Anexo:Nombres de animales y plantas en matsés
Lista de nombres de animales e plantas en matsés (Fleck, Uaquí & Jiménez 2012):
Mamíferos
Véase también: Anexo:Mamíferos del Perú
Matsés | Español | Español loretano | Nombre científico |
---|---|---|---|
nëish | animal de caza | ||
iua | animal domesticado, mascota | ||
bënë | macho | ||
chido | hembra | ||
tsusio | animal macho viejo | ||
macho | animal hembra vieja | ||
bacuë | cría de animal | ||
cania | animal joven | ||
bëcho | animal con mucha grasa | ||
tsindud | animal sin rabo (cola) | ||
mëndud | animal sin pie delantero | ||
pëndud | animal sin pierna delantera | ||
tandud | animal sin pie trasero | ||
pandud | animal sin oreja u orejas | ||
bëshu | animal ciego | ||
cuididi | animal travieso | ||
checa | mamífero pequeño no comestible | ||
checa | zarigüeya (término general) | pericote | Fam. Didelphidae |
abuc checa | zarigüeya lanuda | chosna pericote | Caluromys lanatus |
checa bëbëdi, checa dëuisac | zarigüeya de cuatro ojos | pericote lentesapa | Metachirus nudicaudatus, Philander mcilhennyi |
checampi, mapiocosëmpi | zarigüeya pequeña | pericote | Gracilinanus, Hyladelphys, Marmosa spp., Marmosops spp., Micoureus spp. |
yama | zarigüeya de rabo corto | pericote | Monodelphis spp. |
mapiocos | zarigüeya común | zorro | Didelphis marsupialis |
mëincanchush | perezoso de tres dedos | yacu pelejo, pelejo pintado | Bradypus variegatus |
shuinte, posën, nai, tabidiate, di chinaid | perezoso de dos dedos | pelejo colorado, coto pelejo | Choloepus cf. hoffmanni |
chompish, shuinte piu, shuinte ushu, shuinte pocchësh | perezoso de dos dedos (variedades) | ||
mencudu | armadillo de cola desnuda | yangunturillo, carachupa | Cabassous unicinctus |
tsaues, yosh | armadillo de Kappler | carachupa negra | Dasypus kappleri |
tsaues chëshë, tsaues ushu, tsaues piu | armadillo de Kappler (variedades) | ||
sedudi | armadillo de nueve bandas | carachupa blanca | Dasypus novemcinctus |
sedudimpi, sedudidapa, acte tsaues | armadillo de nueve bandas (variedades) | ||
tsaues amë, panu | armadillo gigante | yangunturo, carachupa mama | Priodontes maximus |
tsipud, tsequeded | oso hormiguero de dos dedos | inti pelejo, tapia pelejo | Cyclopes didactylus |
shaë | gran oso hormiguero | oso hormiguero | Myrmecophaga tridactyla |
bëui | tamandúa | shihui | Tamandua tetradactyla |
cuesban | murciélago, vampiro | masho | Ord. Chiroptera |
madun sipi | mono tití | leoncito | Cebuella pygmaea |
sipi | monito | pichico | Saguinus spp., Callimico goeldii |
pishtadan | monito | pichico | Saguinus spp. |
sipi ëcsed, sipi ëctanun | monito | pichico boca blanca | Saguinus mystax |
sipi cabëdi | monito | pichico pintado | Saguinus fuscicollis |
sipi chëshë | monito | pichico negro | Callimico goeldii |
tsanca, tsanquequid | mono ardilla | fraile | Saimiri sciureus |
tsancadapa, tsancampi | mono ardilla (variedades) | ||
bëchun, coequid, chidu | mono capuchino | machín | Cebus spp. |
bëchun chëshë, bëchun | mono capuchino negro | mono negro, machín negro | Cebus apella |
bëchun ushu | mono capuchino blanco | mono blanco, machín blanco | Cebus albifrons |
achu | mono aullador | coto, coto mono | Alouatta seniculus |
achu piudapa, achu chëshë, achu piumpi, tsusa | mono aullador (variedades) | ||
chëshëid, chuna uisu, mëshe | mono araña | maquisapa | Ateles chamek |
chëshëidtapa, tsidun | mono araña (variedades) | ||
poshto, chuna, abucquid, mëdantechued, macsinquid | mono lanudo | choro | Lagothrix lagothricha |
poshto piu, poshto tanun, poshto chëshë | mono lanudo (tipos) | ||
dide, dicu | mono nocturno | musmuqui | Aotus nancymaae |
senta, bëshuidquid piu | mono uacari | huapo colorado, huapo rojo | Cacajao calvus |
uadë, tsocon, sëdë, masoco | mono zocayo | tocón | Callicebus cupreus |
uadë piu, uadë chëshë | mono zocayo (variedades) | ||
bëshuidquid | mono saqui | huapo, huapo negro | Pithecia monachus |
bëshudu, mamu | mono saqui (variedades) | ||
camun, bëdi | carnívoro | ||
opa | perro (general) | Fam. Canidae | |
opa, mëntsis | perro doméstico | Canis familiaris | |
opashë | cachorro | Canis familiaris | |
shëa | perro enano | ||
mëshpa | perro que es mal cazador | ||
mayanën opa | perro selvático | sacha perro, bandera chupa | Atelocynus microtis |
achu camun | lobinio | sacha perro | Speothos venaticus |
bëdi, camun, uinsad, chuisad | jaguar | tigre, otorongo | Panthera onca |
bëdidapa, uispan camun | jaguar (variedades) | ||
bëdi piu | puma | león, tigre colorado | Puma concolor |
sipidin | puma (variedad) | ||
bëdimpi | felino pequeño | ||
bëdimpi | ocelote | tigrillo | Leopardus pardalis |
tëstuc mauequid | margay | huamburusho | Leopardus wiedii |
bëdi chëshë, shododon | jaguarondi | añushi puma | Herpailurus yaguarondi |
cachu bëdi | oncilla (?) | gato del monte | Leopardus tigrinus (?) |
quidi quidi | gato doméstico | Felis catus domesticus | |
batachued | taira | manco | Eira barbara |
bosen | nutria | nutria | Lontra longicaudis |
onina | nutria gigante | lobo de río | Pteronura brasiliensis |
bosen ushu | grisón | sacha perro | Galictis vittata |
mayanën opampi | comadreja | Mustela africana | |
tsise | cuatí | achuni | Nasua nasua |
tsisedapa, tsisempi | cuatí (variedades) | ||
tsisebiecquid | mapache | achuni mama | Procyon cancrivorus |
shëmën | olingo | chosna | Bassaricyon gabbii |
cuichicquequid | martucha | chosna | Potos flavus |
chishcan | delfín (término general) | bufeo | |
chishcan piu | delfín de río | bufeo colorado | Inia geoffrensis |
chishcan chëshë, chishcan ushu | delfín | bufeo cenizo | Sotalia fluviatilis |
acte nëishamë | manatí | vaca marina | Trichechus inunguis |
nëishamë, auad, danchish, uisu, dampiada, choada | tapir, danta | sachavaca | Tapirus terrestris |
nëishamëdapa, nëishamë chëshë, nëishamë mëbëdi | tapir (variedades) | ||
senadbiecquid | caballo | Equus caballus | |
shëcten, unquin, matosh | jabalí menor, pecarí, jabalina | sajino | Pecari tajacu |
shëcten chëshë, shëcten ushu | jabalí menor (variedades) | ||
shëctenamë, chede | jabalí mayor, pecarí | huangana | Tayassu pecari |
shëctenamë chëshë, shëctenamë ushu | jabalí mayor (variedades) | ||
panchu | jabalí mayor (huangana) líder | ||
shëctembiecquid, chanchu | chancho | ||
senad, chashu | venado, ciervo | venado | Mazama spp. |
senad tanun | venado (especie gris) | venado cenizo, venado ushpacho | Mazama gouazoubira |
senad piu | venado (especie roja) | venado colorado | Mazama americana |
senad macchësh, senad bëdimpi | venado (tipos) | ||
pandud | venado sin cuernos | ||
paca | vaca, toro | Bos | |
pacadapa | búfalo | Bubalus bubalis | |
capa | ardilla (término general) | ||
capa piu | ardilla (tipo) | huaihuasho | Sciurus igniventris, Sciurus spadiceus |
capa chëshë | ardilla (raza negra) | huaihuasho | Sciurus spadiceus, Sciurus igniventris (?) |
capampi | ardilla (tipo) | Sciurus ignitus | |
capa cudu | ardilla (tipo) | Micoureus flaviventer | |
cacsi | ardilla pequena | ardillita | Sciurillus pusillus |
tambisëmpi | ratón, rata (término general) | ||
maca tanun | rata que los matsés comen | ratón | Nectomys cf. apicalis |
tacbid umu, tacbid chëshë | ratón (tipo) | Neacomys spp., Oryzomys spp., Scolomys ucayalensis | |
abuc macampi | ratón arborícola | Oecomys spp. | |
shubu pequid, shubu casësquid | ratón (tipo) | Oecomys bicolor | |
shëa | ratón (tipo) | Oligoryzomys microtis | |
yama | ratón arborícola | Rhipidomys (?) | |
tambisëmpi | ratón casero | rata | Mus musculus |
tambisëmpi | rata casera | rata | Rattus rattus |
isa | puerco espín | erizo, casha cuchillo | Coendou prehensilis |
tambisbiecquid, tambis incuente choquid | pacarana | majás con rabo | Dinomys branickii |
memupaid | capibara | ronsoco | Hydrochoerus hydrochaeris |
mëcueste, tsicudu | agutí | añuje | Dasyprocta fuliginosa |
mëcuestedapa, mëntsod | agutí (variedades) | ||
tsatsin, chochosh | agutí pequeño | punchana | Myoprocta pratti |
tambis, made, mapua, tampodo | paca | majás | Cuniculus paca |
tambis chëshë, tambis ushu, tambis piu | paca (variedades) | ||
abuc maca | rata arborícola (término general) | ||
abuc maca pinchuc choquid | rata arborícola | casha ucucha | Makalata, Mesomys |
abuc maca dëtan | rata arborícola | ratón balconero | Isothrix bistriata |
tambisëmpi, madempi | rata espinosa | sacha cuy | Proechimys spp. |
Aves
Véase también: Anexo:Aves del Perú
Matsés | Español | Español loretano | Nombre científico |
---|---|---|---|
uicchun | pajarito, ave (término general) | ||
nuad | ave nadadora | pato | Fam. Podicipedidae, Phalacrocoracidae, Anatidae, Heliornithidae |
sentededapa | perdiz gris | puqueador, perdiz azul | Tinamus tao |
sentede | perdiz grande | perdiz, yungururo | Tinamus major |
shonquid, cuëma | perdiz gargantiblanca | perdiz parda | Tinamus guttatus |
sënu | perdiz pequeña (término general) | perdiz | Crypturellus spp. |
chimbë | palabra general para perdices pequeñas | perdiz | |
sënumpi | perdiz de bartlett | perdiz | Crypturellus bartletti |
sënu chëshë, senquequid | perdiz cinérea | perdiz | Crypturellus cinereus |
sededen quequid | perdiz chica | perdiz | Crypturellus soui |
shonquequid | perdiz parda | perdiz | Crypturellus strigulosus |
uampanshua | perdiz ondulada | panguana | Crypturellus undulatus |
sënu sëdëc, sencombadi | perdiz abigarrada | perdiz | Crypturellus variegatus |
sënu tanun | perdiz (especie pequeña) | perdiz | Crypturellus sp. |
acten nuad | zambullidor menor | yacu pato | Tachybaptus dominicus |
acten nuad | cormorán neotropical | cushuri | Phalacrocorax brasilianus |
nuëcquid chequid | aninga | sharara, pato aguja | Anhinga anhinga |
aca | garza (término general) | garza | Fam. Ardeidae, Anhingidae |
aca | garza cucharón | huapapa | Cochlearius cochlearius |
aca ushu | garza blanca (término general) | ||
aca ushudapa | garza grande | garza blanca | Ardea alba |
aca ushumpi | garcita blanca | garza blanca | Egretta thula |
aca ushumpi | garcita bueyera | garza blanca | Bubulcus ibis |
aca umu | garza azul | guanayo | Egretta caerulea |
aca sëdëc | mirasol grande | puma garza | Botaurus pinnatus |
uashan | garza-tigre colorada | puma garza | Tigrisoma lineatum |
acampi | huaco común | huangana garza | Nycticorax nycticorax |
acampi | garza zebra | garza | Zebrilus undulatus |
acadapa | garza cuca | tuyuyo | Ardea cocoi |
acte anchequid | garza pechicastaña | tamanaco | Agamia agami |
codo codo | ibis verde | coro coro | Mesembrinibis cayennensis |
camunco | gritador unicorno | camungo | Anhima cornuta |
acten nuadtapa | pato criollo | sacha pato | Cairina moschata |
patu | pato doméstico | pato | Anas platyrhynchos domesticus |
chiqui | águila, gavilán, halcón (término general) | Fam. Pandionidae, Accipitridae, Falconidae | |
edeste, puicon, shëtë | buitre (término general) | gallinazo | Fam. Cathartidae |
edeste macho | gallinazo cabeciamarilla menor | rinahui | Cathartes melambrotus |
tosh tosh | gallinazo cabecinegra | gallinazo | Coragyps atratus |
dampës | gallinazo cabecirroja | rinahui | Cathartes aura |
edeste ushuid | gallinazo real | cóndor | Sarcoramphus papa |
chiqui nuëcquid pequid | águila pescadora | Pandion haliaetus | |
chiqui macchichi | águila con cresta | gavilán chorero | Harpia harpyja, Morphnus guianensis |
chiquidapa | águila harpía | gavilán chorero | Harpia harpyja |
chiquidapa | águila crestada | gavilán chorero | Morphnus guianensis |
uinuin | aquila | gavilán chorero | Spizaetus |
chiqui chëshëdapa | gavilán negro | gavilán chorero | Buteogallus urubitinga |
chiqui chëshë | gavilán pizarroso | gavilán | Leucopternis schistacea |
chiqui chëshë | gavilán zancón | gavilán | Geranospiza caerulescens |
chiqui chëshë | aguilucho colifajeado | gavilán | Buteo albonotatus |
toc toc | aguilucho caminero | gavilán | Buteo magnirostris |
chiquimpi | gavilán perla | halconcito | Gampsonyx swainsonii |
entiosh tiosh | gavilán piquiganchudo | gavilán | Chondrohierax uncinatus |
chiqui shicbëdi | gavilán bidentado | gavilán | Harpagus bidentatus |
chiqui shicush | gavilán cabecigris | gavilán | Leptodon cayanensis |
chiqui chëshëmpi | gavilán caracolero | gavilán churero | Rostrhamus sociabilis |
inquidichued | gavilán tijereta | tijera chupa, gavilán tijera | Elanoides forficatus |
chiqui shëquëd pequid | gavilán (tipo) | gavilán ucuyuquero | |
chiqui uis | gavilán (tipo) | gavilán | |
chiqui shicush | halcón de monte dorsigris | halcón | Micrastur mirandollei |
chiqui shicush | halcón de monte de Buckley | halcón | Micrastur buckleyi |
chiqui sicsëdëc | halcón de monte barreteado | gavilán pollero | Micrastur ruficollis |
chiqui sicsëdëc | halcón de monte listado | gavilán teretaño | Micrastur gilvicollis |
chiqui tëush | halcón de monte acollarado | halcón | Micrastur semitorquatus |
tëoc tëoc | halcón de monte de Buckley | halcón | Micrastur buckleyi |
chiqui tec tec | halcón pechinaranja | halcón | Falco deiroleucus |
uancaua | halcón reidor | huancahuí | Herpetotheres cachinnans |
mau | halcón cazamurciélagos | Falco rufigularis | |
ecquequid | caracara negro | shihuango negro | Daptrius ater |
tatau | caracara ventriblanco | tatatau | Ibycter americanus |
madoco | chachalaca jaspeada | manacaraco | Ortalis guttata |
cushu | pava gargantiazul | pava | Pipile cumanensis |
cuëbu, tëmodas | pava de Spix | pucacunga | Penelope jacquacu |
cuëbu tapiu, cuëbu tacchësh | pava de Spix (tipos) | ||
cuya | paujil carunculado | piurí | Crax globulosa |
cuya | paujil nocturno | montete | Nothocrax urumutum |
uesnid | paujil común | paujil | Mitu tuberosa (Crax mitu) |
cachina | pollo, gallina | Gallus gallus domesticus | |
cachinan bënë | gallo | Gallus gallus domesticus | |
canso | ganso | ||
pabo | pavo | Meleagris gallopavo | |
ocodo | codorniz | porotohuango | Odontophorus |
nushambo | hoazín | shansho | Opisthocomus hoazin |
mando, uinesh | trompetero aliblanco | trompetero | Psophia leucoptera |
pocchësh | rascón | unchala | Aramides spp., et al. |
pon pon, acten nuadëmpi | ave de sol americano | yacu paitito, mariquiña | Heliornis fulica |
sededen quequid | tigana | tanrilla | Eurypyga helias |
acten tsiuic, tsiuic | ave de playa | tibe, pica playa | Ord. Charadriiformes |
oshpodco | paloma arborícola | torcaza | Columba |
oshpodcodapa | paloma doméstica | paloma castillo | Columba livia |
dëbin | paloma terrestre (término general) | paloma | |
dëbinëmpi | tortolita rojiza | paloma | Columbina talpacoti |
nimëduc dëbin | paloma-perdiz rojiza | paloma | Geotrygon montana |
dëbin piu | paloma-perdiz rojiza (macho) | paloma | Geotrygon montana |
dëbin chëshë | paloma-perdiz rojiza (hembra) | paloma | Geotrygon montana |
oshëo | paloma-perdiz zafiro | paloma | Geotrygon saphirina |
masën | paloma coliblanca | paloma | Leptotila verreauxi |
masën | paloma frentigris | paloma | Leptotila rufaxilla |
cana | guacamayo (término general) | Ara spp. | |
cana | papagallo, loro grande (término general) | Amazona spp. | |
cana ushu | guacamayo azul y amarillo | guacamayo azul | Ara ararauna |
cana piu, cuempa | guacamayo escarlata | guacamayo rojo | Ara macao |
cana piumpi | guacamayo rojo y verde | guacamayo rojo | Ara chloropterus |
canampi | guacamayo frenticastaño | loro | Ara severa |
ede, edempi | guacamayo ventrirrojo | loro | Orthopsittaca manilata |
cana tanun, chiash chiash | loro harinoso | loro hablador, uchpa loro | Amazona farinosa |
tuedo | loro lomirrojo | loro | Amazona festiva |
toesh | loro cachetinaranja | loro | Pionopsitta barrabandi |
tequeden | loro cabeciazul | daran daran | Pionus menstruus |
tequeden | loro alibronzeado | daran daran | Pionus chalcopterus |
cuedes mapiu | loro ventriblanco | chiriclés | Pionites leucogaster |
cuedes mapiu | loro cabecinegro | chiriclés | Pionites melanocephala |
cuedes, cheden cheden | perico, loro pequeño | pihuicho | |
cuescues | perico con pinta en el cuello y cabeza que parece escamas | pihuicho | Pyrrhura spp. |
tsis tsis | cuclillo (término general) | chicua | Fam. Cuculidae |
tsis tsis ushu | cuclillo piquioscuro | chicua | Coccyzus melacoryphus |
sëmpin quequid | cuco pavonino | pájaro tunshi | Dromococcyx pavoninus |
coshquequid | garrapatero grande | locrero | Crotophaga major |
coshquequidëmpi | garrapatero piquiestriado | vaca muchacho | Crotophaga sulcirostris |
coshquequidëmpi | guardacaballo | vaca muchacho | Crotophaga ani |
matas | cuco-terrestre | huangana pishco | Neomorphus spp. |
pupu | lechuza pequeña (término general) | lechuza | Fam. Strigidae |
pupumpi | lechucita ferruginosa | lechuza | Glaucidium brasilianum |
pupu chëshë | lechucita amazónica | lechuza | Glaucidium hardyi |
inun pupu | búho café | lechuza | Ciccaba virgata |
pupu macchichi | búho listado | lechuza | Asio clamator |
bus | búho grande (término general) | lechuza | Fam. Strigidae |
bus chëshë | búho negribandeado | lechuza | Ciccaba huhula |
tuc tuc | búho de anteojos | lanchina | Pulsatrix perspicillata |
tuc tuc | búho ventribandeado | lanchina | Pulsatrix melanota |
mau | búho pequeño | lechuza | ? |
che che | nictibio (ave nocturna, término general) | ayaymama | Fam. Nyctibiidae |
che chedapa | nictibio común | ayaymama | Nyctibius griseus |
che che piumpi | nictibio rufo | ayaymama | Nyctibius bracteatus |
opa | nictibio grande | ayaymama | Nyctibius grandis |
mau | nictibio colilargo | ayaymama | Nyctibius aethereus |
chocoyo | chotacabras (ave nocturna) | tuhuayo | Fam. Caprimulgidae |
padichucu | vencejo | halconcito | Fam. Apodidae |
pinu | colibrí | picaflor | Fam. Trochilidae |
canauac | quetzal pavonino | canario | Pharomachrus pavoninus |
boc boc | trogón (término general) | canario, ave pishco | Trogon spp. |
boc boc shicpiu | trogón acollarado | Trogon comptus | |
boc boc shicpiu | trogón colinegro | Trogon melanurus | |
boc boc shicpiu | trogón coroniazul | Trogon curucui | |
boc boc ushu, boc boc bëshpiu | trogón coliblanco | Trogon viridis | |
boc boc ushu, boc boc bëshpiu | trogón violáceo | Trogon violaceus | |
chadac | martín pescador (término general) | catalán | Chloroceryle spp., Ceryle torquata |
chadaquëmpi | martín pescador pigmeo | catalán | Chloroceryle aenea |
chadactapa | martín pescador amazónico | catalán | Chloroceryle amazona |
idi | relojero coroniazul | butura | Momotus momota |
ididapa | relojero rufo | butura | Baryphthengus martii |
pon | relojero piquiancho | butura | Electron platyrhynchum |
uis uis | jacamar (término general) | piro picaflor | Fam. Galbulidae |
uis uisëmpi | jacamar pardo | Brachygalba lugubris | |
uis uistapa | jacamar grande | Jacamerops aureus | |
uis uistapa | jacamar frentiazulada | Galbula cyanescens | |
uis uis tëush | jacamar purpúreo | Galbula chalcothorax | |
uis uis tëshquëdë | jacamar paraíso | Galbula dea | |
masi uëdëshcaquid | buco golondrina | Chelidoptera tenebrosa | |
tedushcu | monja | pihuacuro | Monasa |
tiobid | buco de color azul con blanco | Notharchus | |
tiobid piu | buco acollarado | Bucco capensis | |
uen bënën shui | buco moteado | Nystalus striolatus | |
sinquequid | buco pechiblanco | Malacoptila fusca | |
sinquequid | buco cuellirrufo | Malacoptila rufa | |
suc | monjita | Nonnula | |
suc | monjecito lanceolado | Micromonacha lanceolata (?) | |
idish | barbudo brilloso | odoncillo | Capito auratus |
tu tu | barbudo gargantilimón | odoncillo | Eubucco richardsoni |
tu tu | barbudo coroniescarlata | odoncillo | Capito aurovirens |
pesa | tucancillo (término general) | pinsha | Selenidera spp. |
pesa | arasaris (término general) | pinsha | Pteroglossus spp. |
pesa mapinchuc | arasari encrespado | pinsha | Pteroglossus beauharnaisii |
pesa maise | arasari (tipo) | pinsha | Pteroglossus spp., pero no Pteroglossus beauharnaisii |
pesa shicpiu | arasari piquimarfil | pinsha | Pteroglossus azara |
pesa shicpiu | arasari piquipardo | pinsha | Pteroglossus mariae |
pandaush, aus | tucancillo collardorado | pinsha | Selenidera reinwardtii |
chëosh, chëdo | tucán rabadilla dorada | pinsha, tucán | Ramphastos culminatus |
chancuësh | tucán de cuvier | pinsha, tucán | Ramphastos cuvieri |
odosco, todon | carpintero (término general) | carpintero | Fam. Picidae |
odoscompi | carpinterito | carpintero | Picumnus |
odoscompi | carpintero pequeño | carpintero | Veniliornis, Piculus |
chënquëdë | carpintero penachiamarillo | carpintero | Melanerpes cruentatus |
pouëcque | carpintero marrón o crema | carpintero | Celeus spp. |
pouëcque ushu | carpintero crema | carpintero | Celeus flavus |
odosco ushu | carpintero crema | carpintero | Celeus flavus |
odosco mapiu | carpintero de cabeza roja | carpintero | Campephilus spp., Dryocopus lineatus |
todon mapiu | carpintero de cabeza roja | carpintero | Campephilus spp., Dryocopus lineatus |
uistsac | pájaro que vive alto | pajarito | Fam. Cotingidae, Vireonidae, Parulidae, Thraupidae, Tyrannidae |
checchun | hornero | hornero | Fam. Furnariidae |
chididish | tirahojas (pajarito) | Sclerurus spp. | |
todon | trepador | carpintero | Fam. Dendrocolaptidae |
todon dëuisac, todon chicash, chicash | trepador piquilargo | sharara carpintero | Nasica longirostris |
todon maues chequid | trepador barbiblanco | carpintero | Dendrocincla merula |
cobi chish chish | trepador pequeño | carpintero | Fam. Dendrocolaptidae |
chëquë chëquë | batará lineado | flautero pishco | Cymbilaimus lineatus |
nëishamën uicchun | batará undulado | sitaraco mama | Frederickena unduligera |
chiodosh quequid, chëododosh | batará grande | sitaraco mama | Taraba major |
enenquedio | batará hombriblanco | sitaraco mama | Thamnophilus aethiops |
enenquedio | batará alillano | sitaraco mama | Thamnophilus schistaceus |
podon sio sio | batará barreteado | sitaraco mama | Thamnophilus doliatus |
chididish | batará perlado | sitaraco mama | Megastictus margaritatus |
chididish | arbustero negro | sitaraco mama | Neoctantes niger |
uicchun maues chequid | batarás que no son rayadas | sitaraco mama | Thamnophilus spp., Thamnomanes spp. |
chompisan | hormiguero colifajeado | Myrmoborus melanurus | |
chompisan | batará de Castelnau | Thamnophilus cryptoleucus | |
chishpi piosh piosh | hormiguerito | Myrmotherula spp. | |
chishpi piosh piosh | hormiguero | Hypocnemis spp. | |
uen sic sic | hormiguero carinegro | Myrmoborus myotherinus | |
uen sic sic | hormiguero pechicenizo | Myrmoborus lugubris | |
uicchun sëdëc | hormiguero cejiamarillo | Hypocnemis hypoxantha | |
ëshë cuitoco | hormiguero cresticanoso | Rhegmatorhina melanosticta | |
ëshë cuitoco | hormiguero tiznado | Myrmeciza fortis | |
ëshë cuitoco | hormiguero plomizo | Myrmeciza hyperythra | |
