شکم‌پایان

از ویژگی‌های مهم کالبدشناسی حلزون‌ها فرایندی به نام تابیدگی^torsion است که در زمان رشد آن‌ها روی می‌دهد. در این فرایند، تودهٔ امعا و احشای آن‌ها به هنگام رشد، ۱۸۰ درجه به یک طرف می‌چرخد، به‌طوری‌که مقعد جانور کمابیش در بالای سر آن‌ها قرار می‌گیرد. این فرایند با روند پیچ‌خوردگی صدف حلزون تفاوت دارد و این دو پدیده‌هایی جداگانه هستند. تابیدگی در همهٔ شکم‌پایان دیده می‌شود، اما شکم‌پایان پشت‌آب‌شش ^{opisthobranch} در درجات مختلف مقداری واتابیدگی ثانویه از خود نشان می‌دهند.^[۳][۴]باور بر این است که علت وجود تابیدگی در بدن حلزون ایجاد توانایی برای به درون کشیده شدن بهتر بدن در صدف به هنگام احساس خطر است.

شکم‌پایان سرهایی مشخص دارند که بر روی آن‌ها دو یا چهار شاخک حسی و چشم قرار دارد. شکم آن‌ها به‌عنوان پا استفاده می‌شود و به همین خاطر «شکم‌پا» نام دارند. جلویی‌ترین بخش پای آن‌ها پیش‌پا^propodium نام دارد و کارکرد آن پس‌زدن رسوبات به هنگام خزیدن جانور بر روی زمین است. به صدف لارویِ شکم‌پا پیشین‌صدف^protoconch گفته می‌شود.

شکم‌پایان تک‌پایه^monoecious یا دوپایه^dioecious هستند و بازآوری جنسی دارند. دستگاه گوارش آن‌ها از دهان آغاز و بعد از چینه‌دان، معده، روده با مجرای دفعی پایان می‌یابد. آن‌ها همچنین دارای غده‌های بزاقی و گوارشی ویژه‌ای هستد که برخی آنزیمهای گوارشی در آن‌ها ساخته می‌شوند.

جانوران این رده درصورت داشتن پوسته، پوسته‌ای معمولاً پیچ‌خورده دارند. بر اثر پیچ‌خوردگی، بدن آن‌ها تقارن خود را از دست داده است. بعضی تک‌جنسی یا هرمافرودیت هستند.

شکم‌پایان طیف وسیعی از زیستگاه‌های آبی و خشکی را برای زندگی انتخاب می‌کنند، از گودال‌های عمیق اقیانوس‌ها گرفته تا بیابان‌ها. برخی از شناخته‌شده‌ترین شکم‌پایان، حلزون‌ها و راب‌های خشکی‌زی هستند. تعدادی هم در آب‌های شیرین زندگی می‌کنند، اما بیشتر گونه‌های نام‌گذاری‌شده در محیط‌های دریایی زندگی می‌کنند.

پراکندگی شکم‌پایان در سراسر جهان است، از مناطق نزدیک به قطب شمال و جنوب تا مناطق گرمسیری. آنها تقریباً به هر نوع زیستگاهی روی زمین سازگار شده‌اند و تقریباً در هر محیط ممکن ساکن شده‌اند.

در زیستگاه‌هایی که کلسیم کربنات کافی برای ساختن یک صدف محکم وجود ندارد، مانند برخی از خاک‌های اسیدی در خشکی، گونه‌های مختلفی از راب‌ها و همچنین برخی حلزون‌ها با صدف‌های نازک و شفاف، که بیشتر یا به‌طور کامل از پروتئین کونچیولین تشکیل شده‌اند، یافت می‌شوند.

حلزون‌هایی مانند Sphincterochila boissieri و Xerocrassa seetzeni با شرایط بیابانی سازگار شده‌اند. برخی دیگر از حلزون‌ها در گودال‌ها، نزدیک منافذ گرمابی اعماق دریا، در درازگودال‌های اقیانوسی در عمق ۱۰ هزار متری زیر سطح دریا، در موج‌های کوبنده سواحل سنگی، غارها و بسیاری از مناطق متنوع دیگر زندگی می‌کنند.

شکم‌پایان می‌توانند به‌طور تصادفی توسط سایر حیوانات، مثلاً پرندگان، از یک زیستگاه به زیستگاه دیگر منتقل شوند.

تبارشاخه‌نمای شکم‌پایان که روابط تبارزایی آن‌ها را نشان می‌دهد. تصویری از نمونه‌های گونه‌های هر مورد اضافه شده است:^[۵]

صدفک‌واران، نوناف‌واران و دگرآب‌ششان سفلی در تبارشاخه‌نمای بالا گنجانده نشده‌اند.

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Gastropoda». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۹ فوریهٔ ۲۰۱۸.

• بیولوژی و بیوشیمی خاک، دکتر علی‌اکبر صفری سنجانی، همدان: دانشگاه بوعلی سینا