Arkitektura nabala itsasoan edo ibai eta aintziretan nabigatzeko gai diren egiturak sortzeko artea da, ur gainean eta ur azpian mugi daitezkeenak, hau da, batez ere ontzi mota guztiei erreferentzia eginez.

Gaur egun, arkitektura nabalaren barruan, bi arlo nagusi daude: arkitektura eta ingeniaritza.

Gizakiak elementu likidoan zehar gizateriaren hastapenetatik nabigatzea ahalbidetzen dioten gailuak irudikatu eta sortu ditu, baina jarduera honetarako arkitektura nabalaren definizioa XVII. mendekoa baino ez da, artefaktu nautikoen ezagutza biltzen hasi ginenekoa.

Euskal Herria betidanik egon da itsasora lotuta, balea arrantzara batez ere.Hala ere, beste espezie txikiak arrantzatzen ziren ere; Hala nola, pilotu-izurdeek, belugak, narbalak eta mazopak.^[1] Horretarako Euskaldunek ontziak sortu izan behar zituzten.Lehen balea arrantzak K.a. 6000 urte inguruan eman zirela uste da, Asian batez ere baina Euskaldunek arlo hau komertzializatu zuten askoz geroago. ^[2]

Txalupa lau txikiak erabiltzen ziren, 10 edo 15 arraunlariekin.

Euskal Herrian gero eta ontzi tradizional gutxiago egiten joan dira, gaur egun ia ez dira ontzi hauek sortzen.^[3]

Arkitekto nabal batek nabe bat diseinatu behar du (itsasontzia, belaontzia, petrolio-plataforma, itsaspekoa...), ezaugarri batzuk bete behar dituena. Adibidez:

• Karga jakin bat eramateko gai izatea: X mila tona mineral edo Y bidaiari kantitatea.
• Bidaia jakin bat denbora jakin batean egiteko gai izatea.
• Fabrikazio eta ustiapen aurrekontu jakin batzuk errespetatzea.
• Segurua izatea.
• Indarrean dagoen araudia betetzea.

Lehenik eta behin, armadoreak bere zehaztapenak aurkezten dizkio arkitektoari. Zehaztapenak oso zehatzak izan daitezke, adibidez, motorraren marka aukeratzean, edo, aitzitik, oso laburrak (errepide bat, abiadura bat, edukiera bat). Ontziaren jabea pozik badago, arkitektoa aurreproiektura igaroko da. Aurreproiektuak neurriak, bolumenen diseinu orokorra eta erabilitako materialak finkatuko ditu, eta guztizko prezioa zenbatetsiko du. Arkitektoa, azkenean, proiektura joaten da. Proiektuaren helburua da eraikuntzarako behar diren plan zehatzak egitea.Gaur egun, ontzi handiak eraikitzeko (lineako ontziak, petrolio-ontziak...), ontziolak konpainia oso handiak dira, eta horien arkitektoa, askotan, proiektuko kudeatzaile gisa jarduten duen langile bat izaten da.

• Formen plano bat, nabearen kanpoko forma hiru dimentsiotan irudikatzen duena, baita haren neurri nagusiak ere.
• Plan orokor bat, nabearen eremu guztiak (bunkerrak, upeltegiak, tankeak), kabinen eta nabigazio-eremuen kokapena, makineriaren diseinua eta abar zehazten dituena.
• Eraikuntza-planoak, laginketa, eraikuntzarako beharrezko materialen lodiera eta eremu partikularren xehetasuna barne (lema, makineria, etab.).
• Zehaztapen orokor bat, nabearen osagai guztiak zehazten dituen dokumentua: material mota, motorraren eredua, pinturaren pisua, etab.
• Hainbat eskema: zirkuitu elektrikoak, aireztapena, kontrol-zirkuituak
• Espezifikazioak, adibidez: kalibrea, freeboard indizea, egonkortasun-erregistroa

Gaur egun, itsas arkitektoek tresna informatikoak erabiltzen dituzte: CAD/CAM, programa espezializatuak barne (pisuaren eta balantzearen kalkulua, kroskoaren kalkuluak, egonkortasun-kalkuluak, egiturazko kalkuluak, murrizketak...).^[4]

Forrua eraikitzeko lehenengo sistemak, feniziar matxhembratuetan oinarritutakoak eta denbora luzetarako esfortzuei aurre egiteko soken sendotzearekin osatuak, nabe handi samarrak eraikitzea ahalbidetu zuen, neurri mugatuko zurezko piezetatik abiatuta. Feniziarrek, kartagotarrek, greziarrek, erromatarrek eta bizantziarrek (eta beste batzuek) antzeko gerraontziak eta merkataritza-ontziak zituzten.Honen laburpen sinplifikatu bat Trirreme grekotik eta Oner navis erromatarretik abiatuta aurki daiteke.^[6]

• 1204. Pisana ontzi corsaria 500 gudarirekin.^[7] (Leopardo deitua, Genobako karrozeria ontziak garaitu zuen^[8]
• 1205. Veneziako ontzia, 900 gizon armaturekin^[9] (Bi ontzi Veneziar, ll Falcone eta La rosa). ^[10]
• 1417. Kataluniako ontzi korsaria, 900 kupel eta 500 gizonekoa. ^{[11][12][13][14]}
• 1458. Enguerrand de Monstrelet frantsesaren kronikaren arabera, Magnànim ontziak oso nabe handia zuen. Ontzia hondoratu eta suntsitu egin zen erregea hil zenean.^[15]

• 
  3 hagako voilureko planoaren diseinu berdina.
• 
  Traka tinglatuen antolaketa.
• 
  31 oineko ontzi lauaren diseinua. Eskala 1:24. XVIII. mendeko erdialdekoa da.
• 
  36 oineko ontzi lauaren diseinua.Eskala 1:24.50 gerrari eta 20 itsas-gizon garraiatzeko. XVIII. mendeko erdialdekoa.

Ontzi erraldoiak sortzeko tokiak dira, ontzi batzuk 300 edo 400 metroko luzera dute.Ontziola handiak 200 metroko luzera ontziak sortzeko gai izan behar dira.

• 
  San Roqueko ontziolan dagoen ontzia. 1920. urtekoa da.
• 
  Pasai Donibaneko ontziola bat da. Ontzi bat eraikitzen ari dira.1920. urtekoa da.