Katalina I.a Nafarroakoa

Aita Gaston Foixkoa, Vianako Printzea, eta ama Maddalen Frantziakoa, Louis XI.a Frantziako erregearen arreba, zituen. Nortasunez eta hezibidez, emakume adimentsu eta kultua zen.^[1]

Neba nagusia Frantzisko Febus (1483) goizegi hil zenean, Nafarroako erregina bihurtu zen, ama erregeordea zuena. 1483 eta 1492 artean, bere osaba zen Joanes Foixkoak, bigarrena oinordekotzan zena, tronua lortzeko borrokatu zuen, Lege Salikoa aprobetxatuz.^[2] Honek beaumondar eta agaramontarren arteko Nafarroako Gerra Zibila berpiztu zuen.

1504an, Medina del Campon Madalena bere alabaren heriotzak, Fernando Katolikoaren gatibua zena, gerrate berriak sortu zituen Leringo kondea eta Nafarroako erregeen artean (1506-1508). Konde horri, baina, aurre egitea erabaki zuten Katalinak eta haren senar Juanek, baita hura garaitu ere. Harrezkero, Katalina benetako boterea hartzen hasi zen, eta erresumako egitura administratiboak berreskuratu zituen.^[1] Bortuz Harunzko Lurraldeari merindade kategoria eman zion.

Nafarroako errege-erreginek Frantziarekin zituzten harremanak eta Henrike lehensemea Louis XII.a Frantziakoaren alaba batekin ezkontzeko negoziaketak zirela eta, Fernando Katolikoak Albako dukeari agindu zion Nafarroako Erresuma konkistatzea. 1512ko ekainaren 25ean Albako dukea zen Fadrique Toledokoak Iruñea okupatu zuen. Errege-familiak ihes egin behar eta Behe Nafarroa eta Bearnon babesa bilatu zuten.^[3]

Iruñean 1513ko martxoaren 23an, beaumondarrek bakarrik sortutako Nafarroako Gorteek Fernando Katolikoa "Nafarroako errege" izendatu zuten. 1515ean Gaztelako Erresumako Gorteek, Burgosen eta nafar bat ere ez zuen biltzar batean, Nafarroa Garaia anexionatu zuten.

Katalina eta Joanes Labritekoaren Erresuma berreskuratzeko saiakerak alferrikakoak ziren. 1513tik eta 1517an hil arte, Katalinak seigarren merindadea zen Behe Nafarroa baino ez zuen gobernatu. Mendi-Marzanan hil zen eta Leskarreko katedralean lurperatu zuten.

1486ko ekainaren 14an, Katalina Joanes Albretekoarekin ezkondu zen Leskarreko katedralean.^[4] Hamaika haur izan zituzten, haietako asko gazte hildakoak:

• Ana (1492-1532), Joan V.a Astaracekoa bizkondearekin ezkontzekotan zegoela.^[5]
• Madalena (1494-1504).
• Katalina (1495-1532), erlijioan sartuta.
• Kiteri (1499-?), erlijioan sartuta.
• Ander Febus (1501-1503), Bianako Printzea, haurtzaroan hila.
• Henrike II.a (1503-1555), Nafarroako erregea.
• Frantzisko (1504-1512), Nafarroako infantea.
• Martin Febus (1507-1508).
• Karlos (1510-1528), Nafarroako infantea, Italian gerrako espetxean hila.^[6]
• Elisabet (1514-?), Rohango Renato I.a kondeordearekin ezkondua (1536).

2016ko urrian Nafarroako Errege Artxiboen inguruko gune bati "Katalina Foixkoa erreginaren ingurabidea" izena eman zitzaion^[7]. 2018an, Iruñeko kale nagusietako bati bere izena ezartzea adostu zen, "armada etorbidea" zeritzon kaleari izena aldatuz^[8]. 2019an gobernua aldatu zelarik izen berria baliogabetu eta berriz hartu zuen aurrekoa^[9][10].

Zizur Nagusiko eskola publikoak haren izena darama.

• Rafael Altamira, Spagna, 1412-1516, Garzanti, 1999.
• Charles Petit-Dutaillis, Francia: Luigi XI, Garzanti, 1999.
• José María Lakarra, Historia política del reino de Navarra, desde sus orígenes hasta su incorporación a Castilla, Iruñea, 1972-1973.
• Crescencio Gallego Pellitero, Síntesis histórica de los reyes en España (Años 364-1994), Vigo, 1994.
• 2021. Foixeko Katalina. Ilustrazioak: Ainara Azpiazu Aduriz -Axpi-. Nabarralde. ISBN: 978-84-09-25562-7

• (Ingelesez) Nafarroako errege-erreginen genealogia

Aurrekoa: Frantzisko I.a	Katalina I.a Nafarroako erregina (1483-1517) bere senar Joanes III.a Nafarroakoarekin batera (1484-1516)	Ondorengoa: Henrike II.a
Aurrekoa: Frantzisko I.a	Foixko kondesa Bearnoko bizkondesa (1483-1517) bere senar Joanes III.a Nafarroakoarekin batera (1484-1516)	Ondorengoa: Henrike II.a