Taxkent
Taxkent[1][2] (uzbekeraz: Тошкент, Toshkent, tɒʃˈkent ahoskatua; errusieraz: Ташкент, tɐʂˈkʲent ahoskatua) Uzbekistango hiriburua da, Taxkent probintzian. 2008an 2.180.000 biztanle zituen[3], nahiz eta iturri ez ofizialen arabera 4,45 milioi dituela adierazi[4].
| Taxkent Тошкент | |||
|---|---|---|---|
| hiria | |||
 | |||
| |||
| Administrazioa | |||
| Estatu burujabe |  Uzbekistan | ||
| Alkatea | Jahongir Abidovich Artykhodzhaev (en)  | ||
| Izen ofiziala | Toshkent | ||
| Jatorrizko izena | Тошкент | ||
| Posta kodea | 100000 | ||
| Geografia | |||
| Koordenatuak | 41°18′40″N 69°16′47″E / 41.3111°N 69.2797°E | ||
 | |||
| Azalera | 334.8 km² | ||
| Altuera | 455 m | ||
| Mugakideak | Toshkent probintzia | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 2.956.384 (2023ko urtarrilaren 1a) 433.584 (2019) | ||
| Dentsitatea | 8.830,3 bizt/km² | ||
| Informazio gehigarria | |||
| Ordu eremua | UTC+05:00 | ||
| Hiri senidetuak | Tunis, Berlin, Istanbul, Dnipro, Kortrijk, Marrakex, Patiala (en) , Zaragoza, Seattle, Shanghai, Skopje, Tripoli, Varna, Karatxi, Haskovo (en) , Kiev, San Petersburgo eta Nagoia | ||
| Matrikula | 01—09, (10 eta 30 — старые) | ||
| Hizkuntza ofiziala | Uzbekera | ||
| tashkent.uz | |||
Egungo izena turkmenieratik datorkio eta harrizko hiria esan nahi du (taš, "harri" + kand, kent, "hiri"). Antzina beste izen batzuk izan zituen: Txatx, Xax eta Binkent, lehenengo biak taš ("harri") izenarekin lotuak. XVI. mendetik aurrera, Txtxkand/Txaxkand izena Taxkand bihurtu zen eta errusieraren eraginez Taxkent itxura hartu zuen. Urteetan zehar, Asia eta Europa lotzen zituen Zetaren Bidean igarobide garrantzitsua izan zen.
Nahiz eta Uzbekistango beste hiri batzuen balio historikoa ez eduki, hala nola Bukhara, Samarkanda edo Khiva hiriena, Tashkent herrialdeko erdigune ekonomiko eta kulturala da. Bertan daude Uzbekistango kultura-gune nagusiak (antzokiak, liburutegiak, akademiak...) eta nazioarteko enpresen egoitzak ere bai.
Klima
 Datu klimatikoak (Taxkent (1981–2010))  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 22.2 | 25.7 | 32.5 | 36.4 | 39.9 | 43.0 | 44.6 | 43.1 | 39.8 | 37.5 | 31.1 | 27.3 | 44.6 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 6.2 | 8.1 | 14.0 | 22.1 | 27.1 | 33.2 | 35.8 | 34.2 | 29.0 | 21.4 | 14.4 | 8.9 | 21.2 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 1.8 | 3.4 | 9.0 | 16.1 | 20.3 | 25.6 | 27.7 | 25.9 | 20.9 | 14.5 | 9.1 | 4.5 | 14.9 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | −2.6 | −1.4 | 4.0 | 10.1 | 13.5 | 17.9 | 19.6 | 17.5 | 12.7 | 7.5 | 3.7 | 0.1 | 8.6 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | −28.0 | −25.6 | −16.9 | −6.3 | −1.7 | 3.8 | 8.2 | 3.4 | 0.1 | −11.2 | −22.1 | −29.5 | −29.5 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 57.8 | 57.2 | 64.8 | 59.8 | 40.9 | 10.8 | 3.5 | 1.9 | 5.9 | 29.3 | 41.3 | 53.6 | 426.8 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 11.1 | 9.6 | 11.4 | 9.5 | 7.0 | 3.2 | 1.3 | 0.7 | 1.5 | 4.8 | 7.3 | 9.5 | 76.9 |
| Eguzki orduak | 117.8 | 127.1 | 164.3 | 216.0 | 303.8 | 363.0 | 384.4 | 365.8 | 300.0 | 226.3 | 150.0 | 105.4 | 2823.9 |
