Oloritz (kontzejua)

Oloritz beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Olóriz

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[2]

• Oloriz (1264)
• Holoriz (1280)
• Oloriç (1312)
• Alariz (1351)
• Oloriz (1366)
• Oloriz (1534)
• Oloriz (1802)
• Oloriz (1945)
• Oloritz (1974)
• Oloritz (1990)

Oloritz izenak "Olor izeneko pertsona baten jabetzako lekua" (olor + -tz) esan nahi du. Lehenengo elementua, Olor, identifikatu gabeko pertsonaren izena da, eta bigarrena, propietatea adierazten duen atzizkia. Jatorriz euskara da. Gaztelaniazko bertsioa jatorrizko izena bere fonetika-arauetara egokitzea da.

Olorizko armarria Orbaibarrako armarria da. Armarri honekhonako blasoi hau du:^[3]

Oloritz Erdialdea eskualdean dago, Orbaibar ibarrean eta Oloritz udalerrian.

Oloritz udalerria Nafarroa erdialdean dago Erriberriko merindadean eta Nafarroako hiriburutik 24 kilometrora.

Altuera eta kokapenaren arabera aldaketak dauden arren, udalerriaren batez besteko balioak honakoak dira: Tenperatura 8 eta 13 gradu bitartekoa, prezipitazioa 600 eta 1.000mm bitartekoa, eta egun euritsuak 90 inguru. Udak nahiko lehorrak izaten dira, eta neguak euritsu eta hotzak, batez ere iparraldeko zierzo haizeak jotzen duenean. Klima, oro har, mediterraneoa edo azpimediterraneo kontinental motakoa da.

Udalerriko baso bakanetan, birlandaturiko pinuak, haritzak eta arteak daude, eta horrez gain, nahiko ondo kontserbatu diren 23 hektarea pago.

Oloritzen ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Barasoain pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 524 metrora, Nafarroako Gobernuak 1975ean jarritako estazio meteorologikoa dago.^[4]

Datu klimatikoak (Barasoain, 1975-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	20.0	22.0	27.0	29.0	36.0	40.0	42.0	41.0	37.0	31.0	25.0	18.0	42.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	9.2	10.9	14.3	16.1	20.6	25.3	28.4	28.7	23.8	18.6	12.6	9.5	18.2
Batez besteko tenperatura (ºC)	5.4	6.4	9.1	10.7	14.7	18.8	21.4	21.8	17.9	13.8	8.6	5.7	12.9
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	1.6	1.9	3.9	5.3	8.7	12.2	14.4	15.0	12.0	8.9	4.6	2.0	7.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-7.5	-9.0	-10.0	-3.0	0.0	2.0	7.0	7.0	2.0	-3.0	-7.0	-11.0	-11.0
Batez besteko prezipitazioa (mm)	44.2	34.6	41.8	66.6	55.1	42.6	25.3	28.8	43.9	54.3	59.9	51.7	548.8
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	46.0	22.0	44.0	40.0	42.0	38.5	39.0	86.0	95.0	44.0	53.0	40.0	95.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	10.5	9.0	8.0	10.7	10.5	6.4	5.1	4.9	5.4	9.8	11.4	10.9	102.5
Elur egunak (≥ 1 mm)	0.9	1.1	0.9	0.3	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.2	1.2	4.7
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5]

Tibalt II.a Nafarroakoa erregeak 1264an bere bizilagunak kaloñetatik salbuetsi zituen kasualitatezko hilketengatik. Karlos III.a Nafarroakoak herrian eman zizkion errentak Martin Untzueri 1416an, eta Karlos Bianakoa printzeak 1445ean eman zizkion Ferrand Oloritz okindegiko ezkutariari.

Orbaibarrekoa izan zen banaketa administratibo honek iraun zuen bitartean. Gero, 1835-1845eko berrikuntzekin, Leotz udalerrian sartu zen, eta udalerri propioa eratu zuen, Bariain, Etxague, Lepuzain, Mendibil, Orizin eta Soltxaga herriekin eta Arrazubi, Doneaniz eta Eristain baserriekin eta Olorizko bentekin.

Orbaibarrako ia herri guztiak bezala, aipatu erreformak egin arte Oloritz Iruñeko merkatuko alkatearen jurisdikziokoa zen. Ondoren, gainerakoak bezala erregimen komunaren menpe geratu zen.

Elizari dagokionez, XIX. mendera iritsi zen, abade batekin, zeina «herriaren patronatu» baitzen. Mende horren hasieran irin-errota batek funtzionatzen zuen, eta 1847an, eskola batek, urtean 1020 erreal eta maisuaren etxebizitzarako etxea zituena. 1920ko hamarkadan lau eskola eta bi olio-errota zeuden, eta horietako bat Oloritzen zegoen, non irin-fabrika ere bazegoen.^[6]

2021 urteko erroldaren arabera 65 biztanle zituen Oloritzek.^[7]

Nafarroako Hiriarteko Garraioa sareko 329 linea zerbitzua ematen dio kontzeju honi. Herriak autobus geldialdi bakarra du enparantzan, Tafallarantz eta Etxaguerantz.

Nafarroako Hiriarteko Garraioa  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 329 Tafalla Barasoain • Eristain • Soltxaga • Oloritz • Orizin Etxague

Autobus zerbitzuak lan egin dezan, 329 linea eskariaren araberako linea baita, bidaia aurreko eguneko 19:00ak baino lehen erreserbatu behar da.

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Oloritz udalerria sailkatu zituen, Orbaibarreko hainbat herriekin, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.^[8]

Koldo Zuazok, 2010ean, Oloritz udalerria ez-euskal-eremuan sailkatu zen.^[9]

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Oloritz eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %6,10k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 6,22k eta 2018n % 9,60k.

• San Bartolome eliza, XIII. mendean eraikitako krisitiau eliza, gotiko estiloan.
• Olorizko jauregia, Erdi Aroko jauregia.

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.

• Oloritz
• Orbaibar
• Erdialdea
• Erriberriko merindadea
• Nafarroa Garaia