دیوان ناصر خسرو قبادیانی

«ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی مروزی در ذیقعده ۳۹۴ قمری در قبادیان بلخ متولد شد.»^[۴]«وی در ۸۷ سالگی در سال ۴۸۱ در یمگان بدخشان درگذشت. جسمش را در همان‌جا به خاک سپردند.»^[۵] «قبر ناصر خسرو در درهٔ یمگان بوده و ظاهراً هنوز هم آنجاست.»^[۶]اوخراست

دیوان ناصر خسرو قبادیانی کتابی است مشتمل بر همه اشعار باقی‌مانده از ناصر خسرو قبادیانی. شعرها به زبان‌های فارسی و عربی است. مهم‌ترین بخش آن، قصاید اوست. شعرهایی در دیگر قالب‌های شعری همانند مقطَّعات و رباعی هم در این دیوان هست.^[۷]دیوان او مشتمل بر ۱۱۱۵۶ بیت قصیده،^[۸] ۲۱۵ بیت مقطَّعات^[۹] و ۱ رباعی در ۲ بیت^[۱۰] و در مجموع ۱۱۳۷۳ بیت سروده‌است.^[۱۱]

دیوان ناصر خسرو قبادیانی تا سال ۴۸۱ قمری نوشته شده‌است.^[۱۲]

ناصر خسرو در دوره اوج سبک خراسانی شعر می‌سرود که از اوایل سدهٔ چهارم تا میانه‌های سدهٔ ششم هجری کاربرد داشت. این سبک از لحاظ زمانی به دو دورهٔ سامانیان و غزنویان-سلجوقیان تقسیم می‌شود.^[۱۳]

از مجموع ۲۶۰ شعر ناصر خسرو قبادیانی:^[۱۵]

1. تعداد ۵۴ یعنی ۲۰/۷۷ درصد قصایدش مردف (ردیف‌دار) هست.
2. بحر ۱۵۲ یعنی ۵۸/۴۶ درصد شعرها مثمن و ۱۰۸ یعنی ۴۱/۵۴ درصد مسدس است.
3. بحر ۲۸ یعنی ۱۰/۷۷ درصد سالم و ۲۳۲ یعنی ۸۹/۲۳ درصد غیرسالم است.
4. انواع بحور شعری:

برخی از مهم‌ترین ویژگی سبکی آثار ناصر خسرو قبادیانی عبارتند از:

بجز سفرنامه (که به سبک غزنوی است) بقیه آثارش به شیوه سبک سامانی نگاشته شده‌است.^[۱۶]

1. دیوان حکیم ابومعین حمیدالدین ناصر بن خسرو قبادیانی: مشتمل است بر: روشنائی‌نامه، سعادت‌نامه،... به‌اهتمام: نصرالله تقوی؛ مقدمه: سیدحسن تقی‌زاده؛ مصحح: مجتبی مینوی، تهران: معین، ۱۳۸۰، ISBN 9645643805
2. دیوان حکیم ابومعین حمیدالدین ناصر بن خسرو قبادیانی مصحح: نصرالله تقوی؛ ویراستار: سیدمحسن آثارجوی، تهران: سنایی، ۸۰۲ صفحه، ۱۳۸۹، ISBN 9789648746389
3. دیوان حکیم ناصر خسرو قبادیانی: بر پایه کهن‌ترین نسخه خطی مکتوب به سال ۷۳۶، مصحح: مجتبی مینوی، مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران، ۶۱۶ صفحه ، چاپ ۶، ۱۳۸۵، ISBN 9640341827
4. دیوان حکیم ناصر خسرو: متن انتقادی همراه با شرح، مصحح: جعفر شعار، کامل احمدنژاد، قطره، ۷۶۸ صفحه، ۱۳۷۸، ISBN 9783410536
5. دیوان ناصر خسرو حکیم ناصربن خسرو بن حارث القبادیانی البلخی المروزی، تهران: سیمای دانش، ۵۴۸ صفحه - چاپ ۳، ۱۳۷۸، ISBN 9645693267
6. دیوان ناصر خسرو قبادیانی مصحح: سید نصرالله تقوی؛ مقدمه: سید حسن تقی‌زاده و مجتبی مینوی، تهران: اساطیر، ۸۱۶ صفحه، ۱۳۸۶، ISBN 9643313891
7. دیوان ناصر خسرو قبادیانی مصحح: عزیزالله علیزاده، تهران: فردوس، ۶۹۰ صفحه، ۱۳۸۹، ISBN 9789643204235
8. دیوان ناصر خسرو: حکیم ناصربن خسرو بن حارث القبادیانی البلخی المروزی، تهران:نشر آزادمهر، ۵۴۲، ۱۳۸۱، ISBN 9649634420
9. دیوان ناصر خسرو: ناصرخسرو، تهران: نگاه، ۵۴۶ صفحه، ۱۳۷۳، ISBN 9789643510763
10. دیوان ناصر خسرو، تهران: آدینه سبز، ۴۱۲ صفحه، ۱۳۹۳، ISBN 9786006745832
11. دیوان ناصر خسرو؛ مقدمه: محمدحسن فروزانفر، مصحح: نصرالله تقوی، تهران: ثالث، ۵۶۲ صفحه، ۱۳۹۲، ISBN 9789643808112
12. دیوان ناصرخسرو، تهران: اندیشه مولانا، ۶۵۲ صفحه، ۱۳۹۶، ISBN 9786007088272
13. دیوان ناصر خسرو قبادیانی، تهران: آثار قلم، ۶۵۲ صفحه، ۱۳۹۶، ISBN 9786006624167
14. دیوان ناصر خسرو قبادیانی، تهران: پورنگ، ۴۰۸ صفحه، ۱۳۹۴، ISBN 9789649231281
15. دیوان ناصرخسرو قبادیانی، تهران: پیام عدالت، ۵۵۲ صفحه، ۱۳۹۰، ISBN 9789641521471
16. دیوان ناصرخسرو قبادیانی، تهران: حسام، ۴۰۸ صفحه، ۱۳۹۴، ISBN 9789646850316
17. دیوان ناصر خسرو قبادیانی، گردآورنده: علی‌اصغر طاهری، محمد طاهری، تهران: داریوش، ۴۱۲ صفحه، ۱۳۹۰، ISBN 9786009229741
18. دیوان ناصرخسرو، تهران: کومه، ۶۵۲ صفحه، ۱۳۹۶، ISBN 9786006237862
19. دیوان ناصرخسرو، مقدمه:سیدحسن تقی‌زاده، تهران: خانه فرهنگ و هنر گویا، ۵۳۶ صفحه، ۱۳۹۸، ISBN 9786008064299
20. دیوان ناصرخسرو، ویراستار: شریعت طاهری، تهران: پیمان، ۴۵۸ صفحه، چاپ ۳، ۱۳۸۴، ISBN 9645981727
21. دیوان و سفرنامه حکیم ابومعین حمیدالدین ناصر بن خسرو قبادیانی، شارح: امیر نیک‌سرشت، تهران: پیرامید، ۶۸۲ صفحه، ۱۳۹۵، ISBN 9786006361659

• تقی‌زاده، سید حسن (۱۳۷۹). تحقیقی در احوال ناصر خسرو قبادیانی. تهران: فردوس. شابک ۹۶۴-۳۲۰-۱۰۱-۵.
• ناصر، خسرو قبادیانی (۱۳۸۹). دیوان اشعار. تهران: فردوس. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۲۰-۴۲۳-۵.
• ناصر، خسرو قبادیانی (۱۳۸۹). سفرنامه. تهران: فردوس. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۲۰-۴۲۲-۸.
• ناصر، خسرو قبادیانی (۱۳۰۷). دیوان قصاید و مقطعات حکیم ناصرخسرو به ضمیمه روشنایی‌نامه و سعادت‌نامه و رساله‌ای به نثر با فهرست اعلام و تعلیقات. تهران: مطبعه مجلس.