| Hezetasuna (%) | 73 | 68 | 62 | 60 | 53 | 40 | 39 | 42 | 45 | 57 | 66 | 73 | 56.5 |
| Iturria: Uzbekistango Hidrometeorologia Zerbitzua,[5] World Meteorological Organisation,[6] Pogoda.ru.net (tenperatura-errekorrak),[7] Hong Kong Observatory (eguzki-orduak)[8] | |||||||||||||
Barrutiak
Taxkent egungo honako barrutitan (tuman) banaturik dago:
| Zbk. | Barrutia | Biztanleria (2009)[9] | Azalera (km²)[9] | Dentsitatea (area/km²)[9] | Mapa |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Bektemir | 27.500 | 20,5 | 1.341 |  |
| 2 | Txilanzar | 217.000 | 30,0 | 7.233 |  |
| 3 | Hamza | 204.800 | 33,7 | 6.077 |  |
| 4 | Mirobod | 122.700 | 17,1 | 7.175 |  |
| 5 | Mirzo Ulugbek | 245.200 | 31,9 | 7.687 |  |
| 6 | Sergeli | 149.000 | 56,0 | 2.661 |  |
| 7 | Xaijontohur | 285.800 | 27,2 | 10.507 |  |
| 8 | Olmazar | 305.400 | 34,5 | 8.852 |  |
| 9 | Uxtepa | 237.000 | 28,2 | 8.404 |  |
| 10 | Jakkasarai | 115.200 | 14,6 | 7.890 |  |
| 11 | Junusabad | 296.700 | 41,1 | 7.219 |  |
Ikustekoak
Errusiar Iraultzaren garaian eta 1966ko lurrikaran, antzinako hiria suntsitu zen eta horregatik eraikin historiko gutxi geratzen dira Taxkenten. Hala ere, hiriak monumentu eta sobietar garaiko monumentu ugari ditu.
- Kukeldax madrasa. Abdullah Khan-en agintaldikoa (1557–1598), zaharberritze prozesuan dago. Museo bihurtzeko asmoa dute, baina oraingoz meskita da.
- Txorsu bazarra, Kukeldax madrasatik hurbil dago. Aire zabaleko bazar erraldoi hau Taxkent zaharreko erdigunea da.
- Teliaxajak meskita (Khast Imam meskita). Uthman Qur'an delakoa dago bertan, munduko koran zaharrena. 655ekoa da eta eraildako Uthman kalifaren odolez zikindua dago, Tamerlanek Samarkandara eraman zuena eta gero errusiarrek San Petersburgoran eraman zutena. Uzbekistanera 1914an itzuli zuten[10].
- Junus Khan mausoleoa. XV. mendeko mausoleo multzoa da, XIX. mendean zaharberritua. Handiena Junus Khan-en hilobia da, Mogol Inperioa sortu zuen Babur-en aitonarena.
- Romanov printzearen jauregia. XIX. mendena, Nikolai Konstantinovitx duke handia, Alexandro III.a Errusiakoaren lehengusua, Taxkentera erbesteratu zuten, Errusiak Koroaren Bitxien inguruko afera ilun batengatik. Haren jauregia oraindik hiri erdialdean dago eta behiala museo izandakoa, orain Kanpo Arazoetarako Ministerioa da.
- Alixer Navoi opera eta ballet antzokia, Aleksei Stxusev arkitektoarena da, Leninen hilobia egin zuenarena.
- Arte Ederren museoa. Errusiar-aurreko arte bilduma garrantzitsua du, horien artean sogdiar horma-irudiak, estatua budistak eta zoroastrismoko artea. XIX eta XX. mendeko arte aplikatua ere erakusgai dago. Interes handiagoa dute Romanov printzeak Hermitage museotik "mailegatu" zituen margolanak, erbesteko jauregia apaintzeko eta inoiz itzuli ez zituena.
- Arte Aplikatuen museoa.
- Amir Timur muesoa.
Garraioa
- Taxkenteko metroa, Asia Erdialdeko bakarra (Astanakoa eta Almatyko eraikitzen ari dira oraindik)
- Taxkent Nazioarteko Aireportua herrialdeko handiena da.
- Trolebus sarea 2010an itxi zen.
Hiri senidetuak
Taxkent hiri hauekin senidetua dago:
