Patxaran

Agirien arabera, patxarana Godofredo Nafarroakoa eta Teresa Arellanokoaren arteko ezkontzan zerbitzatu zen 1415ean. Gonofre Karlos III.aren semea zen. Badakigu Blanka erreginak patxarana hartu zuela Santa Maria de la Nieva monasterioan 1441ean, sendabelar gisa.^[3]

Hala ere, patxarana batez ere Nafarroa Garaiko etxeetan ekoizten zen edaria izan da, XIX. mendean boladan jarri zen arte. Nahiz eta Euskal Herritik kanpora ez den oso ezaguna, nafar gazte ugarik soldaduska egitean patxaran botila zeramatenez zaletasuna hein batean Espainian hedatu zen.^[3]

XX. mende erdialdera hasi zen merkaturatzen, hainbat enpresa ekoizle sortu baitziren. Zaharrena Zoco da, lehen aldiz 1956an merkaturatua eta Ambrosio Velascoren familiak sortua, Viana inguruan patxarana ekoizten ibili den familia 1816tik eta egun Pernod Ricard enpresarena.^[4] Beste marka batzuk dira: La Navarra, Etxeko, Kantxa edo Barañano Atxa, besteren artean.

1988an Nafarroako Patxaranaren Kontseilu Arautzailea eratu eta Nafarroako Patxarana Adierazpen Geografiko Babestua sortu zuen, besteak beste ekoizpena, kalitatea eta botilaratzea kontrolatzen dituena.^[5] Oraingoz patxarana arautzen duen erakunde bakarra da, eta Nafarroako Patxarana jatorri deitura sormarka ematen duena.^[6] 1990eko hamarkadatik aurrera, elorri beltza landatzen hasi zen basaranak lortzeko.

Nafarroan ekoizten da patxaranaren % 95. 2000an, Nafarroako 7,7 milioi litro patxaran saldu ziren.^[7] Espainiako Nekazaritza, Elikadura eta Ingurumeneko Ministerioaren arabera, 2013. urtean 8 patxaran ekoizle zeuden Nafarroan, 3,3 miloi litro ekoitzi zituztenak. Hauetatik %98 espainiar estatuaren menpeko lurretan saldu zen eta %2a hortik kanpo, orotara ia 20 milioi euroko balioa izanik.^[8]

Kontseilu Arautzailearen atxikita dauden 8 enpresa hauek sortzen dute “Nafarroako Patxarana”: DZ Licores, Destilerías La Navarra, Licores Baines, Hijos de Pablo Esparza-Bodegas Navarras, Pacharán Azanza, Domecq Wines España, Licores Usua eta Destilerías Lafuente.

Nafarroako Sommelier Elkarteak antolatzen duen Nafarroako Kalitatezko Ardo eta Patxaran Txapelketan, urtero Nafarroako patxaran hoberena aukeratzen da. Txapelketa hau da Nafarroa mailan ospe gehien duena.^{[9][10][11][12]}

Azkeneko urteetan, patxaran ekoizle nafarrek ontziratu gabeko, etiketarik gabeko eta alkoholak duen zerga ordaindu gabeko salmenten igoera handia nabaritu dute. Haiek kudeatzen dituzten zifra ez ofizialen arabera, 2016. urtean saldu zen patxaran guztiaren %20a bide honetatik lortutakoa zen, ia 1,5 miloi litro. Etxean patxarana ekoiztea oso errotua dago Nafarroan, eta beraz, nahiko erraza da edari hau bide ez arautuetatik lortzea.^[13]

Euskal Autonomia Erkidegoan ez dago kontseilu arautzailerik, baina ekoizleak bai, hala nola Amurrioko Atxa destilategia, zaharrenetakoa^[14]; Errenteriako Olañeta likore-fabrika edota Zizurkilgo Marie Brizard enpresa (Olatz markako patxarana).

Etxeko ekoizpenak garrantzi handia dauka EAEn. Honen erakusle da Aretxabaletan 1995. urtetik aurrera ospatzen den Etxeko Patxaran Lehiaketa, non hainbat parte hartzaile izaten diren.^[15][16][17]

Lapurdiko Azkainen, Oldarki etxeak Oldarki bière au patxaran izeneko garagardoa ekoizten du, patxaran zapore arinekoa (% 6 patxaran).

Aragoin ere ez dago kontseilu arautzailerik, baina Ainzongo Licores Marba ekoizlea edo Brotoko Licores Vimesak ekoizten duen Pacharán Ordesano barietatea aurki ditzakegu.^[18]

Hemen ere etxeko ekoizpena nahiko zabaldua dago, batez ere Pirinioen zonaldean. Hori dela eta, irailaren amaieran, urtero etxeko patxaran txapelketa bat antolatzen da Brotoko Ganadu Azokaren ekintzen barnean.^[19][20]

Kontseilu arautzailerik ez badago ere, azkeneko hamarkadetan patxaran produkzio eta kontsumoa handitu egin da erkidego honetan. Bitxikeria gisa, Sorian zezen peña batek “El Pacharán de las 6” izena dauka, edari honi erreferentzia eginez.^[21]

Burgosko probintziako ekoizle nabarmenenak Maestros Artesanos de Licores y Aguardiente, Menesa24 izenarekin patxarana ekoizten duena eta Licores Casajús dira, izen bereko patxarana eta anisa duen pattarra saltzen duena.^[22] Etxean patxaran asko ekoizten da Burgosen, eta horren adibide dira ospatzen diren hainbat txapelketa:

Txapelketarik berriena Villariezoko Etxeko Patxaran lehiaketa da, 2015eko abuztuaren amaieran ospatu zelarik lehen aldiz.^[23] Dueroko Erriberako zonaldean ere 2014. urtetik antolatzen da etxeko patxaranaren lehiaketa bat, zonaldeko ekimen gastronomiko entzutetsu bilakatu dena.^[24]

Eta Las Merindades zonaldean, 2007tik Mermelada, gozo, ezti eta etxeko likoreen txapelketa ospatzen da Mena Haraneko Udazkeneko Jardunaldi Gastronomikoen barnean. Likoreen kategorian patxaran bat egon ohi da beti irabazleen artean.^[25][26][27]

Palentziako probintzian Gonqui: Aguardientes y licores artesanos ekoizlea aurki dezakegu, Gaztelako patxarana bezala saltzen duena.^[28]

Zamorako probintzian, Camarzana de Tera herrian Orujos Panizo S.L. destilategia aurkitzen da, beste edarien artean izen berdineko patxaran ekoizten duena.^[29] Gainera, enpresa honek urtero Orujo koktelen Txapelketa Nazionala antolatzen du,^[30][31] eta bertan patxarana erabili ohi da koktelak egiteko.^[32]

Licorera Albeldense enpresak patxarana ekoizten du Albelda de Iregua herrian, La Camerana eta Aizu izenekin. Era berean, Quel herriko Destilerías Picuezo enpresan ere patxarana ekoizten da, baita etxean patxarana egiteko behar den anisa ere.

Andaluzian ere hainbat enpresetan ekoizten da patxarana, haien artean Los Alcores de Carmona^[33] eta Pernod Ricard enpresek. Azken honek Ruavieja markarekin merkaturatzen du.^[34]

Galizian Maitines; Licores y aguardientes enpresak patxarana ekoizten du, beste edarien artean.

Espainiako beste zonaldeetan, patxarana ez da oso ezaguna. Hala ere, azkenaldian hainbat destilategi likore hau ekoizten hasi dira. Cosladan, Madrilen, irailaren 5ean patxaranari eskainitako festa bat antolatzen da.

Patxarana prestatzeko 250 gramo basaran behar da pattar litroko eta beratzen utzi 7 edo 8 hilabetez leku fresko eta ilunean. Denbora igarota, iragazi egin behar da, ziroparekin nahastu (ura eta azukrea batera irakinda) eta botilaratu.

