی که در کتیبهای در پاسارگاد منسوب به کوروش دوم، نام طایفه هخامنشیان از هخامنش آمده است، این کتیبه ممکن است به دستور داریوش اول پس از مرگ کوروش نوشته شده باشد.[۴][۷] به این ترتیب، هخامنش میتواند مخلوق واپسگرایانه داریوش بزرگ باشد.[۸] ساخته شده به منظور مشروعیت بخشیدن به رابطه خاندانی با کوروش کبیر باشد. مطمئناً داریوش از داشتن اجداد مشترک کوروش و خودش سود زیادی داشت (اما، چیشپیش قبلاً یکی بود)، و ممکن است نیاز به پیوند قویتری نسبت به ازدواج بعدی او با دختر کوروش آتوسا داشته باشد.
نویسندگان یونانی
نویسندگان یونانی دوران باستان چندین افسانه را در مورد این شخصیت حفظ کردهاند:[۹] نویسنده شبه افلاطونی دیالوگ «آلکیبیادس یکم»، که در اواخر قرن چهارم پیش از میلاد نوشته شده است، هخامنش را به عنوان قهرمان-بنیانگذار پرسهایها[۱۰]به تصویر میکشد. به همان صورتی که یونانیان از تبار هراکلس هستند، و اینکه هخامنش و هرکول هر دو پسران پرسئوس، پسر زئوس بودند. نسخه دیگری از داستان، هخامنش را پسر آیگیوس میسازد که یکی دیگر از بنیانگذاران-قهرمان افسانهای است. نویسنده قرن سوم میلادی، آلیان (De nat. anim. 12.21) میگوید هخامنش توسط یک عقاب پرورش یافته است.[۱۱]
خانواده
هخامنش | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چیشپیش | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کوروش یکم | آریارمنه | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کمبوجیه یکم | اروکو | آرشام | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کوروش بزرگ | ویشتاسپ | فارناک یکم ساتراپ فریگیه دودمان فارناکیان | مگاباتس رهبر نظامی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آرتیستون | بردیا | کمبوجیه دوم | آتوسا | داریوش بزرگ | آرتافرنه ساتراپ لیدیه | اردوان مستشار | مگابازوس فرمانده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
پارمیس | (از دختر گئوبروه) آریابیگنه دریاسالار | (از آتوسا) ماسیشته ساتراپ باختر | (از آتوسا) خشایارشا | (از آتوسا) هخامنش ساتراپ مصر | (از آرتیستون) ارتهزوستر ازدواج کرده با مردونیه | (از پارمیس) آریامرد | آرتافرنه دوم ساتراپ لیدیه | آرتیفیوس فرمانده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آرتاینته | اردشیر یکم | داریوش ولیعهد | ویشتاسپ ساتراپ باختر | آرشام ساتراپ مصر | امیتیس ازدواج کرده با مگابیزوس | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
خشایارشای دوم | سغدیانه | داریوش دوم | آرسیتس | پروشات | باگاپایوس | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اردشیر دوم | آمستریس | کوروش کوچک | اوستن | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اردشیر سوم | آریاسپ شاهزاده | رودروگون ازدواج کرده با یرواند یکم ساتراپ ارمنستان | آپاما ازدواج کرده با فارناباز دوم ساتراپ فریگیه | سیسیگامبیس | آرشام دوم | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
داریوش سوم | هوخشدره هخامنشی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اردشیر چهارم | پروشات | اسکندر مقدونی | استاتیرا | دریپهتیس ازدواج کرده با هفستیون فرمانده | آماستریس ازدواج کرده با کراتروس فرمانده؛ دیونیسیوس حاکم هراکلیا؛ لوسیماخوس پادشاه تراکیه | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
جستارهای وابسته
منابع
- رضایی، عبدالعظیم، تاریخ ده هزار ساله ایران، تهران: اقبال، چاپ ۱۶، ۱۳۸۴، جلد اول.