لیگ برتر خلیج فارس یا لیگ برتر فوتبال ایران مسابقات لیگ حرفهای و بالاترین سطح باشگاهی لیگ فوتبال ایران است که پس از جام آزادگان آغاز به کار کرد و در حال حاضر با حضور ۱۶ تیم برگزار میشود. نخستین دورهٔ این رقابتها در تاریخ ۱۱ آبان ۱۳۸۰ با حضور ۱۴ تیم برگزار شد.
در ردهبندی اعلام شده از سوی فدراسیون بینالمللی تاریخ و آمار فوتبال در سال ۲۰۱۲ این لیگ، به عنوان «سی و ششمین لیگ قدرتمند جهان» و «چهارمین لیگ قدرتمند آسیا» انتخاب شدهاست.[۱] افزون بر این در ردهبندی اعلام شده توسط این فدراسیون، لیگ برتر ایران رده چهل و هفتم جهان و چهارم آسیا را در قرن ۲۱ میلادی (۲۰۰۱ تا ۲۰۱۲) کسب کردهاست.[۲]
موفقترین تیمها
بیشترین تعداد قهرمانی در ۲۲ دوره لیگ برتر را به ترتیب تیمهای پرسپولیس (۸ بار)، سپاهان (۵ بار) و استقلال (۴ بار) داشتهاند. همچنین، بیشترین حضور در سه تیم بالای جدول را به ترتیب تیمهای استقلال (۱۷ بار)، پرسپولیس (۱۳ بار) و سپاهان (۱۱ بار) داشتهاند. فهرست ۱۰ تیم برتر این مسابقات به لحاظ تعداد قهرمانی و سپس تعداد مقامهای کسبشده، به شرح زیر است:
نکات: ۱- گلهای بازیهایی که نتایجش با رای کمیته انضباطی تعیین شدهاست در جدول لحاظ نشدهاست. ۲- کسر امتیازهای انضباطی در مجموع امتیازها لحاظ نشدهاست.
۲- تیمهای استقلال، پرسپولیس، سپاهان و ذوبآهن، چهار تیمی هستند که پیشینه حضور در همه ادوار لیگ برتر را دارند.[۵][۶]
از دورهٔ سیزدهم لیگ برتر به بعد، ۱۶ تیم در این رقابتها حاضر هستند، که بهصورت رفت و برگشت در زمین خودی و حریف به میدان میروند، به این ترتیب هر تیم ۳۰ بازی انجام خواهد داد. پیروزی در هر دیدار سه امتیاز و تساوی یک امتیاز برای تیم میزبان و یک امتیاز برای تیم میهمان دارد، در حالی که برای شکست امتیازی در نظر گرفته نمیشود. به این ترتیب هر تیمی که بیشترین امتیاز را در طول فصل کسب کند بهعنوان قهرمان شناخته میشود، و دو تیم پایانی جدول ردهبندی به لیگ آزادگان سقوط میکنند.همچنین در مواردی که امتیازها مساوی شوند تفاضل گل و در صورت برابر بودن مقدار تفاضل گل، تعداد گلهای زده ترتیب جدول ردهبندی را مشخص میکند.
گزینش برای لیگ قهرمانان آسیا
از سال ۱۳۸۷ تا سال ۱۳۹۰ چهار تیم از ایران بهطور مستقیم در مرحلهٔ گروهی لیگ قهرمانان آسیا حضور داشتند.
در سال ۱۳۹۰ چهار سهمیهٔ مستقیم ایران، به دو سهمیهٔ مستقیم و دو سهمیه در پلیآف تغییر یافت.
در سال ۱۳۹۱ سهمیههای ایران به سه سهمیهٔ مستقیم و یک سهمیهٔ پلیآف تغییر پیدا کرد.
در سال ۱۳۹۷ سه سهمیهٔ مستقیم و یک سهمیهٔ پلیآف ایران، به دو سهمیهٔ مستقیم و دو سهمیه در پلیآف تغییر یافت.
شرکت آلاشپورت حامی مالی در ازای استفاده از توپهای فوتبال تولیدی این شرکت در مسابقات و کنفرانسهای مطبوعاتی قبل و بعد از بازیها، در دورهٔ دهم و یازدهم لیگ خلیج فارس.
هر تیم بهطور همزمان اجازه استفاده از چهار بازیکن خارجی در هر یک از دیدارهای لیگ خلیج فارس را دارد و در صورت استفاده بیش از چهار بازیکن، از طرف سازمان لیگ برتر و کمیته انضباطیفدراسیون فوتبال ایران متخلف اعلام شده و جریمه میشود. از آغاز دورهٔ هشتم و نهم لیگ، بستن قرارداد جدید با دروازهبانهای خارجی ممنوع اعلام شده بود، اما به دلیل انتقادات فراوان کارشناسان فوتبال و درخواست تعداد زیادی از مربیان تیمهای لیگ برتری برای تغییر این قانون، از ابتدای دورهٔ دوازدهم لیگ برتر به بعد، سازمان لیگ برتر فوتبال با ایجاد تغییراتی در این قانون، ضمن موافقت با درخواست مربیان مبنی بر لغو ممنوعیت جذب دروازهبان خارجی، تیمهای لیگ برتری را ملزم به جذب دروازهبانهای ملیپوش خارجی کرد.
در آغاز دوره بیستم تیمها حق بستن قرارداد با بازیکنان جدید خارجی را نداشتند و فقط با بازیکنان خارجی فصل قبل خود میتوانستند فصل را شروع کنند.
محرومیت
هر بازیکن بلافاصله بعد از دریافت چهار کارت زرد یا یک کارت قرمز در طی یک دوره از برگزاری رقابتها مشمول محرومیت از حضور در دیدار بعدی میگردد و در صورت ایجاد تشنج یا درگیریهای شدید در میدانهای فوتبال به کمیته انضباطی فدراسیون فوتبال احضار شده و در شرایطی که توضیحاتش به این کمیته قابل قبول و منطقی نباشد، مشمول جریمههای دیگری (از قبیل جریمههای نقدی و محرومیت از چند بازی بعدی) نیز میگردد. اگر بازیکنی در آخرین بازی فصل کارت قرمز دریافت کند اولین بازی فصل بعدی را از دست خواهد داد ولی کارتهای زرد به فصل بعدی موکول نمیشود.در ادوار گذشته محرومیت با تعداد کارت زرد متفاوت بودهاست که در جدول زیر به آن پرداخته شدهاست.
محرومیت بازیکنان با تعداد کارت زرد در ادوار لیگ برتر
از
تا
تعداد اخطار
تعداد بازی محرومیت
زیرنویس
۱۳۸۰
۱۳۸۵
۲ کارت زرد
یک بازی
تمام محرومیتها با دو اخطار
۱۳۸۶
۱۳۹۶
۳ کارت زرد
یک بازی
محرومیت اول با سه اخطار و محرومیت دوم با دو اخطار
۱۳۹۵
۱۳۹۶
۳ کارت زرد
یک بازی
محرومیت اول و دوم با سه اخطار
۱۳۹۷
اکنون
۴ کارت زرد
یک بازی
محرومیت اول با چهار اخطار و محرومیت دوم با سه اخطار
نتایج خاص
بازیهای پرگل در تاریخ لیگ برتر بر مبنای تعداد گل در یک بازی
تا پایان بیست و دومین دوره لیگ برتر ۴٬۶۶۲ بازی در این مسابقات انجام شده و ۱۲٬۲۳۶ گل به ثمر رسیدهاست که میانگین ۲٫۶۲ گل در هر بازی میباشد. بهجز دوره هجدهم، بیستم و بیست و یکم لیگ برتر در بقیه ادوار لیگ، میانگین به ثمر رسیدن حداقل دو گل در این بازیها به ثبت رسیدهاست.
در ادوار لیگ برتر استقلال با گلزنی در ۴۹۰ بازی بیش از هر تیمی موفق به گلزنی شدهاست. پرسپولیس نیز با گلزنی در ۴۸۳ بازی در رده دوم این جدول قرار گرفتهاست. تیمهای سپاهان و ذوبآهن هم در ردههای بعدی این جدول هستند.
نکته: در این جدول تیمهایی ذکر شدهاند که حداقل در ۲۵۰ بازی از بازیهای لیگ برتر موفق به گلزنی شدهاند.
تفکیک تیمها بر اساس کلینشیت
تیم استقلال با ثبت ۲۶۲ کلینشیت تا پایان بیستمین و یکمین دوره لیگ برتر بهترین عملکرد را در این زمینه داشتهاست. تیمهای پرسپولیس و سپاهان هم بهترتیب با ۲۵۶ و ۲۵۰ کلینشیت در رتبه دوم و سوم این ردهبندی قرار دارند.
بیشترین تعداد کلینشیت در مجموع ادوار لیگ برتر
این جدول شامل تیمهایی است که حداقل ۱۰۰ کلینشیت در لیگ برتر ثبت کردهاند
در این رقابتها هرگز اجازه حضور زنان در ورزشگاهها داده نشد تا اینکه در اواخر سال ۲۰۲۲ با فشارهای جهانی، بالاخره این اجازه داده شد. مقاومت زنان و فشار سازمانهای ورزشی جهانی همانند سازمان فیفا بانی آن شد که ورزشگاه آزادی بالاخره پس از انقلاب ۱۳۵۷ نیز به روی زنان باز گردد؛[۳۵][۳۶]
نخستین حضور قانونی زنان ایرانی در لیگ برتر خلیج فارس در بازی میان استقلال و مس کرمان در ورزشگاه آزادی تهران در هفته سوم از بیست و دومین دوره این رقابتها بود.[۳۷][۳۸]
استفاده از کمک داور ویدیویی(VAR)
برای اولین بار در تاریخ لیگ برتر در بازی معوقه از هفته پنجم در لیگ برتر ۰۳–۱۴۰۲ مابین دو رقیب سنتی پایتخت پرسپولیس و استقلال از کمک داور ویدیویی (VAR) استفاده شد.[۳۹][۴۰]
رکوردها
استقلال در فصل ۰۳–۱۴۰۲ به اولین تیم لیگ برتر تبدیل شد که تعداد گلهایش در تاریخ لیگ به عدد هزار گل رسید و تعداد گلهایش چهار رقمی شد و بعد از آن سپاهان در بازی با هوادار گل هزارم خود را وارد دروازه کرد.[۴۱]