ëshë cuitoco | hormiguero hombriblanco | Myrmeciza melanoceps | |
bëdin uicchun | ave que sigue a jaguares | Dichrozona cincta, Hylophylax spp., Phlegopsis erythroptera, Phlegopsis nigromaculata | |
toshpi don don | gallito hormiguero carinegra | huancayo (?) | Formicarius analis |
sededen quetsëcquid | gallito hormiguero gorrirrufo | huancayo (?) | Formicarius colma |
tud tud | rasconzuelo estriado | Chamaeza nobilis | |
pucu shon shon | tororoi | brincador | Hylopezus spp., Myrmothera campanisona |
uen siquin siquin | jejenero garganticeniza | Conopophaga peruviana | |
chon chon, ton ton | tapaculo fajirrojiza | Liosceles thoracicus | |
uistsac umudapa | cotinga gargantimorada | sui sui azul | Cotinga maynana |
uistsac umudapa | cotinga lentejuelada | sui sui azul | Cotinga cayana |
cueshcuesho | piha gritona | huis huincho | Lipaugus vociferans |
pëbush, tëubu | cuervo-frutero gargantipúrpura | Querula purpurata | |
podo caush caush | cuervo-frutero cuellipelado | pava pishco | Gymnoderus foetidus |
shuish, pishtodin | saltarín | Fam. Pipridae | |
shuish shicbëdi | saltarín gorrifuego | Machaeropterus pyrocephalus | |
shuish mapiu | saltarín cabecirroja | Pipra rubrocapilla | |
shuish maush | saltarín coroniblanca | Pipra pipra | |
shuish maumu | saltarín coroniazul | Pipra coronata | |
shuish umu | saltarín (tipo) | Pipra spp. | |
tsin tsin quetsëcquid, odod | coritopis anillado | Corythopis torquata | |
chompish | tirano-pygmeo colicorta | Myiornis ecaudatus | |
chompish | mosquitero colirrojizo | Terenotriccus erythrurus | |
pisidin | mosquerito fusco | Cnemotriccus fuscatus | |
uicchun chëshë | viudita rivereña | Knipolegus orenocensis | |
pididis mashocco | siristes | Sirystes sibilator | |
pididis mashocco | mosquero | Myiarchus spp. | |
inquidichuedbiecquid | tijereta sabanera | copayo | Tyrannus savana |
pididis | bienteveo | Víctor Díaz, tintiquillo | Pitangus sulphuratus, Philohydor lictor, Tyrannus, Myiozetetes, et al. |
tsien chouish | schiffornis de várzea | Schiffornis major | |
soya | titira | condor pishco | Tityra |
uicchun cuitsibin | tirano | ||
tebued | mosquero azufrado | Víctor Díaz | Tyrannopsis sulphurea |
padichucu | golondrina (término general) | golondrina | Fam. Hirundinidae |
padichucu umu | golondrina azul | golondrina | Tachycineta spp., Progne spp. |
padichucu tësëdëc | golondrina fajiblanca | golondrina | Atticora fasciata |
padichucu ushu | golondrina aliblanca | golondrina | Tachycineta albiventer |
padichucu shicush | golondrina azul y blanco | golondrina | Pygochelidon cyanoleuca |
chodon chon chon | cucarachero zorzal | Cyphorhinus arada | |
tëshodo | cucarachero musical | Campylorhynchus turdinus | |
chëochochosh | donacobio | shea shea | Donacobius atricapillus |
tsin tsin | cucarachero ruiseñor sureño | Microcerculus marginatus | |
chiuëdësh, cosh | zorzal (término general) | Turdus spp. | |
cosh dëpiu | zorzal de Lawrence | Turdus lawrencii | |
uicchun ushumpi | perlita tropical | copayo | Polioptila plumbea |
quias | urraca violácea | cuya cuya | Cyanocorax violaceus |
pididis | vireo | Vireo spp. | |
uicchun pis pis | verdillo | Hylophilus spp. | |
acten chon chon | reinita lomianteada | Basileuterus fulvicauda | |
uicchun madaun | reinita melera | Coereba flaveola | |
uicchun piu | tangara enmascarada | huanchaca pecho colorado | Ramphocelus nigrogularis |
uicchun piu | tangara piquiplateado | Ramphocelus carbo | |
tsisquequid | tangara enmascarada | sui sui | Cissopis leverianus |
soya | tangara azuleja | sui sui azul | Thraupis episcopus |
soya | tangara de palmeras | sui sui azul | Thraupis palmarum |
uicchun pacchëdëc | tangara aliblanca | demoncillo | Lanio versicolor |
uicchun pacchëdëc | tangara hombriblanco | demoncillo | Tachyphonus luctuosus |
uicchun chëshë | tangara filiblanca | sui sui | Tachyphonus rufus |
cuibi cuibi | eufonía ventrirrufo | sui sui | Euphonia rufiventris |
uistsac sëdëc | tangara verdidorada | sui sui | Tangara schrankii |
uistsac sëdëc | tangara ventriamarillo | sui sui | Tangara xanthogastra |
uistsac shicumu | tangara del paraíso | sui sui | Tangara chilensis |
tududu quequid | tangara cabecibaya | sui sui | Tangara gyrola |
uistsac maumu | tangara lentejuelada | sui sui | Tangara nigroviridis |
ted ted | tangara-hormiguera coronirroja | Habia rubica | |
uasin chequid, pisquetsëcquid | espiguero | huanchaca | Sporophila |
uasin chequid, pisquetsëcquid | semillero | huanchaca | Oryzoborus |
uasin chequid, pisquetsëcquid | semillerito | huanchaca | Volatinia |
uicchun mapiu | cardenal gorrirrojo | soldadito | Paroaria gularis |
cuishquequid | picogrueso | huanchaca | Cyanocompsa cyanoides |
cuishquequid | saltador | huanchaca | Saltator spp. |
uicchun dëpiu | picogrueso piquirojo | huanchaca | Saltator grossus |
iscu | oropéndola, cacique (término general) | paucar | Fam. Icteridae |
iscu | bolsero turpial | paucar | Icterus icterus |
iscu chëshëdapa | oropéndola crestada | bocholocho | Psarocolius decumanus |
iscu chëshë | oropéndola colifajeada | bocholocho | Ocyalus latirostris |
iscu chëshë | cacique lomirrojo | paucarcito | Cacicus haemorrhous |
chema | cacique lomiamarillo | chamita | Cacicus cela |
iscu chëshëmpi | cacique piquiamarillo | paucar negro | Amblycercus holosericeus |
iscu chëshëmpi | cacique solitario | paucar negro | Cacicus solitarius |
iscu piu | oropéndola verde | paucar | Psarocolius viridis |
iscu piu | oropéndola dorsibermejo | paucar | Psarocolius angustifrons |
iscu piumpi | oropéndola de casquete | paucar | Psarocolius oseryi |
iscu piudapa, iscu tocodon quequid | oropéndola amazónica | paucar | Gymnostinops bifasciatus (Gymnostinops yuracares) |
tsan tsan tsiocos | bolsero | chamita | Icterus spp. |
todisqui | tordo gigante | chichirichi | Scaphidura oryzivora |
todisqui | tordo brilloso | chichirichi | Molothrus bonariensis |
chodon chodon | ave pequeña aun no identificada | ? |
Reptiles
Véase también: Anexo:Reptiles del Perú
Matsés | Español | Español loretano | Nombre científico |
---|---|---|---|
chouishqui | animal acuático grande | ||
nuen dachianmës | amfisbaena (reptil) | madre del curuhuinse | Amphisbaena alba & Amphisbaena fuliginosa |
shëquëd | lagartija (terrestre) | ucuyuqui | |
tampas | lagartija | ||
yama | geco (lagartija) | salamanca | Fam. Gekkonidae |
shëquëd | lagartijas microteiidas | ucuyuqui | Fam. Gymnophthalmidae |
chuni | lagartija de piel brillante | lagartija brillosa | Fam. Iphisa elegans |
cuëten tampas, iuin tampas | lagartija arborícola | camaleón, salamanca | Fam. Hoplocercidae, Iguanidae, Polychrotidae, Tropiduridae |
iuin tampas | iguana | camaleón (verde) | Iguana iguana |
iuin tampas | lagartija arborícola (tipo) | salamanca | Enyalioides laticeps |
iuin tampas | lagartija arborícola (tipo) | salamanca | Anolis spp. |
iuin tampas | lagartija arborícola (tipo) | salamanca | Polychrus marmoratus |
iuin tampas | lagartija arborícola (tipo) | salamanca | Tropidurus (Plica) spp. |
iuin tampas | lagartija terrestre (tipo) | lagartija hoja | Stenocereus fimbriatus |
chuni | lagartija (tipo) | lagartija brillosa | Mabuya nigropunctata |
shëquëd | lagartija teiida (término general) | Fam. Teiidae | |
shëquëdtapa | lagartija grande | iguano | Tupinambis teguixin |
acte shëquëdtapa | lagartija grande | tahuampa lagartija | Crocodilurus amazonicus |
shutudun | lagartija grande | yacu apachira, iguano del agua, camaleón colorado | |
shëquëd umu | lagartija terrestre (tipo) | ucuyuqui | Ameiva ameiva |
nisi | culebra (genérico) | ||
dayumënquid | anaconda | boa | Eunectes murinus murinus |
dayumënquid chëshë | anaconda | boa negra | |
dayumënquid ushu | anaconda | boa amarilla | |
uampanmës, chouishquidapa | anaconda (boa) gigante | ||
abuc dayumënquid | boa arco iris | mantona arco iris | Epicrates cenchria |
binsan | boa | mantona | Boa constrictor |
binsan chëshë, binsan ushu | boa (tipos) | ||
nacbidicanquid | boa esmeralda | loro machaco | Corallus caninus |
isan taui | culebra no-venenosa (término general) | afaninga | Fam. Colubridae |
itia pianquid, itia nisi | culebra no-venenosa (tipo) | aguaje machaco | Chironius scurrulus |
mëscan | culebra no-venenosa (tipo) | afaninga | Dipsas spp. |
pinchuc podquënquid | culebra no-venenosa (tipo) | ||
pinchuc podquënquid bëshpiu | culebra no-venenosa (tipo) | paucar machaco | Drymarchon corais |
mëscan | culebra no-venenosa (tipo) | afaninga | Imantodes cenchoa, Imantodes lentiferus |
shoccoquid | culebra no-venenosa (tipo) | afaninga | Liophis |
shaui annoshacate | culebra no-venenosa muy delgada | pelo víbora | Oxybelis, Xenoxybelis |
pinchuc podquënquid chëshë | culebra (tipo) | iguana machaco | Spilotes pullatus |
pinchuc podquënquid piu | culebra (tipo) | coto machaco | Xenopholis scalaris |
nisi | víbora (término general) | Fam. Viperidae, Elapidae | |
cacmush, nisidapa, shëcuën tsadquid | víbora venenosa grande | shushupe | Lachesis muta |
cacmush chëshë, cacmush ushu | víbora venenosa grande (tipos) | ||
mannanën tsadquid | víbora grande | Celia? | |
acte nisi | jergón (término general) | jergón | Bothrops spp. |
acte nisi chëshë | jergón común (adulto) | jergón | Bothrops atrox |
cuëten tsadquid | jergón común juvenil | cascabel | Bothrops atrox |
acte nisi ushu | jergón (tipo) | jergón shushupe | Bothrops brazili |
shanupa | víbora (tipo) | jergón pudridora | Bothrocophias hyoprora |
shanupa chëshë, shanupa ushu | víbora (tipos) | ||
abuc nisi | víbora verde arborícola | loro machaco | Bothropsis bilineata |
nistedun | falsa cobra | cobra | Xenodon cf. rabdocephalus |
poshto ëctanquid | culebra aun no identifica | choro machaco | Bothropsis taeniata? |
nicchëc | coralillo (culebra venenosa) | naca naca | Micrurus spp., Erythrolamprus aesculapii, Anilius scytale, et al. |
cachita, cashtë | caimán (término general) | lagarto | |
cachita ushu | caimán blanco | lagarto blanco | Caiman crocodilus |
cachita chëshë | caimán negro | lagarto negro | Melanosuchus niger |
cachita mapiu, cachita tëpiu | caimán enano | dirin dirin | Paleosuchus palpebrosus |
dampës | caimán enano | dirin dirin | Paleosuchus trigonatus |
mata mata, cana taca | tortuga acuática (tipo) | matamata | Chelus fimbriatus |
cana taca | tortuga acuática pequeña | ashna charapita | Mesoclemmys gibba |
cana tacadapa | tortuga acuática (tipo) | ashna charapa | Batrachemys raniceps |
nësa | tortuga acuática pequeña | charapita de aguajal | Platemys platycephala |
seta | tortuga acuática (término general) | Podocnemis spp. | |
seta | tortuga acuática mediana | taricaya | Podocnemis unifilis |
setadapa | tortuga acuática gigante | charapa, capitari | Podocnemis expansa |
setampi | tortuga acuática pequeña | cupiso | Podocnemis sextuberculata |
tëshqued | tortuga acuática pequeña | guacamayo charapa | Kinosternon scorpioides |
piush, tequesh, shouë, taën uequid | tortuga terrestre | motelo | Chelonoidis denticulata |
piush dachianmës | tortuga terrestre muy grande | motelo mama | Chelonoidis denticulata |
Anfibios
Véase también: Anexo:Anfibios del Perú
Matsés | Español | Español loretano | Nombre científico |
---|---|---|---|
shon shon | sapo grande | sapo | Fam. Bufonidae |
tududun | sapo muy grande | sapo | Bufo marinus |
todoshoco | sapo pequeño | sapito | Bufo spp., Colostethus trilineatus, et al. |
cueshpi | ranita de veneno de dardo | sapito | Dendrobates spp., Epipedobates spp. |
shon shon mapinchuc | rana con cuernos | sapo | Ceratophrys cornuta |
mua | rana (tipo) | sapo | Eleutherodactylus spp. |
chobeda | rana (tipo) | sapo | Eleutherodactylus spp. |
cuesh | rana | sapo | Leptodactylus rhodomystax |
omon | rana terrestre grande | hualo | Leptodactylus spp. |
bosh | rana terrestre mediana | sapo | Leptodactylus cf. rhodomystax |
bun | rana | sapo | Leptodactylus knudseni |
mapidequid icbo | rana que vive con hormigas | sapo | Lithodytes lineatus |
bëcampuc | rana arborícola | sapo | Hyla spp., Osteocephalus spp., Phyllomedusa spp. |
on | rana arborícola (tipo) | sapo | Hyla haraldschultzi, Phyllomedusa tomopterna, Phyllomedusa vaillantii |
chen chen | rana arborícola (tipo) | sapo | Hyla sp(p). |
coquesh, dada taui | rana arborícola comestible (general) | sapo | Osteocephalus spp., Hyla spp. |
cuadan cuadan | rana arborícola con rayas en la espalda | sapo | Hyla cf. lanciformis |
mayu, coquesh piumpi | rana arborícola comestible (tipo) | sapo | Hyla sp. |
toda | rana arborícola comestible grande | sapo | Hyla boans |
yen | rana arborícola (tipo) | sapo | Phrynohyas venulosa |
acate, campuc, daucaid | rana arborícola grande venenosa | sapo | Phyllomedusa bicolor, ?Phyllomedusa tarsius |
omon | rana típica acuática | rana | Rana palmipes |
nuen sëdëcsëdëcquid | anfibio terrestre que parece culebra | Siphonops annulatus | |
iquenamës | anfibio acuático que parece culebra | Typhlonectes compressicauda | |
iuin tampas, cuëten tampas | salamandra | Bolitoglossa spp. |
Peces
Matsés | Español | Español loretano | Nombre científico |
---|---|---|---|
nuëcquid, chito | pez (término general), pescado | ||
yapa | pez grande (término general) | ||
shubi | peces pequeños juntos | peñez | |
secte, i | pastinaca de agua dulce (general) | raya | Fam. Potamotrygonidae |
secte chëshë | pastinaca de agua dulce (tipo) | raya | Potamotrygon motoro |
secte bëdi | pastinaca de agua dulce (tipo) | raya | Potamotrygon motoro |
secte ushu | pastinaca de agua dulce (tipo) | raya | Potamotrygon cf. orbignyi |
sectedapa | pastinaca muy grande | raya | Paratrygon |
nuëcquidtapa | pez muy grande comestible | paiche | Arapaima gigas |
shucquequid | pez comestible | arahuana | Osteoglossum bicirrhosum |
nuëcquid piu | pez comestible | bacalau, ashnañahui | Pellona castelnaeana |
piatsas | pez de cuerpo largo | cachorro, pez zorro | Acestrorhynchus |
piatsas impiu, piatsastapa | pez de cuerpo largo (tipos) | ||
bëdichued | pez largo comestible | lisa | Leporinus spp., Schizodon spp. |
bëdichued chëshë | pez largo comestible | lisa de quebrada | Leporinus friderici |
bëdichued sëdëc | pez largo comestible | lisa pintada | Leporinus spp. |
bëdichued cue | pez largo comestible | lisa | Schizodon fasciatus, Leporinus |
bëdichued pandaun | pez largo comestible | lisa | Leporinus |
bëdichued pobëdi | pez largo comestible | lisa de cocha | Leporinus |
dëuisac | pez largo | lapis challo | Boulengerella |
quëucquequid | pez comestible | yahuarachi, yaraquí | Potamorhina latior |
uibën tinquid | pez depredador | pez chambira, chambira, machete | Rhaphiodon |
masedcanmëstapa | pez depredador | pez muelón, muelón, dentón, huapeta | Hydrolycus, Cynodon |
pandonchued | pez depredador comestible | shuyo | Hoplerythrinus unitaeniatus |
tëpush | pez depredador comestible | shuyo | Erythrinus erythrinus |
mëcue, pone | pez depredador comestible | huasaco, fasaco, punuisiqui | Hoplias |
mëcue chëshë | pez depredador comestible | Hoplias malabaricus | |
mëcue ushu | pez depredador comestible | Hoplias sp. | |
shictun choquidëmpi | pez de acuario | pechito, mañana me voy, piojo de bufeo | Fam. Gasteropelecidae |
bitsi tsasicquid | pez comestible | yulilla | Anodus elongatus |
pashtëd | pez lápiz | lisita | Fam. Lebiasinidae |
chami | pez pequeño | lisita | Nannostomus trifasciatus |
pashtëd | pez pequeño | lisita | Fam. Parodontidae |
chido | pez comestible | boquichico | Prochilodus nigricans |
inchishchued | pez parecido a una trucha | sábalo | Brycon spp. |
shua | pez comestible | sábalo macho | Brycon spp. |
tsadte cuëshë | pez comestible | sábalo cola negra | Brycon cf. melanopterus |
shicdiadquid choquid, shictun choquid | pez parecido a una sardina | sardina | Triportheus spp. |
impes piucquid | pez pequeño | San Pedro | Chalceus |
masedcanmës | pez depredador | dentón | Cynopotamus, Roeboides spp., Charax |
sepan | pez pequeño | mojara, anchoveta | Tetragonopterus, Ctenobrycon, Brachychalcinus, Paracheirodon, et al. |
inchischoedëmpi | tetra largo (pez pequeño) | mojara, anchoveta | Astyanax spp., Hemigrammus, et al. |
bashaëshë | tetra (pez pequeño) | mojara, anchoveta | Astyanax abramoides |
cudaish | tetra (pez pequeño) | mojara, anchoveta | Astyanax sp. |
caushchued | tetra (pez pequeño) | mojara, anchoveta | Paragoniates |
patsëcbiecquidtapa | pez muy grande comestible | gamitana | Colossoma macropomum |
patsëcbiecquid | pez grande comestible | paco | Piaractus brachypomus |
patsëc, shëta choquid, shëta chued, maquë | piraña | paña | Serrasalmus spp. |
patsëc ëshë piu | piraña roja grande | paña negra | Serrasalmus rhombeus |
patsëc cue-cue | piraña de cuerpo largo | paña macho | Serrasalmus elongatus |
patsëc ushu-ushu | piraña (tipo) | paña blanca | Serrasalmus spp. |
patsëc dëbiate buscuctsëcquid | piraña (tipo) | paña | Serrasalmus sp. |
patsëc cabëdi | piraña pequeña | paña | Serrasalmus sp. |
padumita | pez comestible | palometa | Mylossoma spp., Metynnis |
padumita tsasi | pez comestible | curuhuara | Myleus |
mësianquid | pez siluro sin escamas (término general) | bagre (y otros nombres) | Fam. Pimelodidae |
matses chequid | pez siluro muy grande | saltón | Brachyplatystoma filamentosum |
mësianquid bëdibëdidapa | pez siluro grande | tigre zúngaro | Pseudoplatystoma tigrinum |
mësianquid sëdëc-sëdëcquidtapa | pez siluro grande | doncella | Pseudoplatystoma fasciatum |
bauendapa | pez siluro grande | doncella | Pseudoplatystoma fasciatum |
mësianquid dëbu-dëbu | pez siluro (tipo) | bagre | Pimelodus blochii |
mësianquid chëshë | pez siluro (tipo) | ashara | Aguarunichthys |
mësianquid ushudapa | pez siluro muy grande | dorado | Brachyplatystoma flavicans |
mësianquid sos sos | pez siluro (tipo) | cunchi | Paulicea (?) |
bauen | pez siluro (tipo) | toa | Hemisorubim platyrhynchos |
machodis | pez siluro muy grande | peje torres | Phractocephalus hemioliopterus |
ëcuennan | pez siluro muy grande | chiripira | Sorubim lima |
mapadabiecquid | pez siluro (tipo) | maparate | Hypophthalmus edentatus |
impan | pez siluro mediano con cuerpo largo | ? | |
mapada | pez siluro (tipo) | bocón | Ageneiosus |
shicshu ëshë | pez siluro (tipo) | bagrecito | Tatia, Parauchenipterus |
piacbo ëshë | pez siluro (tipo) | bagrecito | Tatia, Parauchenipterus |
poccanmës | pez siluro (tipo) | Helogenes, Pseudocetopsis | |
chishanquid | pez siluro que muerde gente | canero | Cetopsis coecutiens |
nisibiecquid | pez siluro largo | canero | Fam. Trichomycteridae |
chushi | pez siluro con escamas duras (término general) | carachama | Fam. Loricariidae |
chushi ëcbu | pez siluro con escamas duras | carachama barbudo | Ancistrus |
chushi chëshë | pez siluro con escamas duras | lagarto carachama | Hypostomus sp. |
chushi ushu | pez siluro con escamas duras | Hypostomus sp. | |
chushi ise | pez siluro con escamas duras | carachama | Hypostomus plecostomus |
chushi pada | pez siluro largo con escamas duras | shitari | Loricaria et al. |
dësbuanmës | pez siluro con escamas | ástatos | Corydoras spp. |
tsëscu | pez siluro con escamas | mana costilla, shirui | Callichthys, Hoplosternum (?) |
tada | banjo (pez siluro) | rego rego | Bunocephalus |
chushibiecquid | pez siluro con escamas laterales espinosas | turushuqui, cahuara, churero | Oxydoras, Megalodoras, Lithodoras |
dëuisac ushu, pintsas | pez largo | pez aguja | Monocirrhus polyacanthus |
iquenamës | anguila que parece un pez largo (general) | macana | Ord. Gymnotiformes, pero no Electrophorus |
opa | anguila que parece un pez largo (tipo) | macana perro | Apteronotus albifrons (Fam. Apteronotidae) |
tanete | anguila eléctrica | anguilla, pez eléctrico | Electrophorus electricus (Fam. Gymnotidae) |
nëudun | anguila que no es eléctrica | atinga | Synbranchus |
tsucupa | pez parecido a una anguila | paiche machaco | Lepidosiren paradoxa |
nuëcquid sëdëc, chito sëdëc | pez comestible | bujurqui | Cichlasoma, Aequidens, Pterophyllum, Apistogramma spp. |
nuëcquid sëdëquëmpi | pez pequeño de acuario | bujurqui | Apistogramma |
nuëcquid sëdëc tansëdëc | pez comestible | bujurqui | Cichlasoma sp. |
nuëcquid sëdëc umu | pez comestible | bujurqui | Cichlasoma sp. |
nuëcquid sëdëc nicchish chued | pez angel | bujurqui loco | Pterophyllum spp. |
ëcshun | pez mediano comestible | añashua | Crenicichla spp. |
ëcshun bëdi, ëcshun popiu, ëcshun ushu | pez mediano comestible (tipos) | añashua | |
cosua | pez comestible | tucunare | Cichla monoculus |
cosua chëshë | pez comestible y de acuario | acarahuazu | Astronotus ocellatus |
cosua ushu, cocquequid | pez comestible | corvina | Plagioscion squamosissimus |
cuëte podobiecquid | pez que parece una hoja | pez hoja | Monocirrhus polyacanthus |
Insectos
Matsés | Español | Español loretano | Nombre científico |
---|---|---|---|
macu | larva larga de insecto | gusano, suri | |
macu | pupa de insecto | huevo de ahuihua | |
macu | crisálida de insecto | huevo de ahuihua | |
tsin tsin | libélula | chinchilejo | Ord. Odonata |
padacquid | cucaracha ord. blattodea | ||
dada chuiquid | mántido (tipo de insecto) | balbina | Ord. Mantodea |
cuëte icbo | termita | comején | Ord. Isoptera |
capishto | grillo (término general) | grillo | |
capishto | saltamontes que parece grillo (general) | grillo | |
capishto chëshë | grillo de campo | grillo | Gryllus |
sedenquequid | grillo de casa | grillo | Acheta |
tsec tsec | saltamontes típico (término general) | saltamontes | |
tsec tsec | grillo parecido a un saltamontes (general) | saltamontes | |
tsec tsectapa | langosta espinosa | grillo | Panoploscelis specularis |
tsec tsec cuëte podobiecquid | grillo de bolívar | grillo hoja | Typophyllum bolivari |
chëc chëc | saltamontes (tipo) | grillo | Cyphacris |
tesquequid | saltamontes (tipo) | saltamontes | Fam. Acrididae |
tsequeded | saltamontes (tipo) | grillo, saltamontes | Fam. Romaleidae, Tetrigidae, Pyrgomorphidae, Eumastacidae |
cuëte dapequid | saltamontes gigante | (Fam. Acrididae) | |
podo camun | saltamontes (tipo) | (Fam. Acrididae) | |
uenchosh | grillo real | shintiro, manihuari, perrito de dios | Fam. Gryllotalpidae |
achu | grillo del bosque | grillo hoja | Fam. Tettigoniidae |
achu | grillo pavo real | grillo hoja | Fam. Tettigoniidae |
achu | grillo arbusto | grillo hoja | Fam. Tettigoniidae |
achu piu | grillo del bosque rojo | Orophus | |
capishto cuëte podobiecquid | grillos cuyas alas parecen hojas | grillo hoja | Tribe Pterochrozini |
mëscan | saltamontes proscópido | grillo palito | Fam. Proscopiidae |
mëscan | palito (insecto) ord. phasmida | grillo palito | |
matish | piojo ord. anoplura, mallophaga | ||
moda | hemíptero (insecto) | chinche | Ord. Hemiptera |
moda mapinchuc | conchuela (insecto) | chinche | Fam. Pentatomidae |
