Gerra biologiko

Arma biologikoen erabilera ez da duela gutxiko praktika. Lehen aztarna K.O 1500-2000 urteetan aurkitu zen Hittiera hizkuntzako testuetan. Horietan biltzen zenaren arabera, tularemia gaixotasuna pairatzen zuten pertsonak arerioen lurretara eramaten zituzten gaixotasunaren epidemia zabal zezaten. Horrez gain, garai hartan mendebaldeko erreinuan nagusi ziren arisiarrek Ergotismo gaixotasuna sortzen duen zekale-ainoa onddoa ezagutzen bazuten ere, ez dago onddo hori arerioak gaixotzeko erabiltzen zutenik egiaztatzen duen dokumenturik.^[3][4]

Erdi Aroan, izurri bubonikoa pairatzen zuten gaixoak eraso biologikoak egiteko erabili ziren, haien gorpuak arerioen gazteluetara katapultatuz. Horrez gain, 1346. urtean Urrezko Hordan Izurriaren ondorioz hil ziren gudari mongolen gorpuak Kaffa herriko, gaur egun Teodosia deritzona, harresira jaurti ziren. Izurria ekintza krudel horiek Europara ekarri zutela uste hedatua da.^[5][6]

1763. urtean. Armada Britaniarren buruzagiek Baztanga gaixotasuna Frantzia eta Indiako gudetan arma biologiko modura erabiltzeko baimena eman zieten soldatuei, Amerikarrak suntsitzea helburu izanik^{[7] [8]} . Hala, arma biologikoen erabileraren hedapenari bidea zabaldu eta, Frantziar eta Amerikar natiboen tropak ahuldu ziren. 1763. eta 1764. urteetan zehar Ohio Aranean eta Aintzira Handien eremuetan arma biologikoen erabileraren aztarnak aurkitu ziren.^[9] Are gehiago, armada britaniarraren buruek gudan zeudenean bidalitako lau eskutitzetan agerian geratzen da praktika horiek aurrera eramateko asmoak egiazkoak izan zirela. Eskutitz horien adibideetako bat Lord Jeffrey Amherst komandanteak 1763. urteko uztailaren 26an idatzitakoa da: Bizkar-teila bidez indioei baztanga inokulatzea bezalako estrategiak erabil ditzatela tropek indioen arraza higuingarria behin betiko desagertarazteko. Gutuna Henry Bouquet general eta garai hartako tropen buruak erantzun zuela ere jakina da gaur egun: Jaso dut zure agindua eta zure nahiak abian jarriko dira. Arma biologikoak erabili zirela pentsa badaiteke ere, historialarien artean eztabaida sortu du gai honek. Izan ere, garai hartako zientzialariek Baztanga gaixotasunaren inguruan zuten ezagutza nahiko mugatua zen eta, oraindik ere, ez zegoen gaixotasunaren hedapena bideratzen duten bektoreei buruzko ezagutzarik. Horregatik, Indioen eskualdean Baztangak eragindako milaka pertsonen heriotza, gaixotasuna jada eskualde horretan zabalduta zegoelako gertatu zela uste dute zientzialariek.

1900. urtean, mikrobioetan oinarritutako Gaitzen teoriari eta bakteriologia alorrean egindako aurrerapausoei esker, are eta gehiago garatu ziren agente biologikoak helburu terroristetarako erabiltzeko aukerak. Horien artean lupu beltza eta murmu gaixotasunak izan ziren ezagunenak eta zabalduenak. Lehen Mundu Gerran (1914-1918) erabilera oso aktiboa izan zuten gobernu askok, agente biologiko horien erabilera baimendu baitzuten.^[10] Ordurako zegoen informazioa hain zegoen eskuragarri, eta hain zen handia sortu zuen oihartzuna, non 1925. urtean Genevako protokoloa sortu behar izan zen agente biologikoak erabilita ondorio kaltegarriak sortu zitzaketen praktikak arautzeko. Are gehiago protokoloari esker, agente biologikoak helburu terroristetarako erabiltzea guztiz debekatuta geratu zen.^[11]

Genevako protokoloak egoera baretu bazuen ere, Bigarren Mundu Gerra piztu zenean, berriz harrotu ziren hautsak. Izan ere, Britania Handiko ministerioak Porton Down zientzia-parkean, tularemia, lupu beltz, bruzelosi eta botulismo gaixotasunak sortzen dituzten mikroorganismo patogenoen toxinetatik abiatuta armamendu biologiko propio bat sortu zuen Paul Fildes mikrobiologoaren gidaritzapean. Ikerketa prozesuan lortzen zituzten emaitzak testatzeko, Eskoziako Gruinard irlan egin zituzten praktikak, eta izugarrizko kutsadura sortu zuten eskualde osoan zehar. Nahiz eta lortutako armamendu biologikoa ez zen helburu terroristetarako erabili, industrializatu egin zuten errenta lortzeko asmoz.^[12] Britania Handiak izandako ideiak beste herrialde batzuek gauza bera egiteko bidea zabaldu zuen, horien artean Frantziak eta Japoniak.^[13]

1969. urtean, Varsoviako Itunean arma biologikoen erabilera guztiz debekatzeko proposamena onartu zen, eta haien erabilera ikerketa zientifikoetara soilik bideratzea erabaki zen. Arma biologikoen hitzarmena, Estatu Batuek, Britania Handiak eta Sobietar Errepublikak sinatu zuten beste hainbat herrialderekin batera. Hala ere, 1972. urtean Sobietar Errepublikak ituna hautsi zuen agente biologikoak gerrarako ekoizten hasi zelako Biopreparat izeneko programa baten bidez.^[1]

Arma biologikoak terroristentzat gustuko bilakatu dira, detektatzeko zailak, ekonomikoak eta erabiltzeko errazak baitira. Arma biologikoen eta ohiko armen kostuak konparatzen baditugu, soilik ohiko arma baten kostuaren % 0,05 behar da arma biologiko bat ohiko armen kilometro karratuko biktima kopuru berberera ailegatzeko. Gainera, ekoizteko erabili behar den teknologia txertoak, janaria edo antibiotikoetarako erabilitakoa bezain arrunta izanik, arma horien fabrikazioa oso erraza da. Terroristek erraz erabiltzeko faktore oso garrantzitsua da arma hauek funtzionatzen duten arte 3-7 eguneko inkubazioa behar dutela. Horrek izugarrizko abantaila ematen die lekutik alde egiteko, eta beraz, gobernu-agentziek edo espioi-agentziek ezingo dute jakin nor den erruduna.^[14]

Duela gutxi, merkea eta edonorentzat eskuragarria den teknika sortu zen, Errepikapen Palindromiko Labur Elkartuak eta Erregularki Tartekatuak (CRISPR), hain zuzen ere. Teknika horren bidez, mikroorganismoaren genomaren DNA-sekuentzia bat mozten da eta, ondoren, moztutako sekuentzia berri batekin ordezkatzen da. Sekuentzia horrek kodetuta darama mikroorganismoarentzako ezaugarri berriren bat, potentzialki ager daitekeena. Nahiz eta teknika hori aurkikuntza ikaragarria izan den, edonork aurrera eraman ahal izateak erabilera maltzurren auzia sortzen du. Edonork garatu ahal ditu genomaren edizioaren bitartez arriskutsuak izan daitezkeen arma biologikoak.^[15]

2002an arrisku biologikoko lehen kasua aurkitu zen. Urte horretan CNNak estalgabetu zuen Al-Qaeda (AQ) talde terroristak posoi gordinekin esperimentuak egiten zebiltzala errizinarekin eta zianuroarekin erasoak egin nahian. Taldeko kideak zenbait herrialdetan infiltratu ziren, besteak beste, Turkian, Italian, Espainian eta Frantzian. 2015ean bioterrorismoaren arazoari aurre egiteko proiektu nazional bat abian jarri zuen Bipartisan Commission on Biodefense Estatu Batuetako erakundeak. Halaber, aipatzekoa da Aukerako Agenteen Programa Federalak deskribatu zituen lehen mailako hesietatik kanpoko 233 agente biologikoren esposizio potentzialak urteko txostenean.^[16]

Nahiz eta egiaztatze-sistema bat erabiltzeak bioterrorismoa gutxitu ahal duen, langile batek edo terrorista batek jakintza nahikoa badu, fabrikan hilgarria edo kaltegarria den substantzia bat gehituz gai izango da arrisku potentzial bat sortzeko. Gainera, jakina da istripuen % 95 segurtasun gutxi egoteagatik gertatu izan direla.^[17]

Operazio hauek erabileraren arabera sailkatzen dira:

Arma biologikoak arreta handiz erabili behar dira, horiek kontrolatzeko dagoen ezintasunagatik batez ere. Kasu batzuetan gerta daiteke ituan sor daitezkeen kalteak arinagoak izatea erabiltzaileek jasotzen dituenak baino. Baztanga bezalako agente biologikoak, airean zehar kutsa daitezkeenak alegia, mundu osoan zehar heda daitezke. Hala ere, birusak dira hedatzen direnean arazo gehien sortzen dituztenak, bakterioen aldean. Hori antraxaren kasuan ikus daiteke, erraz kontrola daitekeen agentea delako. Gainera, mikroorganismo horiek genetikoki eralda daitezke ingurune jakinetan bakarrik bizi daitezen.^[18]

Pertsonen kontrako agente biologikoek ezaugarri jakin batzuk izan behar dituzte idealak izan daitezen: efizientzia altua, birulentzia altua eta horren kontrako txertorik eza. Gainera, bilatzen diren beste ezagugarri batzuk hurrengoak dira: agentearen egonkortzea, sortzeko erraztasuna eta hedatzen denean kontrolagarria izatea. Arma horiek sortzen dituzten zailtasun nabarienak ez daude ekoizpenean, era azkar eta merkean sor baitaitezke, garraioan eta pilaketan baizik. AEBko arma biologikoen programan agenteak bitan banatzen dira: Agente Hilgarriak eta Ezgaitasunen Eragileak.

Bacillus anthracis, adibidez, agente oso efektiboa dela esan daiteke. Hasteko, esporak sortzen ditu eta, beraz, erraz hedatzen da. Hortaz, egokia da aerosoletan erabiltzeko. Beste abantaila bat transmititzeko era da. Mikroorganismo hori ezin da pertsonaz pertsona pasatu; hori dela eta, ez dago zeharkako infekziorik gertatzeko arriskurik. Azkenik, aliatuak defendatzeko erraza da horren aurkako antibiotikoak baitaude.^[19][1]

Erabiltzen diren bakterioak hauek dira:

• Bacillus anthracis
• Brucella spp.
• Burkholderia mallei
• Burkholderia pseudomallei
• Chlamydophila psittaci
• Coxiella burnetii
• Francisella tularensis
• Rickettsiaceae batzuk (batez ere Rickettsia prowazekii eta Rickettsia rickettsii)
• Shigella spp.
• Vibrio cholerae
• Yersinia pestis

Birusak hauek dira:

• Bunyaviridae
• Ebola birusa
• Machupo birusa
• Marburg birusa
• Variola birusa
• Sukar horiko birusa

Zenbait toxina ere erabiltzen dira:

• Errizina
• Staphylococcal enterotoxina B
• Botulina toxina
• Saxitoxina
• Hainbat mikotoxina

Gerra hotzean Amerikako Estatu Batuek uzten kontrako joaten ziren arma biologikoak garatu zituen, etsaien nekazaritza erabat deuseztatzeko. Uzten aurkako armek bai uzten suntsipena, bai defoliazioa eragin dezakete. Gainera, arrantza eta ur azpiko flora ere izan daitezke.

Ameriketako Estatu Batuak eta Bretaina Handiak landareen hazkundean laguntzen zuten erregulatzaileak (herbizidak) aurkitu zituzten Bigarren Mundu Gerra hasita zegoenean. Hori dela eta, herbiziden gerraren programa jarri zuten abian, eta Malayan eta Vietnamen erabili zuten. ^[20][21]

1980. urtean Nekazaritzarako Sobietar Ministerioak aldaerak sortu zizkion gaixotasun hauei: sukar aftosoari, behi-izurriari behien kontra erabiltzeko, afrikako txerrien sukar-birusari txerrien kontra erabiltzeko eta psitakosiari oiloen kontra erabiltzeko. Agente horiek hegazkinetik ihinztatzeko erabili ziren hegazkinetik.^[22]

Gerra entomologikoa (GE) intsektuak erabiltzen dituen guda biologikoaren mota bat da. Erabiltzeko modu bi daude: eraso zuzen moduan edo agente biologikoen bektore moduan.^[23]