Beratzean erramu hosto bat edo kafe-aleak^[35] ere gehitu daitezke, ikutu berezia emateko. Gutxi batzuetan beste osagai ugari ere gehitu dakioke, hala nola, kamamila loreak, mitxoletak edo kanela zotza.

Beirazko baso edo kopa freskoan edatea aholkatzen da, 6 eta 8 °C artean. Edaria hozteko, botila hozkailuan sar daiteke edo izotz harriak gehitu. Hala ere, ez zaio izotz gehiegi gehitu behar, uretan zaporea indargetu eta aldatzen baitu.

Patxarana ez da hobetzen denbora igaro ahala, eta ekoizpenetik 2 edo 3 urte pasa baino lehen edatea aholkatzen da. Zapore gozoak berriz hartzeko aukera ematen du, baina gehiegizko kontsumoak urdaileko arazoak eragin ditzake. Gainera, pattar gozo gehienek bezala, biharamun edo bestondo txarra eragiten du.

Nahiz eta tradizionalki bakarrik edan izan den likore bat izan, azken aldian beste edariekin, batez ere karbonatatuekin, nahasten hasi da. Gaur egun, infusioak egiteko eta, batez ere, koktelgintzan asko erabiltzen ari da.^{[36][37][38][39]}

Patxaranarekin egindako koktel nagusiak:^[40]

• Patxaran mojitoa
• Patxaran sorbetea
• Patxarana cavarekin
• Patxarana naranjarekin

Patxarana ezaugarri propioak dituen edari alkoholduna da,^[41] indarrean dagoen legedian jasotzen den bezala.^[42][43]

2014. urtean polemika sortu zen “Basaran likorea”ren inguruan. Edari berdinaren izen desberdina dirudien arren, ez da hala.^[44][45]​ Dauden ezberdintasunen artean, erabilitako fruitu kantitatea, alkoholaren gradazioa edota ordaintzen den zerga kantitatea daude.^[46][47] Abokatu talde batek egindako txostenak zabalkunde handia jaso zuen eta gaia Nafarroako Parlamentura iritsi zen.^[48]

Katalunian ratafia izeneko edari alkoholduna egiten da, fruitu ezberdinak pattarrean beratuz. Ohikoena intxaur berdeak erabiltzea bada ere, batzuetan basaranak erabiltzen dituzte.^[49][50]

Alemanian eta alemana hitz egiten den beste herrialde batzuetan, Schlehenlikör deitzen zaie basarana beratuz egiten diren likoreei, edari nagusi gisa vodka, ginebra edo rona erabil daitezkeelarik, batzuetan espezia eta azukrearekin nahastuta.^[51] Marka ezagun bat Jägermeister da, ron zuria eta basaranekin egiten dena.^[52]

Erresuma Batuan, basaranekin aromatizatuko sagardoa egiten dute. Slider izena ematen diote eta Devonshireko produktu tipikoa da.^[53] Erabiltzen diren basaranak, aurretik Sloe Gin edo basaran ginebra egiteko erabilitakoak izaten dira.^[54]

Italian Bargnolino izeneko likorea egiten da. Bertan ere fruituak alkoholean beratzen dira espezia eta azukrearekin, baina gradazioa handiagoa da, %40-45 ingurukoa.^[55]

Japonian umeshu izeneko antzeko edari bat badago, Japoniako abrikotondoak (ume) eta azukrea shōchū izeneko likore batean beratuz egina. Shōchū, arroz ardoa destilatuz lortzen den edari alkoholduna da.^[56]

Esan ohi denez, patxarana ekoiztu ondoren basaran beratuak jateak eromena sortzen du, edo patxaranarekiko betiko higuina.

• Izarra
• Nafarroako Patxarana Adierazpen Geografiko Babestua

• (Gaztelaniaz) Pacharán navarro, Nafarroako Patxaranaren Kontseilu Arautzailea.
• (Gaztelaniaz) «Pacharán navarro», Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernua.