Bioindikatzailea edozein espezie edo espezie-talde izan daiteke. Hauen funtzioak, populazioak edo duten egoerak ingurumenaren egoera kualitatiboaren berri jakitea ahalbidetzen digu, baita hauek izaki bizidunengan duten eragina ere. Lortzen dugun informazioa kuantitaiboa denean, monitore biologikoez edo biomonitoreez ari gara.

Esan bezala, ingurumen-ebaluaziorako erabiltzen dira, adibidez ingurumenaren egoeraren jarraipena egiteko edota konpentsazio-neurrien eraginkortasuna neurtu edo lehengoratze-neurrien jarraipena egiteko ere. Gainera, kostu txikikoa izateak, emaitzak azkar lortzeko aukera emateak eta informazio osoa eta toki zehatzari lotutakoa eskaintzeak onura asko dakartza.

Monitore biologikoen existentzia, egitura-ezaugarriak, funtzionamendua eta erreakzioak garatzen eta aldatzen diren ingurunearen araberakoak dira.

Biomonitoreak bi eratakoak izan daitezke; pasiboak eta aktiboak. Biomonitore pasiboak kutsadura-iturriak beste inolako tresna gehigarririk gabe identifikatzeko gai dira azterketako eremuan bizi diren organismoak dira eta. Adibide gisa goroldioak eta likenak aurki ditzazkegu. Biomonitore aktiboak, ordea, beste leku batzuetatik baldintza kontrolatuetan ekarritakoak dira.

Biomonitoreak kutsatzaileei ematen dien erantzunaren arabera ere sailka ditzazkegu:

• Akumulatzaileak: Beren ehunetan kutsatzaileak metatzen dituzten organismoak, haiekiko duten erresistentziari esker. Adibidez, metal astunen presentzia dutenak.
• Oportunistak: Ingurunea modu jakin batean aldatzen denean, ohikoa baino abiadura handiagoan hazten diren izaki bizidunak dira beste organismo batzuekiko lehiaketa murriztearen ondorioz.
• Detektagailuak: Ingurumen-aldaketa baten aurrean haien agerpen edo ezaugarriak aldatu egiten dituztenak; besteak beste, presentzia galtzea, hazkundea gutxitzea…

Bioindikatzaileen funtzionamendua ondorio biologikoak behatzean datza, banaka edo ekosistema desberdinetako populazioetan (biosfera eskalan edo bioma handienetan).

Ondorio horiek neurtu ahal izateko, aldaketa morfologikoak, portaera-aldaketak, ehunak edo alterazio fisiologikoak (hazkundea eta ugalketa) behatu behar dira, eta horrek, muturreko kasuetan, indibiduo horiek hiltzea edo populazio bat desagertzea dakar.

Espezie bakar batek ere ezin du ingurune guztietako bioindikatzailea izan. Ingurune mota bakoitzean bizi diren espezie zehatzak bioindikatzaile moduan hautatu behar dira, tokian tokiko baldintzen isla izango baitira. Ekologistek bioindikatzaileek bete behar dituzten ezaugarriak ezarri dituzte.  

• Nahiko sakabanatuta eta egonkor (normalean edo ohiz kanpo) egon behar da lurraldean, eta nahiko ugaria izan behar du, eta, ahal bada, erraz detektatzeko modukoa.
• Espezieen mugikortasuna neurtu nahi ez bada behintzat, ahalik eta sedentarioena izan behar da tokiko baldintzak islatzeko.
• Ehunak eta horien osagaiak (muskuluak, hezurrak, organoak, animalia baten kasuan…) aztertzeko moduko tamaina izan behar du. Hala ere, erlatiboki nahiko tamaina txikia izango dute eta erraz biltzeko modukoak.
• Ingurune kutsatuen kutsatzaileen kontzentrazioak onartu behar ditu, ondorio hilgarririk gabe.
• Ingurune naturaletik kanpo ere biziraun behar du, eta laborategiko baldintza desberdinak onartu behar ditu (pH-a, tenperatura…).
• Azaltzen dituen ezaugarriak eta ahalbidetzen duen informazioa komunitate/ekosistema osoaren isla izan behar da.
• Aurretiaz ondo aztertutako espezie bat izan behar da, bere ekologiaz, taxonomiaz eta filogeniaz dakigula.

Likenak alga (osagai fotobiontea) eta onddoen (osagai mikobiontearen) sinbiosi baten ondorioz hainbat substratutan (lurzorua, azalak, teilatuak, harria, etab.) garatzen diren organismoak dira. Organismo heterotrofoak dira molekula inorganiko sinpleak erabilita bere molekula organiko propioak sintetizatzeko gai ez delako, horregatik organismo fotosintetikoekin kontaktuan daude.

Esan bezala likenak sinbiosi baten ondorioz eratutako organismoak dira eta algek fitobionte moduan parte hartzen dute. Hauetatik, hurrengo 3 generoak dira ohikoenak: Trebouxia, Trentepohlia eta Nostoc. Lehenengo biak alga berdeak dira eta hirugarrena zianobakterioa. Likena osatzeko bestalde, osagai mikobiontea behar da, onddoak, askomikotoak edo basidiomikotoak izan ohi direnak.

Organismo sinbiotiko hauen hainbat ezaugarrik egiten dute kutsadura atmosferikoaren biondikatzaile onak izatea. Garrantzitsuena beharbada sustrairik ez izatea da; izan ere, horrek eragiten du atmosferaren eta substratuaren guztiz menpe egotea metabolismoa gauzatzeko. Horren ildotik, kutikula ezak eragiten du gainazal osoak aireko elikagaien xurgapenean jardutea. ^[1][2]

Bestalde, biomonitore onak dira hurrengo ezaugarriak aurkezten dituztelako: Alde batetik, iraunkorrak eta hazkunde motelekoak dira. Horri esker, denbora gehiago metatzen dituzte kutsatzaileak, inguruko beste organismo batzuek baino kontzentrazio handiagoetan izango dituztelarik. Gainera, elikagai- eta hezetasun-eskakizun txikiak dituzte, eta, horri esker, leku askotan egon daitezke, baita izaki bizidun gehienak bizirik irauteko gai ez diren lekuetan ere.

Bestalde, kutsatzaile azidoen oso dosi txikien aurrean erreakzionatzen dute, oso sentikorrak baitira inguruko pH-aren aldaketekiko. Horregatik, atmosferan SO₂ eta beste kutsatzaile azido batzuk daudenean indikatzaile oso erabilgarriak izan ohi dira. Hala ere, sentikortasun hau ez da espezie guztietan berdina izango. Adibidez, lurzoruan edo harrietan dauden liken-espezieek erresistentzia handiagoa dute kutsadurarekiko, zuhaitzen azalean dauden espezieek baino. Izan ere, espezie bakoitzak substantzia toxikoekiko duen sentikortasuna haren ahalmen indargetzailearen eta eraginpean duen azaleraren araberakoa izango da. ^[3][4]

Liken espezie desberdinek duten biondikatzaile ahalmena honako hau da:

1. Xanthoria parietina

Espezie honek oso banaketa zabala du, substratu ugariren gainean hazten baita. Erraz ezagutzen da, kolore horiagatik eta hedadura handiagatik. Espezie hau bioadierazle ontzat jotzen da, hiri askotan baitago, baina ez metal astunez kutsatutako lekuetan. ^[5]

2. Lobaria pulmonaria

Lobaria pulmonaria onddo askomikoto batek eta alga berde multzo batek osatzen dute. Liken mota hori gutxitu egin da Europa osoan, biodibertsitatea galtzearen eta atmosferaren kutsaduraren ondorioz, batez ere sufre dioxidoak eragindakoagatik. Horregatik, espezie hau bioadierazle eraginkorra da sufre dioxidoak  kutsatutako inguruneak bereizteko.^[5]

3. Cladonia portentosa

Elur-liken moduan ere ezagutzen dena, zuhaitzen azalean aurkitzen da. Bioadierazle ona dela egiaztatu da nitrogeno-kontzentrazio handiko inguruneetan ez baita hazten. Nitrogenoz kutsatutako inguruneak bioindikatzaileen bidez zehaztea metodo zaila da; izan ere, askotan, nitrogenoak egiten du landare eta liken askoren hazkundea modu azkar eta eragingor batean sustatzea.^[5]

4. Flavoparmelia caperata

Europako espezie arruntenetako bat da, eta erraz ezagutzen da kolore berde argia duelako. Espezie hau ez da gai ozonoa kontzentrazio handietan dagoen lekuetan hazteko.^[5]

Goroldioak Briophyta dibisioko landareak dira. Txikiak dira (gehienak 1 eta 10 cm ingurukoak, handiagoak dauden arren) eta bi belaunaldiko bizi-ziklo bereizgarria dute: gametofitikoa (haploidea) eta esporofitikoa (diploidea). Egitura sinplea dute, ez dute sistema baskular garaturik eta, likenak bezala, hainbat gainazaletan hazten dira, hala nola arroketan, lurzoruan edo zuhaitzetan, normalean ingurune hezeetan.

Sistema baskularrik, sustrairik edo kutikula babeslerik ez dagoenez, goroldioaren ehunetan dauden kutsatzaileak atmosferatik eratorritakoak izango dira. Gainera, ukipen-azalera handia du taloaren inguruan, filidio asko baitaude, eta, ondorioz, partikula atmosferikoak eraginkortasunez harrapatzeko ahalmena izango dute.^[6]

Haien sinpletasunak, banaketa geografiko zabalak (bai eremu-industrial zein herri-eremuan aurkitu daitezke) eta aire-aldaketekiko sentikortasunak egiten dute besteak beste goroldioak hainbat kutsatzaile atmosferikoren aurrean bioadierazle onak izatea. Bereziki metal astunen monitorizazioan haien erabilera nabarmentzekoa da. Besteak beste, nitrogeno eta sufre oxidoa aztertzeko balio dute, baita kadmioa, beruna edo nikela bezalako metal astunak aztertzeko ere.

Organismo poikilohidroak direnez (ez dute eduki hidrikoa erregulatzeko eta lehorketaren prebentziorako mekanismorik) hidratazio-baldintzak aldekoak ez direnean latentzia-egoeran egoteko gaitasuna dute, eta horrek klima-aldaketei aurre egiteko gaitasun handia ematen die. Gainera, bizi-zikloa eta hazkuntza tasa txikia direla eta urte askotan zehar aztertuak izan dira, eta, beraz, kutsatzaile desberdinen aurreko erantzuna zein izan daitekeen aurresan daiteke. Hori gutxi balitz bezala, laginak lortzea azkarra eta merkea da, eta analisi kimikoak egitea ere erraza da organismo horietan kontzentrazio handiak izaten baitira.^[7]

Goroldiok  iparrera begira dagoen zuhaitzaren enbor zatian hazteko joera dauka (gure hemisferioan). Haize hezeetara begira dagoen atala da, eguzkiaren irradiazioaren babesean. Horregatik goroldio bizikorrena norabide honetan kokatzen da. Horrek gure orientazioan lagun dezake.^[8]

Bi biomonitorizazio mota daude goroldioen erabileran: biomonitorizazio pasibo eta aktiboa. Biomonitorizazio pasiboan goroldioa bere habitat naturalean biltzen da eta hor aztertu egiten da; hain zuzen, eremu jakin batean hazten den goroldioa erabiltzen da. Aktiboan, aldiz, habitat naturaletik kentzen da monitorizazio-guneetara eramateko eta gero aztertzeko. Azken hau eremu txikiagoak aztertzeko erabiltzen da.^[8][9]

Biomonitorizazio-azterketetan, oro har, bi goroldio-genero erabiltzen dira:

• Pleurocarpous goroldioak, besteak beste, Pleurozium schreberi, Hylocomium splendens, Hypnum cupressiforme, Pseudoscleropodium purum eta abar. Zurtoin adarkatuak eta egitura oso nahasiak dituzte.
• Acrocarpous goroldioak, Ceratodon purpureus adibidez, adarkaturik ez izateagatik eta erdiko zurtoina izateagatik bereizten dira.

Pleurocarpous goroldioak atmosferako HAPak zehazteko azterketa gehienetan erabiltzen dira, beren egitura nahasiari esker lurzorutik bereizten dira eta elikagai guztiak zuzenean harrapatzeko gai dira jalkipen atmosferikoaren bidez.^[10]

Hainbat ikerketa aurrera eramateko Fabronia ciliaris eta Leskea angustata espezieak ere erabili izan dira. Bi espezieak adierazle biologiko metatzaileak dira; izan ere, metal astunekiko erresistenteak izateaz gain, hauek  kantitate neurgarrietan xurgatu eta metatzeko gai dira. Fabronia ciliaris zehazki, intereseko eremuan arrunta izateaz gain eta urte-sasoi guztietan eskuragarri egoteaz gain, baldintzarik garrantzitsuena betetzen du, hots, kutsatzaileekiko tolerantea izatea maila altuetan. Euskal herrian Grimmia generoko goroldioak dira erabilienetakoak bioindikatzaile gisa.^[8]

Alga-komunitateek, oro har, eragin antropogenikoei erantzuten diete, eta uraren kalitatearen aldaketen adierazle onak dira. Sesilen bizi-ziklo laburrek epe laburreko inpaktuetarako adierazle egokiak egiten dituzte, eta, gainera, erraz lagindu daitezke. ^[11][12]

Landan egindako ikerketa batzuek erakutsi dute lotura zuzenki proportzionala dagoela ur-zutabeko metal-kontzentrazioaren eta algek giroan duten kontzentrazioaren artean.  Wang & Lewisek ^[13] bi itsas makroalgatan, Ulva lactuca alga berdean eta Gracilaria blodgettii alga gorrian, Cd, Cr, Se eta Znen metaketa aztertu zuten eta aurkitu zuten algaren metatze-tasa jaitsi egiten dela metalaren kontzentrazioaren hazkundearekin,  eta horrek adierazten du alga horien agerpena handiagoa izango dela metal hauen kontzentrazioa txikitu ahala.^[14]Algak metal astunen ondorioz sortutako poluzioa adierazi dezaketen espeziek diela aztertzeko, biosaiakuntzak erabiltzen dira. Biosaiakuntza horietan algaren erantzun-maila ebaluatzeko, metalezko hainbat kontzentraziotan sartzen da. Hala are, kontuan hartu behar da metalen metaketari eragiten dioten faktore biologiko eta fisikoak daudela, besteak beste, pH-a, tenperatura, argia eta gazitasuna.^[15]

Euglena generoaren barruan, Euglena gracilis da bioindikatzaile erabilienetako bat. Espezie hau ur gezakoa eta

fotosintetiko da eta haren ezaugarri bereizgarrien ondorioz, biomarkatzaile moduan erabilia den alga zelulabakarra da. Euglena generoko espezie hau azidotasunarekin nahiko tolerantea den arren, azkar eta modu sentikor batean erantzuten die ingurumen-estresei, hala nola metal astunei edo konposatu organiko eta organikoei. Erantzun tipikoak mugimenduaren inhibizioa eta orientazio-parametroen aldaketa dira. Gainera, organismo hau oso erraza da maneiatzeko eta haren hazkuntza ere azkarra denez, oso tresna erabilgarria da ebaluazio ekotoxikologikoetarako.

Organismo honen berezitasun oso erabilgarri bat orientazio grabitaktikoa da, kutsatzaileekiko oso sentikorra dena.^[16][17]

1.Taula. Poluzio organikoa: Alga genero toleranteenak.