acten tsin tsin | insecto de agua | araña de agua | Fam. Gerridae |
shiosh | insecto homóptero | chicharra | Ord. Homoptera |
chipush | saltador con cola de cera (insecto) | Fam. Fulgoridae | |
shioshbiecquid | saltador (insecto) | chicharra machaco | Fulgora |
shioshëmpi | chicharrita (insecto) | Fam. Cicadellidae | |
achu incuente icbo | pulga de árbol, saltador espina (insecto) | grillo espina | Umbonia crassicornis |
modampi | áfido (insecto pequeñito) | Fam. Aphididae | |
cod | insecto pequeñito que se pega a plantas | pishco ishma | Fam. Margarodidae (?) |
cod | cinípido (tumor de plantas) | ||
shësh | insecto blanco que vive en la boca de peces | piojo de pescado | |
piushëmpi | hormiga león | carachupita | Fam. Myrmeleontidae |
moda | escarabajo (tipo) | ||
seta | escarabajo (tipo) | ||
seta cabëdi, setadapa, modadapa | escarabajo arlequín | torneador | Acrocinus longimanus |
opa tsipemete | escarabajo negro | ||
macho | escarabajo sagrado | papazo | |
nidaid udquid | escarabajo sagrado | papazo | Fam. Scarabaeidae |
machodapa | escarabajo hércules | papazo elefante | Dynastes hercules |
machodapa | escarabajo rinoceronte | papazo rinoceronte | Megasoma elephas |
tadi | catzo, eucroma (escarabajo) | Euchroma gigantea | |
tapi | luciérnaga (término general) | luciérnaga, ninacuro | Fam. Lampyridae |
chishanquid | luciérnaga que tiene forma de un gusano | gusano estrella, ninacuro | (Fam. Lampyridae) |
tapidapa | luciérnagas que parecen cucarachas | luciérnaga | Aspisoma, Lucio (Fam. Lampyridae) |
tesquequid | apretador (tipo de escarabajo) | Fam. Elateridae | |
tapi | apretador (escarabajo) que brilla | luciérnaga, ninacuro | Pyrophorus (Fam. Elateridae) |
isan machequid | gorgojo (tipo de escarabajo) | perforador, molotoa | Fam. Curculionidae |
niste udquid | gorgojo (escarabajo) de palmeras | Rhynchophorus | |
chimu nën nën | escarabajo bolero | ishma tanga | |
acten matish | escarabajo acuático pequeño | araña de agua | Fam. Gyrinidae |
moda dëpitsisanquid | escarabajo bombardero | María supitera | Brachinus (Fam. Carabidae) |
nidaid posh poshcaquid | escarabajo (tipo) | ||
ocon | escarabajo (tipo) | ||
itia macu | larva del escarabajo de la palmera moriche | suri | |
titado macu | larva del escarabajo de la palmera pijuayo | suri | |
isan macu | larva del escarabajo de la palmera ungurahui | suri | |
shuinte mapi macu | larva del escarabajo de la palmera conta | gusano | |
budëd macu | larva del escarabajo de la palmera shapaja | gusano | |
echo macu | larva del escarabajo del árbol papailla | gusano | |
cuëte macu | larva del escarabajo de árboles podridos | gusano | |
niste macu | larva del escarabajo de la palmera huacrapona | suri | |
mani macu | larva del escarabajo de plátano | gusano | |
matish | pulga ord. siphonoptera | ||
shësh | pulga que pone huevos abajo de la piel | piqui | |
manua | mosca | ||
manuampi | cínife | mosquita | |
biush | mosquito | zancudo, mosquita que pica, mosquita | |
biush dëuisac | mosquito | zancudo | Fam. Culicidae |
senadën biush | mosquito amarillo | zancudo | |
biushëmpi | cínife (mosquita) que pica | manta blanca | |
ito | cínife pequeñito que pica | mosquita | Fam. Ceratopogonidae |
beden beden | mosca que pica (general) | tábano | Fam. Tabanidae |
beden bedendapa, nëishamë chequid | mosca que pica (tipo) | tábano | Tabanus |
beden beden chëshë | mosca que pica (tipo) | tábano | Tabanus |
mabedencaquid | mosca que pica (tipo) | tábano | Chrysops |
chipë | mosca negra que pica | tábano | |
tsauesën biush | mosca blanca que pica | carachupa usa | |
macu | estro | tornillo, gusano | Dermatobia hominis, Cochliomyia |
opan macu | larva de mosca que es parásito de perros | tornillo | |
podochued, tucudu | mariposa, polilla | mariposa | |
oshpodco | mariposa morfo | mariposa agre | Morpho spp. |
chen chen | mariposa de colores brillantes | ||
mua | mariposa que pretende estar muerta | Fam. Heliconidae et al. | |
intac mua | mariposa roja | ||
podochued piu | mariposa amarilla | Fam. Pieridae | |
cucanquid | polilla (tipo) | jergón mariposa | |
binquequid | polilla (tipo) | Fam. Arctiidae | |
macu | oruga (larva de mariposa, término general) | ahuihua | |
chushante, chushanquid | oruga con pelos venenosos | bayuca | Morpho spp. et al. |
chushante danëscanquid | oruga con pelos venenosos | bayuca | |
achun chimu | oruga con pelos venenosos | bayuca | Morpho (?) |
shuinte bactsi, shuinte macsin | oruga con pelos venenosos | udco bayuca, pollo bayuca, algodón balluca | Morpho (?) |
macu nisi | oruga (ahuihua) que parece una víbora | cascabel gusano | Hemeroplanes ornatus |
chiuish macu | oruga de polilla de cuatro ventanas | ahuihua | Rothschildia |
shupud macu | oruga que come los árboles shupud | ahuihua | Pseudosphinx |
pachid macu | oruga que come hojas de yuca | ahuihua | |
dectad macu | oruga que come hojas de papaya | ahuihua | |
piacbo macu | oruga pequeña que come maíz | ahuihua | |
nënë macu | oruga que come hojas de tabaco | ahuihua | |
shupudush macu | oruga que come hojas del árbol shupudush | ahuihua | |
tabote macu | oruga que come la resina de copal | ahuihua | |
chodon chodon neste, chodon chodon neste macu | oruga que come hojas del árbol | ahuihua | |
manido macu | oruga que come las hojas del árbol de jebe (shiringa) | ahuihua | |
pinchuc macu | oruga que come las hojas de la palmera huicungo | ahuihua | |
titado macu | oruga que come las hojas de la palmera pijuayo | ahuihua | |
niste macu | oruga que come las hojas de la palmera huacrapona | ahuihua | |
mani macu | oruga de la mariposa búho | ahuihua | Caligo |
bacuë | larva de avispa, hormiga o abeja | huevo | |
madin | avispa | avispa | |
madin chëshëdapa | avispa negra muy grande | avispa | |
madin uisu | avispa negra grande | avispa | |
madin piu | avispa roja | papelillo avispa | Leipomeles |
tsauesën madin | avispa pequeña negra con alas blancas | carachupa avispa | |
oshpodcon madin | avispa (tipo) | carachupa avispa | |
seta | avispa grande | avispa | |
setampi | avispa pequeña | avispa | |
setadapa | avispa (tipo) | campana avispa | Chartergus, Polybia spp. |
shëtain | avispa que puede hacer vomitar o desmayarse | huaranga, cayana avispa | Apoica |
binsan | hormiga arborícola negra | ||
binsandapa | hormiga arborícola negra grande | ||
binsanëmpi | hormiga arborícola negra pequeña | ||
binsan tëpinchuc | hormiga arborícola negra con espinas en su tórax | tablacuro, shingato | Cephalotes sp. |
shëdë | hormiga cazadora gigante, hormiga veinticuatro | izula | Dinoponera spp., Ectatomma |
shëdëdapa | hormiga cazadora gigante más grande | izula | Dinoponera gigantea |
shëdë misin | hormiga cazadora gigante más pequeña | izula | Dinoponera sp. |
shëdë piu | hormiga rojiza | izula | Ectatomma tuberculatum |
nuncu | hormiga cazadora gigante menor | izulilla | Paraponera clavata |
mapidequid | hormiga cortadora de hojas | curuhuinse | Atta spp. |
ishma | hormiga parecida a la hormiga cortadora de hojas | ||
maues | hormiga cazadora | sitarraco | Eciton spp. |
maues chëshë, maues piu | hormiga cazadora (tipos) | sitarraco | Eciton sp. |
chushan mado | hormiga pequeña marrón | ||
macho tëcnanquid, macho pequid | hormiga parecida a hormigas cazadoras | ||
chuquë | hormiga marrón | ||
ëu | hormiga pequeñita que muerde | pucacuro | |
masioco | hormiga pequeña marrón que muerde | ||
anen | hormiga que pica con su aguijón | tangarana | Pseudomyrmex spp., ?et al. |
anen chëshë | hormiga negra | tangarana negra | Pseudomyrmex sp. |
anen piu | hormiga rojiza | tangarana colorada | Pseudomyrmex sp. |
anen ushu | hormiga de color claro | tangarana blanca | Pseudomyrmex sp. |
shëi | hormiga marrón mediana | ||
shëi | hormiga con cabeza grande | ||
chishoncodo | hormiga negra | tingotero | |
chimu pisi | hormiga apestosa | ||
ontenten | hormiga mediana que pica con aguijón | ||
bucu icbo | hormiga que vive en cecropias (ceticos) | Azteca spp. | |
bucu shuish icbo | hormiga que vive en cecropias (ceticos) | pungara | ?Azteca sp. |
bucu shuish | hormiga que habita estos árboles | pungara | Azteca sp. (?) |
isipachi icbo | hormiga pequeña que vive en la epífita llamada itininga | ichichimi | |
manua | abeja sin aguijón (general) | abeja | |
cuëpa | abeja sin aguijón feroz | ||
shëdë | abeja sin aguijón que hace miel | avispa | |
buid | abeja sin aguijón (tipo) | abeja | Tribe Meliponini |
mapi buid, mëscan buid | abeja sin aguijón (tipos) | abeja | Tribe Meliponini |
nëishamë paësh | abeja sin aguijón (tipo) | abeja | Tribe Meliponini (?) |
mauesanquid | abeja sin aguijón (tipo) | ||
samuna | abeja silvestre que tiene aguijón | ronsapa | |
samunabiecquid | abeja de miel | ronsapilla | Apis mellifera |
matashcanquid | abeja brava que pica en la cabeza | ronsapa |
Otros invertebrados
Matsés | Español | Español loretano | Nombre científico |
---|---|---|---|
uampan, chishanquid | escolopendra que pica, ciempiés que pica | piojo de víbora | Scolopendra |
uampambiecquid | escolopendra, ciempiés | piojo de víbora | Scolopendra |
cashtadun | milpiés de armadura | ciempiés | Barydesmus |
mësiuidte | milpiés | ciempiés | Neocricus et al. |
tsipuispa | araña | Ord. Aranaea | |
tsipuispadapa | tarántula | Avicularia | |
chichun | escorpión (término general) | alacrán | Ord. Scorpiones |
chichun chëshëdapa, chichun mëpiumpi, chichun ushu | escorpión (tipos) | alacrán | |
chanën | garrapata | Fam. Ixodidae, ?Argasidae | |
opos | garrapatilla | isango | Fam. Trombiculidae |
canchu | cangrejo | ||
acten chichun | camarón | ||
dëco | caracol acuático | Cla. Gastropoda | |
dëcodapa | caracol acuático grande | churo | Pomacea |
dëcompi | caracol acuático pequeño | ||
paud | caracol acuático grande | ||
nunti | caracol terrestre | concompe | Cla. Gastropoda |
chiun, acte chiun | almeja de agua dulce | concha | Cla. Bivalvia |
nuen | gusano (de tierra) | lombriz | Cla. Oligochaeta |
nuen sëdëcsëdëcquid | gusano de tierra muy grande | sapana | |
dambiad | sanguijuela | callo callo | Cla. Hirudinea |
macu | onicoforo | Cla. Onychophora | |
tacchoadanmës | planaria de tierra | Cla. Turbellaria | |
chichan | parásitos intestinales | bichos |
Plantas
Matsés | Español | Español loretano | Nombre científico |
---|---|---|---|
neste | planta medicinal (general) | ||
uicchun neste, nëish neste, bëdi neste | planta medicinal (tipos) | ||
dauë | planta medicinal (general) | ||
dauë, ni, nicsa | planta venenosa (general) | ||
tsusio | árbol vivo viejo | ||
macho | árbol muerto | ||
masquë | planta baja | ||
mastu | árbol enano | ||
chintu | palmera joven | ||
dada | árbol madre | ||
shonquid canite dauë, shonquid neste | musgo (tipo) | shapumba | Selaginella |
mencudu tsiuëdanquid | planta gimnosperma | palmicha lisa | Zamia (Fam. Cycadaceae) |
cuashpan | helecho pequeño | Fam. Cyatheaceae | |
tsaues neste | helecho mediano | Fam. Cyatheaceae | |
shaë neste | helecho-árbol | Fam. Cyatheaceae | |
tëshpan dauë, cuëte tsëquëdëd neste | planta medicinal (tipo) | costilla de Adán (?) | Anthurium |
tsauadapa | planta venenosa (tipo) | patiquina | Dieffenbachia obliqua |
chombo | planta comestible | jergón sacha | Dracontium loretense |
chombobiecquid | planta no comestible | ?Dracontium | |
ayash | epífita usada para amarrar | tamshi (tamishi) | Heteropsis spp. |
tanete | epífita usada para amarrar | ||
ayashquio | epífita usada para amarrar | tamshi | Heteropsis spp. |
ayash mapipa | epífita (tipo) | tamshi | Heteropsis sp. |
ayash pada | epifita usada para amarrar | tamshi | Heteropsis sp. |
ayash misin | epífita (tipo) | tamshi | Heteropsis sp. |
bëyayash | epífita (tipo) | tamshi | Heteropsis sp. |
nëishamë nasiate dauë | epífita medicinal | Monstera | |
isipachi | epífita con tallos suaves | itininga | Philodendron spp. |
ocodonte | epífita con tallos suaves | huambé | Philodendron |
cuëte podiadquid | epifita (tipo) | huasca bijao | Rhodospatha |
bëbiucud | malanga (planta cultivada) | huitina, papa huitina | Xanthosoma |
bëbiucudbiecquid | planta parecida a la malanga | Xanthosoma, Homalonema, Urospatha | |
made mapi | planta cultivada comestible | ? | |
siante tapun | planta cultivada comestible | ? | |
camis | planta cultivada comestible | ? | |
opan shui | planta cultivada comestible | ? | |
tëstuc | epifita medicinal | ? | |
nëishamë tsimpis neste | epifita medicinal | ? | |
canchi | piña | Ananas comosus | |
canchi ise, canchi quëdë | piña (variedades) | ||
mayanën canchi | piña silvestre | sacha piña | ? |
abuc canchi | piña epífita | sacha piña | ? |
mocodi | arbusto con semillas negras | ||
mocodi mapipa | arbusto con semillas negras | achira | Canna indica |
madubon mocodi | arbusto con semillas negras | ||
tabote dëmishte | planta usada para envolver antorchas | calzón panga | Cyclanthus |
bumpac | planta parecida a una palmera | bombonaje | Carludovica |
tsitsan | epífita para canastas | cesto tamshi | Thoracocarpus |
tsitsan pada | epífita (tipo) | Thoracocarpus (?), Aspundia (?) | |
uesin | hierbas y juncias parecidas a pastos | piri piri | Cyperus, et al. |
nisanquid | hierba con hojas filudas | cortadera | Scleria |
bëyun | ñame | sacha papa | Dioscorea trifida |
bëyun ushu, bëyun bëcchësh, bëyun chëshë | ñame (tipos) | ||
nimëduc bëyun | ñame silvestre | sacha papa | Dioscorea alata |
acte bëyun | ñame silvestre | sacha papa | Dioscorea sp. |
bëshuidquid mapi | enredadera silvestre comestible | ? | |
taui modas | enredadera silvestre comestible | ? | |
cuëma taë | enredadera silvestre comestible | ? | |
uesin | pasto | hierba | Fam. Gramineae |
mando dannësh | bambú trepador | Arthrostylidium (?) | |
nipac | bambú de que parece pasto | Cryptochloa, Parigna | |
nipac | pasto que parece bambú | Streptochaeta | |
uesimbiecquid | yerba luisa | Cymbopogon citratus | |
tiante | bambú | marona | Guadua |
cuda | bambú | marona | Guadua |
tiantembo | bambú grande y duro | marona | Guadua superba |
tiante tsasi | bambú grande y duro | marona | Guadua sp. |
tiante putu | bambú grande y suave | marona | Guadua sp. |
pia, taua | caña para hacer flechas | caña brava | Gynerium sagittatum |
acte pia | caña silvestre | caña brava | Gynerium sagittatum |
pia bata | caña de azúcar | Saccharum officinarum | |
adus | arroz | Oryza sativa | |
dannësh dauë | hierba parecida a un bambú | Streptochaeta sp. | |
piacbo, shicshu | maíz | Zea mays | |
piacbo bënë | maíz grande | ||
piacbo chido, piacbo mabën | maíz pequeño | ||
senadën sedunte | bambú trepador | ? | |
machi ampucte | hierba parecida a un bambú | ? | |
sedunte | bambú pequeño | ? | |
bompis | bambú pequeño | ? | |
nipactapa | bambú pequeño | ? | |
tsatsi | pasto para flechas | ? | |
uesnidën bacuë dauë | planta medicinal (tipo) | yahuar piri piri | Eleutherine bulbosa |
bues | ajos | Allium sativum | |
bues | cebolla | Allium cepa | |
shiodo | planta cultivada comestible | dale dale | Calathea allouia |
shoccodo | planta parecida al plátano | bijao | Calanthea spp. |
mani, sincuin | plátano | Musa | |
mani bënë | plátano (variedad grande) | bellaco | |
mani chotac | plátano (variedad dulce) | guineo, pindorito | |
mani tadan | plátano (variedad dulce) | plátano cenizo, plátano morado | |
mani piu | plátano (variedad dulce) | plátano cenizo, plátano morado | |
mani chimu | plátano (variedad dulce) | manzana, prata | |
mani pashca | plátano (variedad dulce) | sapucho | |
mani masquë | plátano (variedad dulce) | seda, viejilla | |
mani ushu | plátano (variedad dulce) | isleña | |
mani macho, macho | plátano (variedad dulce) | manzana | |
mani bushcu | plátano (variedad no-dulce) | ||
manimbo, mani misin, mani chëshë | plátano (variedad no-dulce) | ||
mani pada | plátano silvestre | platanillo, situlle | Heliconia spp. |
cuëte podiadquid | orquídea | orquídea | Fam. Orchidaceae |
bumpac | palmera pequeña | sacha bombonaje, sacha aguajillo | Chelyocarpus repens |
itia, macchëc | moriche (palmera) | aguaje | Mauritia flexuosa |
itia tëbu, itia tënamis | moriche (palmera) | aguaje | Mauritia carana |
itia pinchuc, itiampi | palmera (tipo) | aguajillo | Mauritiella armata |
tanac | palmera pequeña | irapái | Lepidocaryum tenue |
shëcmaucudanmës | palmera pequeña | palmicho, sangapilla, cashipana | Hyospathe elegans |
niste ushu | palmera grande | pona colorada | Dictyocaryum ptarianum |
oninan siante | palmera pequeña | casha ponita | Iriartella stenocarpa |
niste, nunte | palmera grande | huacrapona | Iriartea deltoidea |
yuca niste | palmera con raíces espinosas largas | cashapona | Socratea exorrhiza |
pëdi | palmera con raíces espinosas | cashapona, cashapona de altura, ponilla | Socratea exorrhiza, Socratea salazarii, Wettinia augusta |
pëdimpi | palmera con raíces espinosas | cashapona de altura, ponilla | Socratea salazarii, Wettinia augusta |
cobisan tëpiu | palmera (tipo) | huasaí | Euterpe catinga |
cobisan, manaca | palmera (tipo) | huasaí | Euterpe precatoria |
tsaues tsipucte | palmera pequeña | Prestoea schultzeana | |
isan, condo | palmera grande | ungurahui | Oenocarpus bataua |
isan dachianmës, cueshcueshon isan | palmera grande (variedades) | ||
cuëbun isan | palmera (tipo) | sinamilla | Oenocarpus mapora |
toncate | coco | Cocos nucifera | |
toncate | coco palmera (tipo) | Syagrus smithii | |
shuinte mapi | palmera grande | conta | Attalea tessmanii |
antin | palmera grande | shebón | Attalea cf. septuagenata |
budëd, shëbin | palmera grande | shapaja | Attalea butyracea |
dapais, pishta | palmera grande | shapaja | Attalea phalerata |
catsuin | palmera grande | inayuga | Attalea maripa, Attalea insignis (?) |
mio | palmera sin tallo | shebón enano | Attalea racemosa |
budëd ushu | palmera sin tallo | catarina | Attalea microcarpa |
shubu quëdë | palmera aceitera | puma yarina | Elaeis oleifera |
canite chishac | palmera espinosa pequeña | Aiphanes ulei | |
titado, uanin, idi | palmera espinosa cultivada | pijuayo, pifayo | Bactris gasipaes |
titado piu, titado ushu, titado sedquid, teue | palmera espinosa cultivada (variedades) | ||
sinnad | palmera espinosa pequeña | ñejilla, ñeja | Bactris spp. (pero no Bactris gasipaes) |
shaën sinnad | palmera espinosa pequeña | ñeja negra, ñejilla | Bactris bifida |
mayanën siante | palmera espinosa pequeña | ñeja negra | Bactris concinna |
mauëdante | palmera en forma de enredadera o liana (soga) | varahuasca | Desmoncus spp. |
mauëdantedapa | palmera en forma de liana (soga) | vara casha | Desmoncus giganteus |
pinchuc | palmera espinosa | Astrocaryum spp. | |
di pinchuc, di | palmera espinosa grande | chambira | Astrocaryum chambira |
acte pinchuc | palmera grande espinosa | huiririma | Astrocaryum jauari |
shuccate pinchuc, pisin, shampan | palmera espinosa | huicungo | Astrocaryum murumuru |
chonco | palmera pequeña | palmiche | Pholidostachys synanthera, Geonoma spp. |
choncodapa | palmera pequeña | palmiche | Geonoma maxima |
manëcte | palmera sin tallo | palmiche | Geonoma macrostachys |
shubu, bëste | tagua | yarina | Phytelephas macrocarpa |
shubu tanun | palmera (tipo) | piasaba | Aphandra natalia (?) |
mempud | zarzaparrilla (planta) | Smilax officinalis | |
mani pada | planta parecida al plátano | abaca | Phenakospermum |
piushën pia bata, piushën chishte, piush neste | planta pequeña | caña agria | Costus scaber |
mocodimpi | planta pequeña con semillas negras | caña agria | Costus lasius |
pete piuuate | planta pequeña | guisador | Curcuma longa |
ishbin | planta pequeña | mishquipanga enano | Renealmia alpinia |
opa dëchinte | planta cultiva medicinal | ajengibre, jengibre | Zingiber officinale |
soco | epífita venenosa | ||
cuëte, iui | árbol (término general) | palo | |
iuise | árbol con tronco liso (de varias familias) | palo | |
isitodo | liana (término general) | soga, bejuco | |
uesnid dëbiate, sëmuin | anacardia silvestre | sacha casho | Anacardium ginanteum |
uesnid dëbiate, cashu | anacardia cultivada | marañón, casho | Anacardium occidentale |
shëshun | árbol con frutos comestibles | ubos | Spondias mombin |
masi neste, shëctenamë neste | árbol medicinal | sacha requia, huira caspi, copal caraña | Thyrsodium herrerense |
cano | árbol (tipo) | carahuasca, sacha anona, tortuga, espintana, vara caspi, et al. | Fam. Annonaceae |
canobiecquid | árbol frutero cultivado | guanábana | Annona muricata |
tambis neste | árbol medicinal | tortuga blanca, espintana | Diclinanona tessmannii |
cuëbu pucu, cuëbu neste, cuëbu uidën dauë | árbol con frutos comestibles | tortuga caspi | Duguettia stenantha |
canombo | árbol usado para construcción | carahuasca | Guatteria elata |
anuna, matadbiecquid, canobiecquid | árbol frutero cultivado | anona | Rollinia mucosa |
cano muca | árbol con corteza amarga | icoja, tortuga blanca, espintana | Unonosis floribunda, Unonosis spectabilis, Diclinanona tessmannii |
iscun shui | árbol útil para hacer pretinas | espintana de varillal | Xylopia benthami, Xylopia micans, Xylopia parviflora |
iscu uinte dauë, iscu neste | árbol medicinal | espintana de varillal | Xylopia benthami, Xylopia parviflora |
shaui | árbol usado para construcción | espintana, tortuga | Xylopia sp. |
cudantedo | hierba parecida al culantro | sacha culantro | Eryngium foetidum |
iui chuda, cuëte chuda | árbol con crestas | remo caspi, pino | Aspidosperma spp. |
iui chuda piu | árbol con crestas | remo caspi | Aspidosperma |
boc boc neste, padichucu neste | árbol medicinal | remo caspi | Aspidosperma |
padichucu neste | árbol medicinal | polvo caspi | ? |
iui chuda chëshë | árbol con crestas | remo caspi | Aspidosperma sp. (?) |
iui chuda ushu | árbol con crestas | pino | Aspidosperma sp. (?) |
quëcu | árbol con frutos comestibles | leche caspi, leche huallo | Couma macrocarpa |
chëshëid maicha, poshton tonte | árbol con frutos comestibles | coto huallo | Macoubea guianensis (?) |
diden quëcu | árbol con frutos comestibles | naranjo podrido | Parahancornia peruviana |
machishte piu, chido nacchoad neste | árbol con frutos comestibles | sangre huallo, yahuar huallo | Rhigospira quadrangularis, Mucoa duckei (?) |
tsinquëd | árbol pequeño | lobo sanango | Tabernaemontana sananho |
uadante | árbol (tipo) | muesca huallo, sacha uva, garza moena | Dendropanax arboreus, Schefflera megacarpa |
chotaquën senco | calabaza de árbol | huingo | Crescentia cujete |
bues | planta con hojas que huelen a ajos | ajos sacha | Mansoa alliacea |
omon dannësh dauë, dannësh dauë | liana (soga) medicinal | clavo huasca | Tynnanthus panurensis |
piute | bija | achiote | Bixa orellana |
piute bu, piute ushu, piute mado, achu piute | bija (tipos) | achiote | |
cuëte pachi, shumi, shumidapa | árbol muy grande | lupuna | Ceiba pentandra |
shapu | árbol de algodón silvestre | huimba, punga | Ceiba samauma, Pseudobombax munguba, Pachira aquatica |
capan chështe | árbol (tipo) | machín zapote | Matisia bracteolosa, Quararibea ochrocalyx |
ichibin | árbol con frutos comestibles | sacha zapote | Matisia sp., Eriotheca sp. |
ichibin | árbol frutero cultivado | zapote | Matisia cordata |
shomoc | palo de balsa | topa | Ochroma pyramidale |
sipi ubu neste | árbol pequeño medicinal | sacha macambillo | Cordia spp. |
ëu neste | árbol medicinal | sacha macambillo | Cordia sp. |
tabote, cuëtetsi | copal (término general) | copal, lacre | Fam. Burseraceae |
tabotembo | copal (tipo) | copal | Protium hebetatum |
tabotebiecquid | copal (tipo) | copal blanco | Protium decandrum |
cachita dëbiate | copal (tipo) | lacre | Protium cf. verecaudatum, Protium cf. gallosum |
tabote modas | copal (tipo) | gallinazo copal | Trattinnickia aff. demerarae |
made cui | copal (tipo) | copal | ? |
dectad, uada, bata | papaya | Carica papaya | |
echo | árbol suave | papailla | Jacaratia |
shueshcate | árbol con frutos espinosos | almendro colorado | Caryocar glabrum |
cana taë | árbol usado para hacer canoas | Goupia glabra | |
cuesbanën madaështe, cuesbanën machishte | árbol con frutos no-comestibles | parinari | Couepia bernardii |
madaështempi, machishtempi | árbol con frutos comestibles | parinari | Couepia ulei |
madaështedapa, machishtedapa | árbol con frutos comestibles | parinari | Couepia bracteosa |
chede uinte dauë | árbol con frutos comestibles | hamaca huallo | Couepia dolicopoda |
onina cacho neste | árbol medicinal | parinari | Hirtella elongata |
mui | árbol útil para alfarería | aparachama, parinari | Licania spp. |
muibiecquid | árbol útil como leña | parinari de raíces zancos | Licania urceolaris |
tied shëni neste, piute | árbol pequeño | pichirina | Vismia angusta |
padta | palta | palta | Persea americana |
tote | árbol “ollita de mono” | machimango | Eschweilera spp., Lecythis spp., Cariniana |
tote piudapa | árbol (tipo) | machimango, papelillo caspi | Cariniana decandra |
comoc | árbol (tipo) | machimango colorado | Couratari sp. |
bëdi mapi | árbol con frutos muy grandes | aya uma | Couroupita guianensis |
tote ushumpi | árbol (tipo) | machimango blanco | Eschweilera bracteosa |
tote bëdi | árbol (tipo) | machimango blanco | Eschweilera coriacea |
tote piu, iquenamës neste | árbol medicinal | machimango colorado | Eschweilera ovalifolia |
tote piumpi | árbol (tipo) | machimango colorado | Eschweilera tessmannii |
pone mapi neste | árbol medicinal | machimango | Lethythis sp. |
poshton comoc | árbol (tipo) | ? | |
onina cacho nestebiecquid | árbol de nuez de Brasil | castaña | Bertholletia excelsa |
itia ampuctebiecquid | árbol frutero cultivado | sacha mango | Grias neuberthii |
isitodo codo codocquid | liana (soga) ancha | escalera de mono | Bauhinia guianensis |
tancadabiecquid | árbol pequeño | angel sisa | Caesalpinia pulcherrima |
moste, poshton moste | árbol con frutos comestibles | azúcar huallo | Hymenaea spp. |
mostempi, poshton mostempi | árbol con frutos pequeños comestibles | azúcar huallo | Hymenaea oblongifolia |
mostedapa, poshton mostedapa | árbol con frutos grandes comestibles | azúcar huallo | Hymenaea courbaril |
cacsin dapete | árbol (tipo) | pashaquillo | Macrolobium gracile |
pëbush neste | árbol con madera dura roja | palo de sangre | Swartzia cuspidata |
aca tënite | árbol con frutos comestibles en vainas | Cassia (?) | |
achu incuente | árbol silvestre con frutos comestibles | guabilla | Inga spp. |
achu incuente | árbol frutero cultivado | guaba | Inga edulis |
pachid, yuca | árbol con frutos comestibles en mandioca, yuca | yuca | Manihot esculenta |
pachid ushu | mandioca | yuca blanca | |
pachid piu | mandioca | yuca amarilla | |
pachid taui chëshë, uesnidën pachid, mayun pachid | mandioca (otros tipos) | yuca | |
tesquequid, nuëcquidën chete, tambisëmpi neste | árbol (tipo) | shiringuilla | Mabea piriri |
manido ushu | árbol (tipo) | huishilla caspi | Nealchornea yapurensis |
cuëte pinchuc | árbol espinoso | Casearia decandra | |
tesquequid | árbol (tipo) | Casearia arborea (?) | |
tinte | árbol con frutos comestibles | charichuelo | Garciniama crophylla |
mamuin | árbol con frutos comestibles | charichuelo | Rheedia longifolia |
nuëcquid dauebud neste, dauebud neste, nuëcquid neste | árbol medicinal | chullachaqui colorado | Tovomita spp. |
macueste | árbol (tipo) | lagarto caspi | Calophyllum (?) |
ocodo mabis | árbol con frutos comestibles | charichuelo | ? |
madaështebiecquid | árbol con frutos comestibles | manchari caspi | Vantanea spp. |
umadi, madaështe | árbol frutero cultivado | umarí | Poraqueiba sericea |
nuadquid | árbol (tipo) | moena | Fam. Lauraceae |
nuadquid piu, tambis taë neste | árbol maderable y medicinal | moena amarilla | Aniba rosaeodora |
mëcueste neste | árbol medicinal | moena | Licaria |
edeste neste | árbol medicinal | moena negra | Ocotea magnifica |
mëcue neste | árbol medicinal | moena | Fam. Lauraceae |
nuadquid ushu, mëcue ushu neste | árbol medicinal | palta moena | Mezilaurus synandra |
nuadquid chëshë, mëcue chëshë neste | árbol medicinal | moena | Ocotea marmellensis |
padta | palta | palta | Persea americana |
tote | árbol “ollita de mono” | machimango | Eschweilera spp., Lecythis spp., Cariniana |
tote piudapa | árbol (tipo) | machimango, papelillo caspi | Cariniana decandra |
comoc | árbol (tipo) | machimango colorado | Couratari sp. |
bëdi mapi | árbol con frutos muy grandes | aya uma | Couroupita guianensis |
tote ushumpi | árbol (tipo) | machimango blanco | Eschweilera bracteosa |
tote bëdi | árbol (tipo) | machimango blanco | Eschweilera coriacea |
tote piu, iquenamës neste | árbol medicinal | machimango colorado | Eschweilera ovalifolia |
tote piumpi | árbol (tipo) | machimango colorado | Eschweilera tessmannii |
pone mapi neste | árbol medicinal | machimango | Lethythis sp. |
poshton comoc | árbol (tipo) | ? | |
onina cacho nestebiecquid | árbol de nuez de brasil | castaña | Bertholletia excelsa |
itia ampuctebiecquid | árbol frutero cultivado | sacha mango | Grias neuberthii |
isitodo codo codocquid | liana (soga) ancha | escalera de mono | Bauhinia guianensis |
tancadabiecquid | árbol pequeño | angel sisa | Caesalpinia pulcherrima |
moste, poshton moste | árbol con frutos comestibles | azúcar huallo | Hymenaea spp. |
mostempi, poshton mostempi | árbol con frutos pequeños comestibles | azúcar huallo | Hymenaea oblonguifolia |
mostedapa, poshton mostedapa | árbol con frutos grandes comestibles | azúcar huallo | Hymenaea courbaril |
cacsin dapete | árbol (tipo) | pashaquillo | Macrolobium gracile |
pëbush neste | árbol con madera dura roja | palo de sangre | Swartzia cuspidata |
aca tënite | árbol con frutos comestibles en vainas | Cassia (?) | |
achu incuente | árbol silvestre con frutos comestibles | guabilla | Inga spp. |
achu incuente | árbol frutero cultivado | guaba | Inga edulis |
uadë incuente | árbol con frutos comestibles en vainas | guabilla | Inga |
mannan tsipuis | árbol con frutos comestibles en vainas | shimbillo | Inga spp., Pithecellobium (?) |
mannan tsipuis piu | árbol con frutos comestibles en vainas | poroto shimbillo | Inga brachyrhachis |
mannan tsipuis muca | árbol con frutos comestibles en vainas | shimbillo | Inga cinnamomea |
shëcten tsipuis | árbol con frutos comestibles en vainas | shimbillo | Inga sp. |
ocasaduanmës | árbol (tipo) | Inga sp. | |
tancada | árbol con líquido dulce en las vainas | goma pashaca | Parkia igneiflora |
tancada, chequedecate | árbol con vainas que suenan como sonajas | pashaco curtidor | Parkia multijuga |
mua | planta pequeña | mimosa | Mimosa pudica |
nisanquid | árbol con ramas espinosas | pashaca | ? |
ancueste, antinte | liana (soga) de veneno para pesca (término general) | barbasco | |
ancueste, antinte | liana de veneno para pesca cultivada | barbasco | Deguelia (Lonchocarpus) |
nimëduc antinte, nimëduc ancueste | liana de veneno para pesca silvestre | sacha barbasco | Deguelia (Lonchocarpus) |
mayun antinte, mayun ancueste | liana silvestre muy parecida al barbasco | sacha barbasco | Deguelia (Lonchocarpus) sp. (?) |
senad pais, senad neste | liana (soga) dura | Dalbergia (?) | |
sëcpis dauë | árbol medicinal | chontaquiro | Diplotropis martiusii |
pupu ëshë | liana (soga) con semillas redondas | ojo de vaca, vaca ñahui | Mucuna |
tatau ëshë | árbol con semillas rojas | huayruro | Ormosia coccinea |
macu neste | árbol medicinal | Ormosia sp. | |
tote | árbol parecido a los árboles “ollita de mono” | machimango | Pterocarpus |
tote ushu, shëcten neste ambi piaid | árbol medicinal | Pterocarpus sp. | |
chichombidbiecquid | árbol (tipo) | puma sacha | Roucheria punctata |
bauen neste | árbol pequeño medicinal | curarina | Potalia amara |
nënë pada | liana (soga) con frutos comestibles | comida del venado | Strychnos |
tsauesën isun neste | liana (soga) medicinal | ayahuasca | Banisterioposis caapi |
sedquid | algodón | algodón | Gossypium barbadense |
madba | hierba medicinal cultivada | malva | Malachra ruderalis |
nuëcquid neste, shëta choquid neste | árbol medicinal | níspero | Bellucia sp. |
uistsaquën chete | árbol (tipo) | bambo caspi, rifari | Loreya arborescens |
chichombid, tsëscu neste | árbol (tipo) | lanza caspi | Mouriri cauliflora |
chichombidbiecquid | árbol (tipo) | lanza caspi | Votomita pubescens |
tempa | árbol (tipo) | cedro macho, tornillo | Cabralea (?) |
pesan madadte | árbol maderable | andiroba, anchiroa | Carapa (?) |
sënte | árbol maderable | cedro | Cedrela spp. |
acuano | águano | caoba | Swietenia macrophylla |
uesnid neste | árbol medicinal | requia blanca | Trichilia poeppigii |
nactic dauë, nacsamëdquid dauë | arbusto medicinal | motelo sanango | Abuta grandifolia |
cachita shictodo anshiadquid neste | liana (soga) medicinal | Anemospermum sp. | |
nicsa | árbol pequeño | picho huallo | Siparuna guianensis |
matadbiecquid | pan del árbol | pandisho | Artocarpus altilis |
shupud | árbol (tipo) | Brosimum, Poulsenia | |
shupud piu | árbol (tipo) | caucho masha | Brosimum parinarioides |
shaë podo cachote neste | árbol medicinal | caucho masha | Brosimum parinarioides |
tsise neste | árbol medicinal | sacha tulpay | Brosimum spp. |
shupudush | árbol (tipo) | palisangre, sacha tulpay | Brosimum potabile |
chede shëta | árbol medicinal | palisangre | Brosimum rubescens |
uesnid neste | árbol medicinal | sacha tulpay | Brosimum |
shannëd | árbol (tipo) | tahuamuri, tamamuri | Brosimum (?) |
bin | árbol de jebe | caucho | Castilla |
bucu | árbol de madera suave | cetico | Cecropia spp. |
bucu piu | árbol (tipo) | cetico | Cecropia |
bucu ushu | árbol (tipo) | cetico | Cecropia distachya |
bucu canti tacsete | árbol (tipo) | cetico | Cecropia sp. |
bucu shuish | árbol (tipo) | cetico | Cecropia sp. |
dadain | árbol (tipo) | guariuba | Clarisa racemosa |
chiuish | higos (silvestres) | renaco, ojé | Ficus spp. |
chiuish | higo estrangulador | mata palo | Ficus spp. |
chiuish | árbol estrangulador (que no es higo) | mata palo | Coussapoa spp. |
shonquid neste | árbol medicinal | misho chaqui | Helicostylis scabra |
piush bëchi | árbol con frutos comestibles | misho chaqui | Helicostylis tomentosa |
chiuëdësh | árbol con frutos comestibles | insira | Maclura |
matad | árbol con frutos comestibles | capinurí | Naucleopsis spp. |
dayumënquid neste | árbol medicinal | Naucleopsis spp. | |
di shëbun | árbol con frutos comestibles | capinurí de altura | Naucleopsis aff. amara |
sipin matad | árbol con frutos comestibles | capinurí de altura | Naucleopsis glabra |
matadbiecquid | árbol (tipo) | llanchama macho, chimicua | Naucleopsis concinna |
cushu tëbin | árbol con frutos comestibles | llamchamillo, chimicua | Naucleopsis mellobarretoi, Naucleopsis ternstroemiiflora |
bëshuidquidën matad | árbol (tipo) | capinurí | Naucleopsis sp. |
batabiecquid | árbol con frutos nocomestibles | Perebea longipedunculata | |
camun mëdante | árbol con frutos comestibles | chimicua | Perebea glabrifolia |
shancuin, chishtequid | árbol con frutos comestibles | uvilla | Pouroma spp. |
shupud ushu | árbol (tipo) | llanchama (?) | Poulsenia |
bëshuidquidën shancuin | árbol (tipo) | uvilla del monte | Pouroma bicolor |
chëshëidën shancuin | árbol (tipo) | uvilla | Pouroma cecropiifolia |
chiquin shancuin | árbol (tipo) | uvilla | Pouroma |
sipin shancuin | árbol (tipo) | uvilla | Pouroma acuminata |
shancuin piu | árbol (tipo) | uvilla | Pouroma |
shancuin canti nocoshcate, shancuin senco annocoshcate | árbol (tipo) | uvilla | Pouroma |
shancuimbiecquid | árbol (tipo) | chullachaqui blanco | Pouroma ovata |
bata | árbol con frutos dulces | chimicua | Pseudolmedia, ?Maquira spp. |
bata bu | árbol (tipo) | chimicua | Pseudolmedia laevis |
cuëte bata | árbol (tipo) | chimicua | Pseudolmedia (?) |
bata mapipa | árbol (tipo) | chimicua (?) | Pseudolmedia (?) |
bata sëdëc | árbol (tipo) | chimicua (?) | Pseudolmedia (?) |
cushu ëshë, cushu neste | árbol (tipo) | sacha chimicua | Sorocea opima |
tonnad | árbol (tipo) | cumala | Fam. Myristicaceae |
shëcten ëshë neste | árbol medicinal | cumala colorada | Iryanthera spp. |
tonnad bëda | árbol (tipo) | cumala, pucuna caspi | Iryanthera tricornis |
tonnad ushu | árbol maderable | cumala blanca, aguanillo | Osteophloeum platyspermum, Virola elongata |
tonnad piu | árbol (tipo) | cumala colorada | Virola calophylla |
shëquëd incuente | árbol maderable | cumala de bajial, águano cumala | Virola pavonis |
acte neste | árbol medicinal | mullo huallo | Myrcia crassimarginata |
tanete tëpuis | árbol con frutos comestibles | palillo | Campomanesia lineatifolia |
camu camu | arbusto con frutos comestibles | camu camu | Myrciaria dubia |
iuise, tanete neste | árbol (tipo) | camu camu de altura | Myrciaria floribunda |
oyaba | árbol cultivado con frutos dulces | guayaba | Psidium guajava |
maquë dauë, patsëc dauë | árbol medicinal | Ouratea amplifolia | |
tedia | árbol con madera muy dura | huacapú | Minquartia guianensis |
poshodi | enredadera (soga) con frutos comestibles | granadilla | Passiflora nitida |
poshodibiecquid | enredadera (soga) parecida al maracuyá | granadilla venenosa | Passiflora coccinea |
poshodibiecquid | enredadera (soga) con frutos comestibles | maracuyá | Passiflora edulis |
poshodidapa | enredadera (soga) con frutos comestibles | tumbo | Passiflora quadrangularis |
pëchë | planta de bosque secundario (purma) | cordoncillo | Piper aduncum |
usudquid dauë | planta medicinal (tipo) | Santa María | Piper peltatum |
anen | árbol que tiene hormigas que pican | tangarana | Triplaris spp. |
anen chëshë | árbol (tipo) | tangarana negra | Triplaris americana |
anen piu | árbol (tipo) | tangarana colorada | Triplaris sp. |
anen ushu | árbol (tipo) | tangarana blanca | Triplaris sp. |
nisin bacuë dauë, nisi neste | árbol medicinal | Euplassa inaequalis | |
iuise piu | árbol (tipo) | capirona de altura | Capirona spp., Calycophyllum spp. |
chëshëte | jagua | huito | Genipa americana |
pinchuc dëbiate neste | árbol medicinal | Coussarea ovalis | |
chido ana | árbol venenoso | sacha huito | Tocoyena williamsii |
cana shëta | enredadera (soga) con espinas | uña de gato | Uncaria spp. |
cana shëtadapa | enredadera (soga) grande con espinas | bejuco | Uncaria sp. (?) |
camunco neste | árbol medicinal | bandera caspi | Warscewiczia coccinea |
dimon | árbol cítrico | Citrus spp. | |
dimonëmpi | limón pequeño | limón | Citrus limon |
dimondapa | limón grande | toronja | Citrus grandis |
dimon batambocquid | naranjo (árbol o fruta) | naranjo, naranja | Citrus sinensus |
dimonëmpi batambocquid | mandarina | mandarina | Citrus nobilis |
nën nën | árbol (tipo) | huamansamana | Dictyoloma |
mayanën sebad | árbol (tipo) | huitillo | Duroia hirsuta |
matsu danoshcate | árbol (tipo) | sacha uvos | Ophiocaryon heterophyllum |
mabis-mabisquid | árbol con frutos comestibles | quinilla | Chrysophyllum prieurii |
bëshuidquid cacho neste | árbol medicinal | quinilla | Chrysophyllum et/vel Ecclinusa |
cose | árbol con frutos comestibles | quinilla colorada, masarandua | Manilkara bidentata |
senta neste | árbol medicinal | balata gomosa, coto quinilla | Micropholis guyanensis, Pouteria platyphylla et/vel Priuretta sp. |
caimitu | árbol frutero cultivado | caimito | Pouteria caimito |
achu mëbudush | árbol con frutos comestibles | caimitillo | Pouteria |
achu neste | árbol medicinal | Chrysophyllum | |
poshto cacho neste | árbol medicinal | caimito del monte | Pouteria |
poshto bëntsan dauë | árbol medicinal | quinilla | Pouteria |
chënquëdë mapi | árbol medicinal | quinilla | Pouteria |
bosh neste | árbol medicinal | quinilla | Pouteria |
madin dauë | árbol medicinal | Sarcaulus brasiliensis | |
usba | hierba mala (tipo) | Stemodia (?) | |
tsec tsequën daështe, tsec tsequën dapete | árbol maderable | marupá | Simarouba amara |
tsec tsequën daështebiecquid | árbol (tipo) | Simaba multiflora | |
cachita bëinchësh | árbol pequeño medicinal | chiric sanango | Brunfelsia grandiflora |
sia | pimento | ají | Capsicum frutescens |
nënë | planta de tabaco | tabaco | Nicotiana tabacum |
pupu taë | hierba mala (tipo) | coconilla | Solanum americanum |
pupubiecquid | arbusto pequeño | cocona venenosa | Solanum mammosum |
edeste icha | árbol venenoso | Solanum obliquum | |
pupu | arbusto cultivado | cocona | Solanum sessiliflorum |
pupumpi | arbusto cultivado | coconilla | Solanum sessiliflorum |
muchaca | hierba mala (tipo) | mullaca | Psysalis angulata |
bëchuda, shëctenamë neste | árbol pequeño con frutos comestibles | cacaohuillo | Herrania |
mëpunuanmës | árbol pequeño | cacaohuillo | Herrania |
tote chunu | árbol (tipo) | Sterculia prurien, Sterculia roseiflora | |
bëpunuanmës | árbol grande | Theobroma | |
bëpunuanmës | árbol frutero cultivado | macambo | Theobroma bicolor |
dadan dëso | cacao | cacao | Theobroma cacao |
senad dëbiatebiecquid | árbol frutero cultivado | copoasú | Theobroma grandiflorum |
senad dëbiate | árbol (tipo) | sacha cacao, cacaohuillo | Theobroma subincanum |
shuinte neste | árbol medicinal | sacha cacao, cacaohuillo, cacao del monte | Theobroma subincanum |
mabis-mabisquid | árbol parecido al cacao | cacaohuillo | Theobroma |
toncodo | árbol parecido al cacao | cacao del monte | Theobroma |
sedquid cuëte | árbol (tipo) | pollo caspi | Styrax heteroclitus |
tsadte | árbol (tipo) | Apeiba aspera | |
chushante | ortiga | ishango | Urera |
uadante | árbol (tipo) | Vitex triflora | |
sedada | árbol venenoso | Leonia cymosa | |
tëyucudbiecquid | árbol (tipo) | nina caspi | Leonia glycycarpa |
tapun chued ushu, coquesh neste, cachita neste | árbol (tipo) | trompetero caspi | Rinorea racemosa |
shuinte cania neste | árbol medicinal | quillo sisa | Erisma bicolor |
achu cuëdënte | árbol muy grande | ? | |
achu pucu | liana (soga) | ? | |
acu tinte, ten tencate, ishmante, tambis cacho dauë | árbol (tipo) | ? | |
anen shacad | árbol con madera liviana | ? | |
bëpushudte | árbol con madera roja | loro caspi | ? |
bëdi neste | planta medicinal pequeña | ? | |
dëputes | árbol con madera muy dura | ? | |
bëcchëte | árbol medicinal | sanango | ? |
bëcchëdte | planta medicinal (tipo) | ? | |
canchun di, canchun shubu | planta acuática | ? | |
chëshëid neste | árbol medicinal | ? | |
chimu | liana (soga) amarga | ? | |
chiqui neste | árbol medicinal | ? | |
chishoncodo chishpi | árbol pequeño medicinal | ? | |
chodon chodon neste | árbol medicinal | ? | |
cuëbu tëbin | árbol con frutos comestibles | ? | |
cuëte mëdiad | árbol con frutos comestibles | ? | |
ëu neste | planta medicinal (tipo) | ? | |
inchishchued neste | árbol medicinal | ? | |
isa tibo neste | árbol medicinal | ? | |
itia ampucte | árbol con hojas grandes | ? | |
iuanin | árbol (tipo) | ? | |
mando neste | árbol medicinal | ? | |
mando pëbudush | liana (soga) medicinal | ? | |
mempud | enredadera (soga) espinosa | ? | |
meto neste | liana (soga) medicinal | ? | |
nicanquid | liana (soga) áspera | ? | |
nisanquid | liana (soga) medicinal | ? | |
nisi tënite dauë | árbol pequeño medicinal | ? | |
ocodo neste | árbol pequeño medicinal | ? | |
padu cuictash | arbusto semi-acuático | ? | |
pëncad | árbol grande con frutos comestibles grandes | ? | |
pia neste | árbol medicinal | ? | |
pintsas neste | planta medicinal (tipo) | ? | |
sema | árbol venenoso | ? | |
semadapa | árbol pequeño venenoso | ? | |
semampi | planta medicinal (tipo) | ? | |
shuinte tsien | árbol grande con frutos comestibles | ? | |
tapun chued chëshë | árbol (tipo) | ? | |
taëpa | árbol muy grande con frutos comestibles | ? | |
tëyucud | árbol pequeño con frutos comestibles | ? | |
mayanën uicchun neste | árbol pequeño | ? | |
tud tud neste | árbol pequeño | ? | |
tsaua | planta venenosa (tipo) | ? | |
tsauambo | planta venenosa (tipo) | ? | |
tsauampi | planta venenosa (tipo) | ? | |
tsaues amë mëntsis | árbol medicinal | ? | |
tsipuispa neste | liana (soga) medicinal | ? | |
tsise shui | árbol con resina cáustica | ? | |
tsis tsis neste | planta medicinal (tipo) | ? | |
uesnidën pachid | planta parecida a la mandioca (yuca) | ? |
Hongos
Matsés | Español | Español loretano |
---|---|---|
mayanën pabiate | hongo | |
mayanën shui, madu cudun shui | callampa apestosa | |
macun | moho | hongo |
tanun | moho (hongo) blanco | |
daush | hongo blanco que crece en la piel | bizarria |
tanës | hongo que crece en los pies | hongos |
mayanën piaid, mayanën shëta | hongo que crece en la entrepierna | caracha |
nuenën mëcuidaid | hongos que salen en la palma de la mano |
Véase también
Referencias
- Fleck Zuazo, David William; Fernando Shoque Uaquí Bëso; Daniel Manquid Jiménez Huanán. 2012. Diccionario Matsés-Castellano: con índice alfabético castellano-Matsés e índice semántico castellano-Matsés. Primera edición, mayo de 2012. Iquitos, Perú: Tierra Nueva. ISBN 978-612-4142-02-4.
🔥 Top keywords: Wikipedia:PortadaEspecial:BuscarCleopatra I de EgiptoEurocopa 2024EurocopaMartín Miguel de GüemesLa casa del dragónInside Out 2Kylian MbappéEslovaquiaCopa América 2024ChatGPTCopa AméricaDía del PadreBridgertonManuel BelgranoEurocopa 2020Ángela AguilarTheo HernándezChristian NodalRomelu LukakuN'Golo KantéRafael DudamelLamine YamalDon OmarInside Out (película de 2015)Tabla periódica de los elementosCazzuAlvise PérezCopa Mundial de FútbolClasificación para la Eurocopa 2024Giorgia MeloniNicola CoughlanMartin ÁdámCristiano RonaldoCleopatraPaquita la del BarrioPepe AguilarCuando acecha la maldad