Sesma
Sesma[4] ([s̺es̺ma]) Nafarroako hego-mendebaldean dagoen udalerria da, Lizarrerrian eta Erriberan kokatua. Udalerriak 1.201 biztanle zituen 2014. urtean.
| Sesma | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Lizarra | ||||||||||
| Eskualdea | Jurramendi | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Sesma | ||||||||||
| Alkatea | Pedro María Mangado Pinillos (PSN) | ||||||||||
| Posta kodea | 31293 | ||||||||||
| INE kodea | 31224 | ||||||||||
| Herritarra | sesmar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°28′40″N 2°05′00″W / 42.477777777778°N 2.0833333333333°W | ||||||||||
| Azalera | 71,22 km² | ||||||||||
| Garaiera | 434 metro | ||||||||||
| Distantzia | 69 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 1.226 (2023:  40) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 17,19 biztanle/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 41,18 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 21,74 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 82,01 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 9,53 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[2][3] | % 1,50 (2018: %1,35) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Webgunea | http://aytosesma.es/ | ||||||||||
Geografia
Inguru naturala eta kokapena
Sesma NA-129 errepidean kokatzen da Los Arcos-Lodosako norabidean, eta Nafarroako hiriburutik 69 kilometrora.
Sesmaren udalerri mugakideak honako hauek dira: Mendebaldean Los Arcos/ eta Mendabia, ekialdean Lerin eta Karkar, iparraldean Lukin, Arroitz, Deikaztelu eta Allo, eta hegoaldean Lodosa eta Errioxako Autonomia Erkidegoa mugakide ditu.
Klima
Sesmako klima mediterraneo-kontinental idorra da, Ebro ibaiaren depresioaren berezko klima. Klima honen ezaugarri nagusiak tenperatura aldaketa handiak eta prezipitazioen urritasuna eta irregulartasuna dira. Urteko batez besteko tenperatura 12-13 °C eta prezipitazioak 400-500mm ingurukoak dira.
Urtero 50-80 egun euritsu izaten dira, eta haizerik ohikoena iparreko edo zierzo haizea da. Dena den, uda garaian, hegoaldeko haizea izaten da nagusi, tenperaturak 35 gradura arte igoaraziz.
Estazio meteorologikoa
Herrigunearen kanpoaldean, itsasoaren mailatik 205 metrora, Espainiako Nekazaritza ministerioaren estazio meteorologikoa dago.[5]
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia
1849an, Sesmak bi eskola zituen, bata mutilentzat, 65 ikaslerekin, eta bestea neskentzat, 60 ikaslerekin. Mutilen eskolako maisuak 3.200 erreal jasotzen zituen urtero soldata moduan, eta nesken eskolako maistrak 1.400 errealeko soldata. Horrez gain, XIV. mendean eraikitako ospitalea zegoen, elizak jasotako diru-laguntzari esker mantentzen zena.
Sesmak hazkunde nabarmena izan zuen XX. mendearen lehen zatian, 1920an espartzuaren industriak garrantzi handia zeukan herrian, eta bertan, soka, alportxa, eta espartzutik eratorritako hainbat produktu ekoizten ziren.
Demografia
Sesma gainbeheran datorren udalerri bat da populazioari dagokionez. XX. mendearen lehen hiru hamarkadetan populazio hazkunde esanguratsua izan zuen eta 600 biztanle irabazi zituen. Ondoren, 40 urtez egonkor mantendu zen populazioa. 1960eko hamarkadatik aurrera, ordea, galera nabarmena izan zuen eta XXI. mendearen lehen hamarkadarako 1900an baino biztanle gutxiago zituen udalerriak.
| Sesmako biztanleria |
|---|
 |
2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 92 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren % 7,10 (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).
Politika
Udaletxea
- HELBIDEA: Aldundiaren Plaza, 6
Udal hauteskundeak
Azken agintaldietan Sesmako alkate kargurako Nafarroako Alderdi Sozialistako Pedro María Mangado Pinillos aukeratu dute. 2007an Udaletxeko bederatzi zinegotzietatik sei lortu zituen bere talde politikoak, gehiengo osoa udalean. Baliogabeko botoak lau izan ziren (emandako guztien % 0,44) eta boto zuriak hamazortzi (% 1,97). Abstentzioa %15,61ekoa izan zen.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| PSN | 544 | 6 |
| Coalición Independiente de Sesma (CIS) | 353 | 3 |
2011ko udal hauteskundeetan ere PSN (5 zinegotzi) eta Mangado izan ziren nagusi. Aurrean zerrenda berbera izan zuten, Coalición Independiente de Sesma (CIS, 4).
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| PSN | 426 | 5 |
| Coalición Independiente de Sesma (CIS) | 328 | 4 |
Alkateak
Hauek izan dira Sesmako azken alkateak:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia |
| Jesus Perez Estebanez[6] | 1979 | 1983 | Independenteak |
| Jesus Faustino Romero Martinez[6] | 1983 | 1987 | Agrupacion Electoral Independiente de Agricultores e Industriales de Sesma |
| 1987 | 1991 | ||
| Jose Javier Perez Mangado[6] | 1991 | 1995 | Agrupacion Sesmera Independiente Almuza |
| Jose Maria Olcoz Esteban[6] | 1995 | 1999 | Kudeaketa batzordea |
| 1999 | 2003 | ||
| 2003 | 2007 | ||
| Pedro Maria Mangado Pinillos | 2007 | 2011 | PSN |
| Pedro Maria Mangado Pinillos | 2011 | 2015 | PSN |
| Pedro Maria Mangado Pinillos[7] | 2015 | 2019 | PSN |
| Maria Rosario Echavarri Pinillos[7] | 2019 | Jardunean | PSN[8] |
Azpiegitura eta garraioak
Autobus garraioa
La Estellesa autobus konpainiaren Sartaguda eta Iruñea bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:
- Sartaguda - Lodosa - Sesma - Allo - Deikaztelu - Morentin - Lizarra - Zirauki - Mañeru - Gares - Obanos eta Iruñea
Goi-tensio dorreak
2003an elektrizitatearen Espainiako kudeatzaile publikoa den Red Eléctricak Castejón eta Gasteiz artean 400.000 volteko goi-tentsio linea bat eraikitzeko proiektua proposatu zuen. Proiektu horren arabera, 46 metroko goi-tentsio dorreak eraikiko ziren Lizarraldeko hainbat udalerri zeharkatuz[9]. 2008an proiektuaren aurkako talde bat sortu zen, eta 2010eko urtarrilaren 31n proiektuaren inguruko bozketa antolatu zen Arabako bost herritan eta Nafarroako hogei herritan. Ezezko botoak %98,9 izan ziren[10].
Ondasun nabarmenak
- Jasokundeko Andre Mariaren eliza: XIII. mendean eraikitzen hasi zen, baina egitura ondorengo mendeetan burutu zen.
- Kalbarioko baseliza: XVII. mendeko eraikina, baselizaren barruan jesus gurutzatuaren XVII. mendeko irudi bat dago.
Zerbitzuak
Sesma, "Elizagorria, Lodosa, Mendabia, Sartaguda eta Sesmako zerbitzu sozialen Mankomunitateko" kidea da.
Sesmar ospetsuak
- Matías Escalzo (1690-1749), Astorgako apezpikua.
- Juan José Martínez Escalzo (1704-1773), Segoviako apezpikua.
- José Perula y de la Parra (1830-1881), militarra.
- Julia Bea Soto (1912-1989), ekintzaile eta politikaria.
- Jesus Prados Casadamon, Txomin del Regato (1918-2001), irrati-esatari, pailazo, umorista, aktore eta idazlea.
- Antonio Pérez Prados (1953-), irakaslea.
- Javier Etayo Larrainzar, Tasio (1954-), marrazkilaria.
- Aurelia Lumbreras (1958-), politikaria.
- Miguel Morrás (1976-), txirrindulari ohia.
Erreferentziak
Ikus, gainera
Kanpo estekak
- (Gaztelaniaz) Sesmari buruzko webgunea.
- Herriaren urrutiko ikuspegia NA-8404 errepidetik Google Street View-n.
- (Gaztelaniaz) Sesmari buruzko informazioa Nafarroako gobernuaren webgunean.
Datuak: Q1767933
Multimedia: Sesma / Q1767933
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Sesma
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |