Huasteko hizkuntza
Huasteko hizkuntza edo téenek maia hizkuntza bat da, haren familiako azkena. Mexikoko golkoaren iparraldean hitz egiten da, bereziki San Luis Potosí, Veracruz eta Tamaulipas estatuetan. 174.000 hiztun inguru ditu. Huastekoaren ezaugarri berezienetariko bat maia geografiatik at egotea da, hau da, Mexiko hego-ekialdetik urruti. Horren ondorioz, agian, maien arteko hizkuntza desberdinena da. "Huasteko" izena nahuatl hizkuntzatik dator eta hortik espainierak jaso zuen.
| Téenek hizkuntza edo huasteko | |
|---|---|
 Hizkuntzaren hedadura. | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua | Mexiko. |
| Hiztunak | 174.000 [1] |
| Ofizialtasuna | hizkuntza nazionala |
| Eskualdea | Mesoamerika |
| Hizkuntza sailkapena | |
| Maia hizkuntzak | |
| Informazio filologikoa | |
| Hizkuntza-tipologia | hizkuntza eranskaria |
| Alfabetoa | latindar alfabetoa |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-3 | hus |
| Ethnologue | hus |
| Glottolog | huas1242 |
| IETF | hus |
| Endangered Languages Project | 2085 |
Dialektoak
Egun galduta dagoen Chicomuceltec hizkuntza familia berekoa zen. Gaur egun téenekek hiru dialekto ditu, bestetik:
- Mendebaldekoa edo Potosinoa — 48.000 hiztun, hiri hauetan: Aquismón, Huehuetlán, Tancanhuitz, Tanlajás, San Antonio, Tampamolón, Tanquian eta Tancuayalab, guztiak San Luis Potosí estatuan.
- Erdikoa (Veracruz) — 22.000 hiztun Veracruz estatuko Tempoal eta Tantoyuca hirietan.
- Ekialdekoa edo Otontepec — 12.000 hiztun Veracruz estatuko Chontla, Tantima, Tancoco, Chinampa, Naranjos, Amatlán eta Tamiahua hirietan.[2]
Hipotesiak
Huastekoaren isolamendua justifikatzeko bi hipotesi planteatu dira:
- Lehen tartean baziren gaur egun desagertuta dauden beste maia hizkuntza, bereziki golkoaren kostaldean.
- Populazio isolatu hori maia lurraldetatik iparraldera eginiko migrazio baten ondorio da.
Ezaugarri batzuk
Beste maia hizkuntzak moduan huastekoak ergatiboaren erabilera du ezaugarri. Ergatibo horren bidez 1., 2. eta 3. pertsona markatu daiteke, baita ere numeroa (singularra edo plurala), denbora (ekintza burutua edo ez burutua)... Bestetik azentua markatzen duen hizkuntza da; normalean azentua azken bokal luzean erortzen da.
Bokalak
| Aurrekoa | Erdikoa | Atzekoa | |
|---|---|---|---|
| Itxia | i [i] ii [iː] | u [u] uu [uː] | |
| Erdikoa | e [e] ee [eː] | ä [ə] | o [o] oo [oː] |
| Irekia | a [a] aa [aː] |
Kontsonanteak
| Ezpainbikari | Horzkari | Albeolar | Sabaikari | Belar | Ezpain-belar | Glotal | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Herskariak | Gor | p [p] | t [t] | k [k] | kw [kʷ] | ’ [ʔ] | ||
| Eiektibo | tʼ [tʼ] | kʼ [kʼ] | kwʼ [kʼʷ] | |||||
| Ozen | b [b] | |||||||
| Frikariak | th [θ] | s [s] | x [ʃ] | j [h] | ||||
| Afrikariak | Gor | tz [t͡s] | ch [t͡ʃ] | |||||
| Eiektiboak | tzʼ [t͡sʼ] | chʼ [t͡ʃʼ] | ||||||
| Sudurkariak | m [m] | n [n] | ||||||
| Urkariak | l [l] | |||||||
| Dardakariak | r [r] | |||||||
| Erdibokalak | w [w] | y [j] | ||||||
Hiztegia
Zenbakiak
Hitz batzuk
Erreferentziak
Kanpo estekak
Datuak: Q35573
Multimedia: Huastec language / Q35573
